Morgunblaðið - 16.11.1958, Blaðsíða 13

Sunnudagur 1S. nðv. 1958
MORCUNBLAÐ1Ð
13
l.udv!gr G. Braathen og Hákon Guðmundsson (t. v.) við ungt rauffgrenitré í Háafellsreitnum í
Skorradal. Trén voru gróðursett 1951 og þau hæstu ná manni í öxl. (Ljósm.: Gunnar Rúnar).
REYKJAVÍKURBRÉF
undan skógræktarmöguleikum
framtíðarinnar.
Við íslendingar leggjum nú
mikið kapp á að friða fiski-
mið okkar, en gróðurfriðun
og gróðurvernd hefur verið lát-
in sitja á hakanum. Þrátt fyrir
nokkur ákvæði í skógræktar- og
sandgræðslulögum og heimildar-
lög um ítölu virðist svo sem að
hver maður megi níða landið að
eigin vild. Og meira að segja
landlausir menn, eins og margir
kaupstaðabúar eru, hafa oft tugi
og hundruð fjár án þess að eiga
nokkurt gras eða gróður. Fyllsta
ástæða væri til þess að gefa gróð-
urverndinni meiri gaum en hing-
að til. Landeyðing stöðvast aldrei
á íslandi fyrr en komið hefur
verið á almennri ítölu og farið
verður að fylgjast með gróðri
frá ári til árs.
Sem betur fer er þó fjöldi
manns, sem vill vinna og vinn-
ur óeigingjarnt starf að skóg-
ræktarmálum og að uppgræðslu
lands. Alls eru fast að 10.000
manns í skógræktarfélögunum
víðs vegar um landið. Skógrækt-
arfélag íslands er sambandsfélag
29 héraðsskógræktarfélaga, og í
mörgum sýslum eru nú deildir
starfandi í hverjum hreppi. Að-
eins í 3 sýslum eru ekki til skóg-
ræktarfélög. Á sl. vori gróður-
settu félögin alls um 750 þúsund
plöntur eða helming þess, sem
gróðursett var alls. Mest af þessu
er gert af sjálfboðaliðum.
komst merkur Norðmaður er hér ’
var, að orði á þá leið, að hia
þjóðlega list, þ. e. a. s. hinar út-
skornu öndvegissúlur Ingólfs,
komu á undan Norðmönnunum
sjálfum hingað til Reykjavíkur.
En hvernig geta menn hugsað
sér Aðalstræti lúta annarri nafn-
gift en einmitt þessa nafns, sem
alltaf og eilíflega er uppruna-
lega strætið, sem lá frá bæ land-
námsmannsins til sjávar, sjávar-
gata hans.
Svo segir í sögunum um Eirík
rauða, að hann valdi sjálfur
nafnið Grænland; til að laða ó-
kunnuga að landi sínu. En ein-
mitt nábýlið við Grænland hef-
ur gert það land að miklum böl-
valdi fyrir okkur. Það helzta sem
dregur úr því er að sökum snún-
ings jarðarinnar fer hafísinn
(rekísinn) jafnan um vestanvert
Grænlandshaf og suður í Atlants
haf ,en ekki með austurströnd-
inni íslandsmegin.
Svo sagði mér á sinni tíð hinn
heimsfrægi ameríski flugkappi
Lindberg og kona hans er þau
komu hér við á hnattflugi sínu
1933, að í öllum sínum margvís-
legu flugferðum um heiminn,
hefðu þau aldrei fyrirhitt svo
gagngerða loftlagsbreytingu á
jafnstuttri leið sem á milli Græn-
lands og íslands, og þau höfðu
enga ástæðu til að ýkja þessa um
sögn sína, enda var þetta gamla
áróðursbragð Eiríks rauða orðin
heimsfræg ósannindi.
Laugard. 15. növ.
r
Olafur Johnson
látinn
Á unga aldri dró Ólafur John-
son það að hefja starfsferil sinn
í nokkur ár þangað til lokið var
við að leggja ritsímann til ís-
lands og einangrunin hér var rof-
in fyrir fullt og allt. En er hver
framsýnn og athafnasamur mað-
ur í íslenzkri verzlunarstétt gat
valið heiminn að starfsviði sínu,
þá var tíminn kominn fyrir Ólaf
Johnson.
