Morgunblaðið - 25.06.1958, Qupperneq 2

2
M O R C T’ \ fí r 4fíltí
Miðvik'udagur 25. júní 1958
Iðnaðarbankirm 5 ára í dag
Saga bankans stuttlega rakin og
útdráttur úr ræðu bankarádsformanns
Kristjáns Jóh. Kristjánssonar
í GÆR voru fréttamenn boðaðir
í húsakynni Iðnaðarbanka íslands
hf. við Lækjargötu í tilefni þess
að i dag eru liðin fimm ár fra
því að bankian hóf starfsemi
sína. Guðmundur Ólafs banka-
stjóri rakti sógu bankans þessi
fyrstu fimm ár.
Bankinn var stofnaður, fyrir
forgöngu Landssamb. iðnaðar-
manna og Félags isl. iðnrekenda
Hlutafé hans er 6,5 milljónir
króna. Af því íé lagðí ríkissjóður
fram 3 milljónir, samtök iðnaðar-
manna og iðnrekenda söfnuðu 3
milijónum. Hálfri milljón kr. var
aflað með almennu hlutafjárút-
boði, og eru þau bréf flest eign
iðnaðarmanna.
Hluthafar í bankanum munu
vera nálægt einu þúsundi.
Bankanum er ætlað það hlut-
verk að reka bankastarfsemi, er
sérstaklega miði að því að styrkja
verksmiðjuiðnað og handiðnað í
landinu.
Á aðalfundi bankans, sem haid
inn var 7. þ. m. og var mjög fjöl-
sóttur ríkti mikill einhugur um
framtið hans og viðgang. Á fur.d-
inum var samþykkt einróma svo-
hljóðandi tillaga:
„Aðalfundur Iðnaðarhanka ís-
lands hf. 1958 lýsir ánægju sinni
yfir einróma samþykkt Álþingis
á þingsályktunartillögu Sveins
Guðmundssonar um endurkaup
Seðlabankans á hráefna- og fram-
leiðsluvíxlum iðnaðarins.
Væntir fundurinn þess, að hlut
aðeigandi stjórnarvöld sjái sér
fært að koma þessu brýna hags-
munamáli íslenzka iðnaðarins í
framkvæmd hið allra fyrsta.“
Með þessari samþykkt Alþingis
telja iðnaðarmenn fengna full-
komna viðurkenningu á því að
iðnaðurinn sé þjóðhagslega jafn
nauðsynlegur og skuli njóta jaín-
réttis á við hina grundvallarat-
vinnuvegina — landbúnað og
sjávarútveg — um nauðsynlegt
lánsfé til starfsemi sinnar, sagði
Guðmundur Ólafs bankastjón.
Bankinn hefir fest kaup á ágæt
is lóð við Lækjargötu og hefir
mikinn áhuga á að byggja sér
hús á henni, en af ýmsum ástæð-
um ekki verið hægt að hefja
byggingarframkvæmdir. Síðasti
aðalfundur skoraði eindregið á
fjárfestingaryfirvöldin að vpita
nú þegar nauðsynleg leyfi tii
byggingarinnar.
Starfsemi bankans hefir farið
jafnt og ört vaxandi allt írá
stofnun hans. Sparifé í bankan-
um nam um sl. áramót kr. 61,3
millj.
Stjórn bankans skipa nú:
Formaður Kristján Jóh. Krist-
jánsson, forstjóri; ritari Sveinn
Guðmundsson, forstj.; varaform.
Magnús Ástmarsson, prentari;
meðstjórnendur Guðm. H. Guð-
mundsson, bæjarfulltr. og Helgi
Bergs, verkfræðingur, og voru
þeir allir endurkosnir á síðasta
aðalfundi einróma.
Hér á eftir fer útdráttur úr
ræðu bankaráðsformanns. Krist-
jáns Jóh. Kristjánssonar, er hann
flutti á aðalfundinum.
