Morgunblaðið - 20.11.1958, Blaðsíða 9

Fímmtudagur 20. nóv. 1958
WOHCI’ISBIAÐÍB
9
Þrettán sögur
Guðmundur G. Hagalín:
Þrettán sögur. 250 bls.
Gunnar Gunnarsson ann-
aðist myndskreytingu. Októ
berbók Almenna bóka-
félagsins, Keykjavík 1958.
Guðmundur G. Hagalín er með-
al stórvirkustu rithöfunda okkar.
Frá hendi hans hafa komið milli
tuttugu og þrjátíu bækur auk
þess sem hann hefur skrifað firn-
in öll af greinum í blöð og tíma-
rit. Slík afköst eru aðdáunarverð,
en þau fela jafnan í sér þá hættu
að einhvers staðar sé slakað á
ströngustu vandvirkniskröfum,
og þá getur farið svo að magnið
yfirskyggi gæðin. Ritverk Haga-
líns eru mjög misjöfn að gæðum,
og mér er ekki grunlaust um að
hið mikla magn þeirra skyggi á
það sem hann hefur bezt gert.
Smásagan er greinilega það
form sem bezt á við Hagalín,
enda hefur hann að eigin sögn
birt ekki færri en hundrað smá-
sögur til þessa. Þrettán þeirra
eru nú komnar út hjá Almenna
bókafélaginu, og gefa þær ljósa
þverskurðarmynd af smásagna-
gerð hans. Sögurnar eru samdar
á árunum 1923—52 og hafa áður
birzt í ýmsum smásagnasöfnum
Guðmundar. Má ætla að hér sé
saman komið úrvalið úr smásög-
um hans, enda er hér margt um
góða gripi, þótt misjafnar séu
þær eins og önnur mannanna
verk.
Guðmundur Hagalín er alþýðu
skáld í beztu merkingu þess
orðs, ekki vegna þess fyrst og
fremst að hann skrifi alþýðumál,
því það er misskilningur, heldur
vegna þess að afstaða hans til
lifsins og mannanna er „alþýð-
leg“ og frásagnarmáti hans er
það sömuleiðis. Hann skrifar
gjarna um óvenjulega menn,
hetjur, sérvitringa og kjarna-
konur, sem skera sig á einn eða
annan hátt úr almúganum, en
hann sér þetta fólk jafnan eins
og alþýðumaður: hann sér það
utan frá, en kafar ekki inn í það.
Hann hefur einkennilega næma
athyglisgáfu og er glöggskyggn á
ytri einkenni: klæðaburð, svip-
brigði, kæki ýmiss konar sér-
kennilegt málfar, líkamsbutð.
Enda er skáldskapur hans að
meginefni mannlýsingar. Það er
engin tilviljun að Hagalín fór
fyrstur nútíðarmanna að sKrifa
ævisögur lifandi manna eftir frá-
sögn þeirra sjálfra. Bkáldskapur
hans er mestmegnis af sama toga
spunninn.
í eftirmála að „Þrettán sög-
um“ gerir höfundurinn grein
fyrir hverri sögu, hvernig hún
varð til og hvaða fyrirmyndir
hann hafði að sögupersónunum.
Er það einkar fróðleg lýsing á
vinnubrögðum hans. Ekki svo að
skilja að aðrir höfundar hafi ekki
líka sínar fyrirmyndir í eigin
reynslu eða daglegu lífi, en mér
virðist Hagalín vera miklu bundn
ari „veruleikanum“ en margir
aðrir: hann stælir í rauninni
„veruleikann" (og skopstælir
hann oft) í stað þess að umskapa
hann. Kannski er afstaða hans ttl
mannlífsins og skáldskaparms
ekki svo ýkjaólík afstöðu Þór-
bergs Þórðarsonar, þegar öllu er
á botninn hvolft, þótt þeir séu
hins vegar mjög ólíkir höfundar
i öðru tilliti.
Þetta rýrir hvorki né eykur
gildi verka Hagalíns en varpax
kannski skýrara ljósi á þau. —
Skáldskapur hans er ekki inn-
hverfur: að hætti íslendingasagna
gefa flestar sögur Hagalíns til
kynna sálarlíf eða hugarhrær-
ingar með ytri tilburðum persón-
anna. Lesandinn er í rauninni
fremur áhorfandi en þátttakandi
í sögunni: han nsamsamast ekki
persónunum á sama hátt og í
skáldskap sem er innhverfur;
Hagalín byggir persónulýsingar
sinar fyrst og fremst á samtölum.