Það var ómetanlegt happ fyrir
hina ungu íslenzku verzlunarstétt
að slíkur öndvegismaður varð til
þess að hefja merki hennar, ung-
ur að aldri með alla ævina fram
undan. Þessi stétt gat ekki
fengið ákjósanlegri brautryðj-
anda en hann, sannmenntaðan
gáfumann og glöggskyggnan. —
Rúmlega þrítugur að aldri hóf
Ólafur Johnson merkið, sem
hann aldrei yfirgaf meðan líf
og heilsa entist.
Frá árinu 1907, er hann stofn-
aði heildverzlunina O. Johnson &
Kaaber, hefur hann verið hin
lýsandi fyrirmynd allra frjáls-
huga verzlunarmanna. En þann-
ig lifir hann í verki sínu um
ókomin ár til ómetanlegs gagns
fyrir þjóð sína.
Braathensskógur
í Skorradal
Hinn kunni norski stórútgerð-
armaður, Ludv’g G. Braathen,
var hér á ferð fyrir rúmum hálf-
um mánuði. Hann hefur, sem
kunnugt er, gefið Skógrækt rík-
isins 40 þúsundir norskra króna,
og hefur megninu af því fé ver-
ið varið til þess að gróðursetja
skóg við Stálpastaði í Skorradal.
Þegar þeirri gróðursetningu lýk-
ur, sem verður á vori komanda,
verður svæðið allt um 30 hekt-
arar lands.
Ludvig G. Braathen á mikla
skóga í Austurdal í Noregi og
hefur bæði yndi og arð af þeim.
Og hann eykur flatarmál skóga
sinna ár frá ári með því að taka
skóglaus lönd til ræktunar. •—
Munu fáir í Austurdal standa
honum framar i nýrækt í skógi
og kannski enginn. Hefur hann
glöggan skilning á því hvað
skógar og skógrækt hlýtur að
vera snar þátiur í lífi þeirra
þjóða, sem norðlæg lönd byggja,
og af þeim sökum fylgist hann
vel með skógræktarstarfi okkar
hér á landi.
Þegar Braathen dvaldist hér
um daginn fór hann ásamt Há-
koni Guðmundssyni hæstaréttar-
ritara, Hákoni Bjarnasyni skóg-
ræktarstjóra, Sigurði Magnús-
syni fulltrúa og nokkrum fleir-
um upp í Skorradal til þess að
líta á hinn unga skóg þar. Var
farið um reiti þá, sem gróður-
settir hafa verið árin 1956—1958,
og leizt mönnum vel á ungviðið.
Vanhöld voru mjög lítil. Farið
var um ýmsa teiga, en því er
þannig fyrir komið í Braathens-
skógi, að í hvern teig er sett
ákveðin tegund af þessum eða
hinum uppruna. Verður því unnt,
er fram líða stundir ,að bera
saman þrif og þroska margra
tegunda og afbrigða svo og að
safna fræi af ýmsum uppruna.
Gjöf Braathens til skógræktar
á íslandi er ein hin merkasta
gjöf, sem til landsins hefur bor-
izt, og sannarlega mætti hún
verða okkur hvatning um að
herða nú á starfinu við skóg-
ræktina.
Úr því að minnzt er á skóg-
inn við Stálpastaði má ekki
gleyma gjöf þeirra hjóna Þor-
steins og Ingibjargar Kjarval.
Þau gáfu myndarlega fjárhæð til
skógræktar haustið 1951, og voru
gróðursettir um 5 hektarar lands
fyrir gjöfina á árunum 1952—
1954. Þar er nú sprottið upp
myndarlegasta ungviði greni,
furu og fleiri tegunda.
Reiturinn
við Háafell
Skammt innan við Stálpastaði
er 20 ára gamall trjáreitur í
landi Háafells. Guðmundur Mar-
teinsson verkfræðingur og ung-
mennafélag sveitarinnar gróður-
settu þennan reit. Þar er nú um
4 metra hátt sitkagreni, blágreni
nokkru lægra og skógarfura.
Ennfremur var sett þar nokkuð
af rauðgreni þegar reiturinn var
stækkaður fyrir einum 8 árum.
Sumt af þessu greni hefur vax-
ið með slíkum ágætum, að það
vakti undrun og aðdáun Braath-
ens og ferðafélaga hans. Kvað
Braathen svo á, að vöxtur þess
Væri með slíkum ágætum, að
hann gerðist ekki betri heima
hjá sér í Austurdal. Orð þessi
mega menn sannarlega muna.