Strax í ársbyrjun 1957 var
nokkur kvíði í mönnum fyrir því,
að óvissa sú og öryggisleysi sem
ríkti í efnahagsmálum þjóðarinn-
ar myndi geta haft alvarlegar af-
leiðingar fyrir peningastofnamr
þær sem ávaxtað hafa sparifé al-
mennmgs, þar sem búizt var við
að íslenzka krónan yrði þá og þeg
ar stórlega felld i verði og eðii-
legt þótti að menn veltu þvi fyrir
sér, á hvern hátt þeir gætu svo
ráðstafað sparifé sínu að það rýrn
aði ekki stórkostlega við minnk-
andi verðgildi islenzku krónunn-
ar. >að var því af opinberri hálfu
slegið á þessa strengi aimennmgs.
þegar byrjað var á útgáfu svo-
kallaðra vísitölubréfa, sem buðu
að þessu leyti betri kjör en bank
ar og sparisjóðir gátu gert cg
hófst með útgáfu þeirra raunveru
leg samkeppni við banka og spari
sjóði í landinu um sparifé lands-
manna og hefur sú samkeppni
borið talsverðan árangur á þann
Kristján Jóh. Kristjánsson
veg að draga frá sparifjáraukn-
ingu hjá bönkum og sparisjóðum.
Þar við bættist svo að íbúðarhúsa
byggingar voru meíri á árinu
1957 en nokkru sinm áður hafði
þekkzt. Þrátt fyrir það að bank-
arnir væru svo að segja lokaðir
fyrir húsbyggjendum. Mikill
hluti þessara framkvæmda hefur
því byggzt fyrir fé sem gengið
hefur manna á milli utan við
lánsstofnanirnar. Þess má og
geta, að sparisjóður verziuriar-
manna, sem stofnaður var seint
á árinu 1956 jók geysilega inn-
stæðufé sitt á sl. ári og hefði mátt
ætla að það drægi mjög úr inn-
lögum í Iðnaðarbankann. Þrátt
fyrir allt þetta jók Iðnaðarbank-
inn innstæðu sína meira á sl. ári
heldur en nokkru sinni fyrr. Inn
stæða á sparisjóðsreikningi bank
ans var í árslok 1956 krónur
48.847.000,00 en í árslok 1957, kr
61.386,000,00. Aukningin hafði því
orðið rúmlega 12,5 millj. kv. Inn-
stæða á hlaupareikmngi var í árs
lok 1956 kr. 22.705,000,00 en í árs-
lok 1957 kr. 24.102,000 00, hafði
því aukizt um 1.400.000,00. Aukn-
ingin var þá á sl. án á sparisjóði
og hlaupareiknmgi tii samans
nærri 14 milljómr.
Afkoma bankans á árinu 1957
var góð.
Því miður getur maður tæp-
lega búizt við jafngóðri útkomu
á yfirstandandi ári og á sl. ári ef
dæma rná eftir þeim tíma sem
liðinn er frá áramótum og má
ætla að dráttur sá sem hefur orð-
ið hefur á efnahagsráðstöfunum
ríkisstjórnarinnar og óvissa sú,
sem ríkir r sambandi við þær
valdi þar allmiklu um. Það skal
engu spáð um það kvernig síðari
hluti ársins verður. en þar velt-
ur á miklu hversu til tekst með
hinar nýju efnahagsráðjtafanir
Alþingis, sem hafa áreiðanlega
víðtækari áhrif en margan grun-
ar.
í júnímánuði sl. sneri Seðla-
bankinn sér til hinna bankanna
og þar á meðal Iðnaðarbankans
og lagði fyrir þá að taka þátt
nyju kr. 20 millj. framlagi til
húsnæðismálastj., sem jafnað
skyldi niður þanmg að hver bankt
legði fram 15—16% af spanljár-
aukningunni fyrir arið 1956 og
það sem liðið væri af annu 1957
og iagði mjóg fast að bönkum og
helztu sparisjóðum að gera þetta
með frjálsu samkomuiagi.
Að því er varðar Iðnaðarbank-
ann varð niðurstaðan að lokum sú
að bankinn bauðst til að kaupa
fjáraukningunni 1957 en endan-
leg niðurstaða þessa máls liggur
eigi fyrir enn.