Þau eru oftast mjög lifandi og
vel til þess fallin að lýsa ólíkum
manngerðum. Málfar hans er alla
jafna kjarnyrt, stundum grófgert
og oft gamansamt. En að þetta
sé „alþýðumál", tekið beint af
munni fólksins, er hreinasti mis-
skilningur. Þetta mál er uppfinn-
ing Hagalíns sjálfs, eða réttara
sagt „samsuða" hans.
Persónurnar birtast í skýrum,
einföldum litum: hetjur, krafta-
menn, aular, sérvitringar, kjarna-
kerlingar. Styrkur Hagalíns ligg-
ur fyrst og fremst í einfaldleik-
anum, einföldu formi, óbrotnu
fólki, 'ljósum söguþræði. Þess
vegna er skáldskapur hans ekki
blæbrigðaríkur: hann býr ekki
Guðmundur G. Hagalín
yfir dul, jafnvel þótt fjallað sé
um „dularfull" fyrirbæri, en
það kemur raunar sjaldan fyrrr.
Hann gefur ekki í skyn, er ekki
margræður, heldur kemur króka-
laust til lesandans og segir hon-
um það sem segja þarf, og síðan
ekki söguna meir. Stundum óskar
maður þess að hann ætti meira
af stílbrellum og væri ekki alveg
svona opinskár, en það stafar
auðvitað af minni eigin sérvizku.
Innan hins þrönga ramma sem
Hagalín setur smásögum sinum
nær hann oft góðum árangri.
Sögur eins og „Tófuskinnið",
„Barómetið“, „Þáttur af Agli á
Bergi“, „Guð og lukkan", „Sæt-
leiki syndarinnar“, „Staddur á
Lágeyri" og „Konan að austan"
draga upp ljóslifandi myndir af
sérkennilegu fólki. Þær eru í
grundvallaratriðum mjög keim-
líkar, bera allar glöggt svipmót
höfundar síns: skýrar línur. laun-
hæðið bros í augnkrókunam, ein-
faldar persónulýsingar og ákveð-
inn „lærdóm" sem lesandmn á
að draga af sögunni. Þó verður
þessi „lærdómur" sjaldan að
prédikun, heldur er hann eðlileg
afleiðing sögunnar. Aðeins í einni
sögu í þessari bók virðist mér
skotið yfir markið; það er í
„Þætti af Þórði og Guðbjörgu"
þar sem mér finnst bindindis-
áhugi höfundarins beinlínis m:s-
þyrma mannlegu eðli persón-
anna: ég trúi alls ekki á þetta
fólk. Sé sagan borin saman við
„Sætleika syndarinnar“ verður
þetta enn ljósara.
„Vomurinn kemur" er áhrifa-
mikil atburðalýsing fremur en
mannlýsing, Ijós frásögn af við-
brögðum skipshafnar á hættu-
stund, en eigi að síður eru dregn-
ar þar nokkrar skýrar myndir
af einkennilegum mönnum.
„Bleikur” er rómantískasta
sagan í bókinni og kannski sú
Iistrænasta. Hún segir frá mein-
legum örlögum á óbeinan og kank
vísan hátt, vekur manni forvitni
og eftirvæntingu..
„Draumur og vaka“ er senni-
lega máttlausasta sagan í bók-
inni vegna þess að smiðaför
höfundar eru alltof augljós.
Kannski leiðir hún einmitt í Ijós
styrk Hagalíns og veikleika:
honum lætur ekki að semja
margræðar og táknrænar sögur;
þegar hann reynir það fatast
honum handtökin. Styrkur hans
liggur í einfaldleikanum.
,Ásbjörn geitasmali" er
skemmtileg og hnitmiðuð saga í
fornsagnastíl, íslenzkt afbrigði af
sögu Gamla testamentis um Jós-
ef og konu Pótífars.
„Elliglöp“ er yngsta sagan í
bókinni. Hér eins og víðar í smá-
sögum og skáldsögum Hagalíns
er fulltrúum gamla og nýja tím
ans stefnt saman, hinum síðar-
nefndu til lítils sóma. Sagan er
hnyttin hugvekja, en persónur
allar einlitar og einfaldar.
Guðmundur G. Hagalín er
„jákvæður1* höfundur í þeim
skilningi að honum er greinilega
mjög í mun að hafa góð áhrif á
lesendur sína. Hann hefur g^öggt
auga fyrir hégómanum í lífshátt-
um samtíðarinnar og er ófeiminn
við að segja mönnum tii synd-
anna, en ég hefði kosið að þjóð-
félagsádeila hans væri óbeinni og
,undirförulli“. Hinu verður ekki
neitað, að Hagalín er með betri
smásagnahöfundum okkar og
hefur dregið upp margar eftir-
minnilegar myndir af fólki og
tíðaranda, sem nú er liðinn undir
lok. Hann hefur í rauninni samið
mjög merkilegan kafla í íslands-
söguna.