Nýjar trjá-
tegundir
Úr því að minnzt er á skóg-
rækt er rétt að geta þess, að
á undanförnum árum hefur skóg-
ræktin unnið að því markvisst að
flytja hingað trjátegundir frá
ýmsum stöðum heims, þar sem
loftslag er svipað og á íslandi.
Sótt hefur verið fræ til margra
staða, einkum Alaska, Norður-
Noregs, Kanada, Norður-Rúss-
lands og Síberíu, en auk þess
hefur komið hingað fræ úr há-
fjöllum víðs vegar um heim, jafn-
vel allt sunnan úr Kína.
Alls eru nú í uppvexti í gróðr-
arstöðvunum 47 tegundir trjáa
frá 186 vaxtarstöðum, og eru þá
hvorki meðtaldar víðitegundir né
runnar.
Telja má til merkra tíðinda að
í sumar hafa nokkrar tegundir
erlendra trjáa borið þroskað fræ.
Þetta hefur komið fyrir nokkrum
sinnum áður, en aldrei eins mik-
ið og nú. Fræi hefur verið safn-
að af þessum tegundum: Sitka-
greni síberisku lerki, stafafuru,
broddfuru, rauðgreni og lindi-
fura bar nú nokkra köngla í
fyrsta skipti. Þetta sýnir betur
en allt annað, að þessar tegundir
hafa unnið sér þegnrétt i íslenzku
gróðurríki. Að auki má geta
þess, að bæði blágreni, skógar-
fura og fjallafura hafa áður bor-
ið þroskað fræ, þó að þær teg-
undir hafi ekki fylgzt með þess-
um trjám í ár. Loks má geta þess,
að fundizt hafa allmargar sjálf-
sánar fjallafurur við Grund í
Eyjafirði og á Þingvöllum, og
eitt sjálfsáið sitkagreni kom í
ljós á Tumastöðum í fyrra. Þarf
þá ekki frekar vitna við.
Tímamót
Skógræktin á íslandi stendur
nú á tímamótum. Tekizt hefur að
koma á góðum og öruggum fræ-
samböndum. Uppeldi trjáplantna
er svo langt á veg komið, að
því má haga samkvæmt getu
þjóðarinnar til gróðursetningar.
Erlendu trén vaxa hér mörg hver
með ágætum. Sitkagreni hefur
náð 10 metra hæð á 20 árum, þar
sem skilyrði eru góð, lerkið á
Hallormsstað hefur náð svipaðri
hæð á sama tíma og vaxa nú um
16 teningsmetrar viðar á hektara
lands. 36 ára gömul lerki hafa
gildnað um 7—9 mm á ári um
nokkurt skeið og er það feikna
vöxtur. Nú verður því að á-
kveða, hve mikið skuli gróður-
sett á hverju ári.
íslenzka birkikjarrið er ekki hátt
í loftinu, en það verður fóstra
nýrra skóga í framtíðinni. Birki-
kjarrið er því alltof verðmætt til
þess að því megi spilla með því
að höggva það og ryðja til vafa-
samrar nýræktar eða spilla því
með óhóflegri beit. Með því að
skemma það er verið að grafa
Hinn rélti höf-
undur
Upprunalegur og eiginlegur
höfundur Hitaveitu Reykjavíkur
er sjálfur landnámsmaðurinn
Ingólfur Arnarson. Hann gaf
staðnum nafnið Reykjavík, og
tengdi hann þannig við jarðhit-
ann, „reykinn" upp af laugunum.
En í margar aldir höfðu bæj-
arbúar ekkert af þeim þægind-
um að segja nema nafnið eitt,
því kynslóðirnar, sem lifðu hér í
Reykjavík voru að drepast úr
kulda í eldiviðarlitlu landinu. —
Menn geta búizt við því að
mannabústaðir hafi ekki verið
hér nema fárra mannsaldra
gamlir, þegar bæjarbúar fóru að
notfæra sér Reykjavíkurlaugarn
ar til þvotta.
Því sjálfur stiftamtmaðurinn,
Hilmar Finsen og landshöfðing-
inn, notfærði sér laugarnar, er
hann var hér í embættum.
Viðbúið er því að allur almenn-
ingur notfærði sér þau þægindi
ekki síður en hann. En engin
ástæga er til að vefengja það, að
nafnið sé beinlínis runnið frá
landnámsmanninum sjálfum.