Bankaráði Iðnaðarbankans er
fullljóst hvílíkt vandamál láns-
fjárskorturinn til íbúðabygginga
er og vill að sjálfsögðu sýna full
an þegnskap með hæfilegri þátt-
töku í lausn þess, enda þótt slíkt
verði ekki með glöðu geði gert,
en aðgæzlu er þörf í því að binda
sparifé bankans í svona löngum
útlánum. Bankinn verður og eðli
málsins samkvæmt, að taka fuilt
tillit til óska þeirra, sem Seðla-
bankinn kann að gera um útlán
á hverjum tíma og leitast við að
samvinna við hann gangi snurðu-
laust og vinsamlega.
★
Það má öllum vera ljóst að
Iðnaðarbankann skortir mjög fe
til að geta sinnt þörfum Iðnaðar-
ins, svo stór og fjárfrekur sem sá
atvinnuvegur er orðinn. Hið
margumtalaða 15 millj. króna
lán er enn ófengið og þó það
hefði fengizt myndi það ekki hafa
hossað háu í þarfir iðnaðarins.
Auk þess serri því mundu fylgja
ýmsir annmarkar. Hitt má telja
mjög mikilsvert að Alþingi hefur
sýnt vilja sinn að því að iðnaður-
inn njó.ti nokkurs jafnréttis við
aðalatvinnuvegí þjóðarinnar með
því að samþykkja einróma tillög-
ur Sveins Guðmundssonar um að
skora á ríkisstjórnma að vinna
að því að iðnaðurinn fái aukið
rekstrarfé með þvi að Seðlabank-
inn endurkaupi framleiðski- og
hráefnavíxla iðnaðarfyrirtækja,
sem ég tel eitt af því merkasta,
er áunnizt hefur fyrir iðnaðinn.
Ég vil því nota þetta tækifæri og
þakka Sveini Guðmundssyni fyrir
í þessu máli og einnig vil ég
þakka Alþingi fyrir röggsama og
skemmtilega afgreiðslu þessa
máls. í fullu trausti þess að ríkis-
stjórnin bregðist fljótt og vel við
áskorun þessari.
Þá vil ég lítillega minnast á
húsbyggingarmál bankans. Eins
og menn líklega muna, var ýtar-
lega skýrt frá gangi þessa máls
á síðasta aðalfundi og var þá
talið að öllum undirbúningi væn
lokið og hefjast *iætti handa um
bygginguna. En því miður fór
þetta á annan veg.
Málið dróst síðan á langinn,
var loks .til lykta leitt í desember
mánuði í haust, ea niðurstöður
nefndarinnar urðu þær, að leyfa
skyldi, eða gera tillögur um að
leyft væri að byggja bankahúslð
eftir uppdrætti gerðum af arki-
tekt, Halldóri Jónssyni, sem líka
átti sæti í nefndinni, að því
breyttu, að ef að ráðhúsið yrði
byggt austan til við enda
Tjarnarinnar, þar sem iðnaðar-
mannahúsið stendur nú, þá yrði
ekki leyft að byggja bankahúsið
nema 5 hæða hátt, í stað þess að
það hefði verið 7 hæðir. Ef
hins vegar ráðhúsið yrði byggt
í vikinu móti Góðtempiarahús-
inu, væri sjálfsagt að taka málið
upp aftur og virtist þá ekki neitt
vera til fyrirstöðu um að það
mætti vera 7 hæðir. Önnurbreyt-
ing var og gerð, sem var mjög
til bóta fyrir bankahúsið, en áð-
ur hafðí verið ákveðið að banka-
húsið skyldi ekki vera hornhús,
heldur yrði leyft að byggja hús
við suðurenda þess. Nú var hins
vegar því slegið föstu að banka-
húsið skyldi vera hornhús og ekki
yrði leyft að byggja fyrir sunnan
það og kemur því bankahúsið til
með að standa við 3 götur og er
óhætt að fullyrða að það sé eitt-
hvert glæsilegasta hússtæði i mið
bænum. Að þessum tillögum
ötula og velheppnaða framgöngu I fengnum þurfti svo málið að
ganga til bæjarráðs og byggingar
nefndar og tók það nokkurn tíma
svo að það fékk ekki endanlega
afgreiðslu í bygginganefnd fyrr
en í desember. Þá var orðið það
áliðið haustsins að ófært var að
byrja á byggingu og var þar farið
eftir eindregnum tilmælum húsa-
meistarans, sem átti að sjá um
bygginguna, sem taldi mjög ó-
heppilegt að vinna að bygging-
unni að vetrinum á þessum stað.