Sögurnar í þessa bók voru
valdar af Eiríki Hreini Finnboga-
syni í samráði við höfundinn.
Við valið urðu þeir bæði að hafa
í huga lengd sagnanna, miðað við
rúmið sem þeir höfðu til umráða,
og taka tillit til æskilegrar fjöl-
breytni, eins og höfundur bendir
á í eftirmála. Myndir Gunnars
Gunnarssonar listmálara, sem
fylgja hverri sögu, eru stílhrein-
ar og falla mjög vel að efninu.
Sigurður A. Magnússon.
íslenzk stúlka í
kvikmynd í Madrid
ÍSLENZK stúlka, Anna Þorgríms
dóttir úr Keflavík, er nýkomin
frá Spáni, þar sem hún lenti í þvi
ævintýri að komast á kvikmynda
tjaldið. Þar sem við höfum ekki
„kvikmyndastjörnur“ á hverju
strái hér, báðum við Önnu um
að segja lesendum kvikmynda-
dálkanna ofurlítið frá þessu
ævintýri.
— Kviknpyndastjama er ég
ekki, komst aldrei lengra á þeirri
braut en að fá að segja eina setn-
ingu, svaraði hún. Þannig er mól
með vexti, að ég var við nám í
spönsku i Madrid í sumar, og í
maí kom ég með danskri vinkonu
minni, á skrifstofu 20th Century
Fox. Daginn eftir var hringt til
mín og ég spurð hvort ég vildi
ekki smáhlutverk í mynd, sem
verið væri að taka og héti „John
Poul Jones“. Þegar ég fékk að
vita að ég fengi 550 peseta á dag,
beið ég ekki boðanna, því ekki er
námsmannayfirfærslan að heim-
an alltof rífleg.
Það var ekið með okkur um 80
km út fyrir Madrid, til La Gar-
ana, þvi fyrsta atriðið, sem ég var
með í fór fram í hallargarði þar.
Ég átti að vera hirðdama frönsku
konungshjónanna og var klædd
í krínólínu kjól. En það fór ekki
betur fyrir mér en það, að þegar
búið var að reyra kjólinn að mér,
setja á mig stóra hárkollu og
maka þykku lagi af farða framan
í mig og öllum sterku Ijósunum
var þar að auki beint að okkur
úti í garðinum í 35 stiga hita, þá
leið yfir mig. Þykka hárkollan
kom sér svei mér vel, því annars
hefði ég vafalaust fengið slæman
áverka á höfuðið, þegar ég skall
á tröppurnar. Það varð heilmikið
uppnám, rétt eins og þegar Tyr-
one Power leið út af um daginn.
Sjálf vissi ég ekki af mér fyrr en
hjúkrunarUð var á leiðinni með
mig i burtu. Sem betur fer var
þetta ekki eins alvarlegt, og hjá
Tyrone, því þegar ég var búinn
Anna Þorgrímsdóttir.
að jafna mig, var kaldið áfram
að filma. Sama atriðið var endur-
tekið 15-20 sinnum.
Daginn eftir var myndað i
konungshöllinni frægu í Madrid.
Konungur Frakklands var að slá
aðalsöguhetjuna til riddara, og
seinna var myndað borðhald í
höllinni. Þar fékk ég að segja
mína einustu setningu: „Skál
fyrir John Poul Jones", og lyfta
glasi með rauðu sykurvatni. Á
fínu diskunum var ekkert annað
en appelsínubörkur, því þetta
átti að vera í lok máltíðarinnar.
— Og hvernig»geðjaðist þér að
stjörnunum?
— Robert Stack og Marisa
Pavan voru ákaflega elskuleg, en
indælastur var þó Charles gamli
Coburn. Aftur á móti fannst mér
Jean-Pierre Aumont hálfleiðin-
legur, uppstökkur og merkilegur
með sig. Auk þeirra var Bette
Davis með í myndinni, en heuni
kynntist ég ekki. Anna dregur
upp 5 kr. seðil, sem allir þessir
leikarar hafa skrifað nöfn sin á,
og einhvers staðar hefur hún náð
í Diönu Dors og látið hana bæta
Frh. á bls. 18.
Einstæð lækning i Lourdes
LOURDES, Frakklandi. — Und-
ursamlegasta lækningin, sem átti
sér stað í Lourdes þetta ár, á ald-
arafmæli atburðanna þar, er tal- j
in vera lækning 58 ára gamals
Elsassbúa, sem hafði verið bækl-
aður í 30 ár og algerlega lamað-
ur sl. 4 ár, en getur nú hlaupið
upp stiga, dansað og æft leikfimi.