Jarðhitinn hefur verið nýjung
fyrir Ingólf, sem vissi ekkert um
þetta náttúrufyrirbrigði, þegar
hann kom beina leið frá jarð-
hitalausu landi, Noregi.
Er menn hugsa sér aðstöðu
Ingólfs Arnarsonar er fyrstur
kom hingað til landsins, er skilj-
anlegt, að hann hafi talið sér
feng að því að velja sér stað sem
var áberandi til að vekja athygli
sjófarenda sem að landi kynnu
að koma. Óneitanlega er saga
Ingólfs hins fyrsta landnáms-
manns með meiri reisn en t. d.
samtíðarmann hans Hrafna-Flóka
er hrökklaðist til Vestfjarða og
slysaðist til að velja landinu ís-
landsheitið óhugnanlega og ill-
ræmda, en síðar á landnámsöld
hraktist hann norður í Fljót og
nam land í Flókadal, einni nafn-
toguðustu snjóakistu landsins.
Sjófróðir menn hafa fullyrt í
mín eyru, að rekaviður, sem væri
sjósettur undan Ingólfshöfða bær
ist hér á land í Reykjavik enn í
dag. Er eðlilegt að tilraun með
rekavið verði sannprófuð ein-
hver næstu árin til þess að færa
sönnur á, að slíkir séu straum-
arnir enn í dag eins og á dögum
Ingólfs.
Ég ritaði greinarkorn í „Les-
bók Morgunblaðsins“ fyrir nokkr
um árum og minntist þá á hve
landnámsmaðurinn var staðfast-
ur í trú sinni að heill fylgdi önd-
vegissúlum hans. En nokkru eftir
að þessi Lesbókargrein kom út,
Sjávargata Ingólfs
Eins og allir vita er götunafn-
ið Grófin kennt við bátauppsát-
ur Reykvíkinga í gamla daga,
áður en nokkur hafnarmannvirki
komu upp hér. Eðlilegt er að
hugsa sér að einmitt þar hafi
Ingólfur Arnarson brýnt bát sín-
um í fyrndinni.
Minnir þetta örnefni á land-
námsmanninn sjálfan, en við
Reykvíkingar höfum ekki alltaf
verið fundvísir á gömul nöfn,
eins og t. d. á Löngustétt, en það
var nafn á því sem nú heitir
Austurstræti á dögum Jónasar
Hallgrímssonar og Tómasar
Sæmundssonar. Mér finnst að
enn væri hægt að taka upp þetta
gamla nafn til að tryggja að það
haldist við lýði — sama nafn og
notað var á dögum Jónasar.
Fiskveiðarnar
Enn gengur erfiðlega með
reknetjaveiðarnar hér suðvest-
anlands. Eftir nær algert afla-
leysi meiri hluta októbermánað-
ar hefir síldar nokkuð orðið vart
undanfarið og hefir svo virzt,
sem hún væri að færa sig nær
landi. Sá breyting varð einnig
á, að í stað smá- og millisíldar,
sem mest varð vart við fyrr 1
haust er sú síld, sem nú veiðist
öll stór og vel feit og því ákjós-
anleg til söltunar. Kemur það sér
vel, því enn er allmikið ósaltað
upp í gerða samninga. Er það
mjög bagalegt að geta ekki af-
greitt það ,sem búið er að selja
og hlýtur að leiða til þess fyrr
eða síðar, að þeir, sem kaupa síld-
ina fari sér hægar í að kaupa
fyrirfram. Eins og svo oft um
þetta leyti árs hefir tíðarfar ver-
ið ákaflega stirt og hefir því
sjaldan gefið á sjó. Ekki er þó
öll von úti um, að úr kunni að
rætast enda er mikill hugur í
þeim, sem að þessari framleiðslu
standa að allt verði gert, sem
unnt er til þess að svo megi
verða.
Aðra og skemmtilegri mynd er
að sjá ef litið er á togarana og
þeirra veiðar. Það er' að vísu
uggvænlegt hversu aflabrögð
togaranna hafa stórum minnkað
á miðum hér við land nú á und-
anförnum árum. Er þetta þróun,
sem valdið hefir mönnum vax-
andi áhyggjum. En tvennt er það
hér, sem hjálpar til að vega upp
á móti þessu. I fyrsta lagi kemur
sér nú vel að eiga hina stóru
og góðu togara ,sem sótt geta á
fjarlæg mið, þegar heimamiðin
bregðast. Þessi stórvirku atvinnu
Frh. á bls. 14.