Það var því ákveðið að fresta
byggingaframkvæmdum til vors
í því trausti að fjárfestingarleyfið
myndi verða endurnýjað og við-
bótarleyfi veitt, sem nægði til
þess að hægt væri að halda áfram.
Því miður hefur þetta nú brugðizt
og hefur verið beðið eftir því síð-
an á áramótum, að leyfið væri
framlengt og hefur það ennþá
ekkí fengizt, en vonir standa til
að það verði mjög bráðlega og
mun þá strax byrjað á bygging-
unni. Þá er loks eitt mál, sem ég
lítillega vildi minnast á, enda
þótt stjórn bankans teiji ekki
fullkomlega tímabært að gera
neinar ályktanir í þvi á þessum
aðalfundi.
Samkvæmt lögum um stór-
eignaskatt hefir bankanum verið
gert að greiða kr. 237.453,00 í
skatt vegna 126 hluthafa.
Bankinn lítur svo á að lögin um
stóreignaskatt hafi í engu breytt
almennu skattfrelsi hans og hefir
þvi kært skattinn og krafizt niður
fellingar á honum.
Það er því ekki ástæða og varla
heldur timabært að taka nú a
þessum aðalfundi ákvörðun um
hvort bankinn skuli neyta endur-
greiðsluréttar hjá hluthöfum, ef
honum yrði gert að greiða skatt-
inn.
Ég vil svo að lokum beina
þeirri ósk til þeirra sem að bank-
anum standa, velunnara hans og
viðskiptamanna, að þeir geri
Frh. á bls. 15.
Ég vona, að ísland skípi sér áfram í
flokk með þeim öflum, sem berjast
fyrir frelsi í heiminum
DR. JOSEPH T. THORSON dóm-
ari frá Kanada flutti í gær fyrir-
lestur í Háskóianum á vegum Lög
fræðingafélags íslands. •
Formaður félagsins, Ármarui
Snævarr prófessor, kynnti fynr-
lesarann fyrir fundarmönnum.
Rakti prófessorinn námsferill
hans í Winnipeg og Oxford, sem
var með afburðum glæsiiegur, og
sagði frá störfum hans, en Thor-
son dómari nefur verið prófessor
i iögum, málflutningsmaður, ráð-
herra og er nú forseti dómstóls
í Kanada, sem fjallar um ýmis
mál, sem rikið er aðiii að. Hann
er og forseti Alþjóðanefndar lög-
fræðinga. Kvað Ármann Snævarr
það mikinn heiður fyrir hið ný-
stofnaða Lögfræðingafélag ís-
lands, að svo ágætur lögfræðing-
ur flytti fyrirlestur á fyrsta al-
menna fundinum, sem það gengst
fyrir. —
Dr. Thorson tók síðan til máls
og mælti á íslenzku.
Var hin mesta ánægja fyrir
fundarmenn að hlýða á hve vel
og röggsamlega ræðumaður ilutti
mál sitt á íslenzka tungu, þótt
hann hefði aldrei áður til ísiands
komið. Hann lýsti fyrst þakklæti
yfir þeim móttökum sem hann og
kona hans hafa hlotið hér, sem
hafa verið slík að þeim finnst
sem þau hafi verið heima hjá ser.
Viðfangsefni fyrirlestrarins var
„Réttarríkið“. Minnti ræðumaður
á stofnun hins íslenzka þjóðveldis
930, sem skorti ríkisvald en
byggðist á réttarríkinu sem öll-
um var skylt að framfylgja. Ing-
ólfur Arnarson og hinir íslenzku
iandnemar fundu sjálfstæði og
frelsi á íslandi, frelsi sem oy ggð-
ist á réttarríkinu.