Kona hans, sem er lúterstrúar
var mótfallin þessari för hans
og taldi, að hún yrði hans bani.
Læknar skipuðu svo fyrir, að
honum skyldu gefnar sprautur
til að viðhalda iikamsþreki hans,
sem fór stöðugt þverrandi. Hjúkr
unarsystir var send með honum,
til þess að gefa honum sprautur á
leiðinni.
Maður þessi heitir fullu nafni
Alphonse Lorbier og er frá Saint
Marieaux-Mines. Hann kom til
Lourdes í ágúst sL, og var það
aðallega forvitni, sem knúði
hann til þessarar farar. Hann
hafði gegnt herþjónustu í Sýr-
landi fyrir 30 árum, og er hann
kom heim aftur, voru fætur hans
honum ónýtir. Nokkur hluti mag
ans lamaðist, og varð að nema
þann hluta brott.
í 25 ár staulaðist þessi fyrr-
verandi hermaður við hækjur, en
lamaðist þá alveg, svo að hann
gat ekkert hreyft sig hjálpar-
laust. Nokkru síðar varð fast að
því ógerlegt að gefa honum
nokkra næringu, því að þegar
hann sá mat, herti taugakrampi
J á kjálkavöðvum hans, svo að
munnurinn varð naumast opnað-
ur.
En Alphonse sótti svo fast að
fara þessa för, að kona hans lét
að lokum undan. Kvöldið eftir
að hann kom til Lourdes, krafð-
ist hann þess að farið yrði með
sig út í böðin, þótt komið væri
fast að lokunartíma.
Og þar sem hann heimtaði
þetta með svo mikilli ákefð, á-
kváðu aðstoðarmennirnir að láta
undan þessum duttlungum hans.
Þegar sjúklingurinn kom niður
í kalt vatnið, fór um hann ofsa-
legur skjálfti, og það leið yfir
hann. Þegar hann hafði verið
færður í föt aftur og lífgaður við,
sagði hann við aðstoðarmennina:
„Setjið mig niður. Ég held, að
ég geti gengið". Og hann gekk til
sjúkrahússins aftur.
Alphonse fór frá Lourdes eftir
fjóra daga, en áður en hann fór,
var hann farinn að hjálpa til við
umönnun hinna sjúklinganna.
Hann fékk eðlilega matarlyst og
fór fótgangandi út að helMnum.
Hann skrifaði tengdasyni sínum
og sagði honum, að hann mundi
verða undrandi, er fundum
þeirra bæri saman aftur, (
hann skyldi samt ekki segja frú
Lorbier frá þessu.
Þegar Alphonse kom á járn
brautarstöðina heima hjá sér,
beið kona hans þar eftir honum
með hjólastól. Hún var þó
nokkra stund að átta sig á, hver
það gæti verið, sem kom hlaup-
andi til hennar og hi'ópaði:
, María, María, sjáðu; ég get
gengið!"
Fólk hópaðist að, því að athygU
þess drógst að hjónunum, sem
stóðu þarna og kysstust, flóandi
í tárum. Allir, sem þekkt höfðu
þennan bæklaða og lamaða
mann, litu tvímælalaust á þessa
lækningu hans sem kraftaverk.
Mörg ár kunna að Uða, þangað
til kirkjulega nefndin, sem fjall-
ar um lækningarnar í Lourdes,
viðurkennir opinberlega, að þessi
lækning sé ein þeirra, sem ekki
verða útskýrðar eftir náttúruleg-
um leiðum. Skýrsla um sjúkra-
feril manns þessa, ásamt læknis-
vottorðum, er í vörzlu lækna-
skrifstofunnar í Lourdes.
Vaxandi gróður-
húsarækt
AKRANESI, 18. nóv.: Garðyrkju-
mannafélag hefur verið starf-
aandi í Borgarfjarðarhéraði
nokkur undanfarin ár og er for-
maður þess Valdimar Elíasson,
garðyrkjubóndi að Jaðri í Bæjar-
sveit. Gróðurhúsarækt fer vax-
andi, en stærstu stöðvarnar eru
að Kleppjárnsreykjum, í Reyk-
holti og Laugalandj í Stafholts-
tungum. Alls eru gróðurhús á
20 stöðum í héraðinu.
Gróðurhúsabændur fást ílestir
við framleiðslu á tómötum og
agúrkum. Einnig er blómarækt
nokkur. —Oddur.