Þá kom ræðumaður að því að
mikið skorti á að reglur réttar-
ríkisins giltu um heim allan. Þess
vegna hefðu verið stofnuð sam-
veitti forsæti, Alþjóðanefnd
frjálsra lögfræðinga. Rakti iiann
sögu hennar. Upphaf nefndarinn-
ar var að lögfræðingar víðs vegar
að úr heiminum komu saman á
fund í Berlín til að rannsaka
fræðilega ásakanir sem fram
höfðu komið um réttar- og vald-
níðslu valdhafanna í Austur-
Þýzkalandi. Þar voru lögð fram
fjölmörg skjöl, sem sýndu hina
viðtæku fyrirlitningu fyrii rett-
inum í Austur-Þýzkalaridi. Það
varð ljóst, að þar hafði verið
komið á heilu kerfi óréttiætis þar
sem réttarfar og dómstóiar voru
beinlinis fjötruð og notuð i póli-
tíska þágu valdhafanna. Var þá
stofnuð 16 manna nefnd með
kunnum lögfræðingum frá olium
heimsálfum og hefur hún haldið
því starfi áfram að afhjupa og
fordæma brot á reglum réttar-
ríkisins, hvar sem þau hafa verið
framin, hvort sem er i kommún-
istaríkjunum, einræðisríkjunum
eða ríkjum sem telja sig frelsis-
unnandi.
En nefndinni hefur orðið bað
ljóst að hún þyrlt; einnig að
beita sér fyrir að viðfangsefnin
séu tekin fræðilegum tökum. :,að
er nauðsynlegt, sagði Thorson
dómari, að reyna að gera sér grein
fyrir, hvað felst í hugtakmu
„réttarríki". Það hugtak hefur
verið notað til að tákna hugmynd
ir, sem hafa breytzt frá einu
tímabili til annars og merking
þess er ekki einu sinni hin sarna
í öllum hlutum heims.
Til þess að skýra þetta hefur
Alþjóðanefnd lögfræðinga beitt
sér fyrir fræðilegri rannsókn á
þessu. Hún hefur sent spurninga-
lista til 70 þúsund lögfræðinga og
lögfræðilegra stofnana um það,
hvað felist í hugtakinu réttar-
ríki og hvaða atriði séu nauðsyn-
leg í hverju þjóðféiagi til að
veðdeiidarbréf fyrir 15% ai sparij tök lögfræðinga þau er hann, tryggja vernd einstaklinganna
gegn ofurvaldi ríkisins. Er nú
unnið að því að semja skýrslu
um þetta efni, sem lögð verður
fyrir þing lögfræðinga sem haldið
verður í Nýju-Delhi á Indlandi
Kvaðst Thorson telja að þessar
aðgerðir væru þýðingarmestu
verkefni, sem lögfræðingar heims
ij,s hefðu nokkru sinm unnið að.
Skoraði hann á íslenzka iögfræð-
inga að styðja það starf einhuga,
Hann kvaðst vona, að ísland skip
aði sér áfram í flokk með þeim
öflum, sem berjast fyrir írelsi
um viða veröld og minnti á frelsís
þrá og sjálfstæðishvöt íslanzku
þjóðarinnar á liðnum öldum.
Kvaðst hann að lokum vilja nota
tækifærið að fara þess á leit við
íslenzka lögfræðinga, að þeir
stofnuðu deild innan alþjóða-
nefndar lögfræðinga.
Ármann Snævarr prófessor
þakkaði Thorson dómara fyiir
hið ágæta erindi hans. Síðan bar
hann fram tillögur frá stjórn
lögfræðingafélagsins þar sem for
dæmdar eru aftökur þær, sem
fram hafa farið í Ungverjalandi.
Tillagan var samþykkt í einu
hljóði og er skýrt frá henni á
óðrum stað í blaðinu.
Þá kvaddi sér hljóðs Bjarni
Benediktsson ritstjóri. Kvaðst
hann taka til máls af hálfu fund-
armanna til að lýsa ánægju sinni
yfir komu Thorsons dómara til
fslands og ræðu hans á þessum
fundi. Kvaðst Bjarni Benedikts-
son víða hafa farið um erlend
ríki og hefði hann þá orðið þess
var, að sá maður af íslenzku
bergi brotinn sem flestir hefðu
nefnt á nafn og spurt um væri
ræðumaðurinn sem talað hefði á
þessum fundi. Nú hefðu íslenzkir
lögfræðingar f engið tækifæri til að
sjá þennan frænda sinn og heyra
boðskap hans, sem þeim hefði
fallið vel, þvi að ekkert vissi
hann, sem frekar skildi á milli
menningar og ómenningar, en
það hvort reglum réttarríkis væri
framfylgt eða ekki.