Morgunblaðið - 11.02.1959, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 11. febr. 1959
MORGUNBLAÐIÐ
9
Mikil gróska í sfarfsemi
Skógrœktarfél agsins
Mörg verkefni tekin upp oð ný/u
ÁRSRIT Skógræktarfélags ís-
lands fyrir árið 1958 kom út í
haust. Flytur ritið uppörvandi og
fræðandi greinar fyrir skógrækt-
armenn að venju. Fyrst eru tvær
greinar eftir skógræktarstjórann,
Hákon Bjarnason. Byrjar ársrit-
ið nú á minningarorðum um Agn-
ar P. Kofoed Hansen er lézt á
síðasta ári 88 ára að aldri. Tók
hann við yfirstjórn skógræktar-
málanna árið 1906 og flutti sama
ár til íslands. Hann var fyrst
settur skógræktarstjóri en skip-
aður 1. marz 1906 og gegndi því
embætti til 1. marz 1935. Er Agn-
ar Kofoed Hansen kom hingað
var hann 37 ára gamall, þá full-
numa skógfræðingur en fyrir-
hitti hér þjóð, sem vissi varla
hvað skógur var, nema að hafa
ávæning af því úr fomum þjóð-
sögum, og hafði aðeins óljósa
hugmynd um, hvílík umskipti það
yrðu fyrir þjóðina, ef hægt væri
að breyta hinu islenzka berangri
í skjólbetra land og frjósamara.
Skógræktar þekking var þá, að
heita mátti í núll-punkti hjá al-
menningi.
fslendingar ókninnir skógrækt
Um nokkur undanfarin ár áð-
ur en Kofoed-Hansen fluttist
hingað höfðu nokkrir Danir starf-
að hériendis að undirbúningi til
skógræktar, meðal annars Flens-
borg, Prytz og Ryder, er sáu um
Hallormsstaða og Vaglaskóg. En
friðun þessarra tveggja skóga bar
fljótlegan árangur. En hæstu trén
að Hallormsstað eru gróðursett á
þessutn árum, enda hafa þau með
vexti sínum, kastað birtu yfir
ófarnar leiðir í islenzkri skóg-
rækt, enn í dag.
Um það leyti sem hinn erlendi
maður Kofoed-Hansen kom hing-
að til lands, og tók við yfirstjórn
skógræktarmálanna voru íslend-
ingar svo einangraðir í hugsun
og framkvæmdum að þeir gátu
vart hugsað um þetta afskekkta
land okkar, sem það tilheyrði
heimsbyggðinni.
Allir verði samtaka
Næsta grein ritsins að þessu
sinni er erindi sem Hákon Bjarna-
son flutti, er 50 ár voru liðin frá
því fyrstu skógræktarlögin er Al-
þingi samþykkti voru staðfest af
konungi Friðrik VIII. Þetta var í
nóvember 1907, þegar Hannes Haf
stein var íslandsráðherra. Hafði
hann mikinn hug á að þessi skóg-
rælctarlög kæmu að gagngerðum
notum, enda var honum að mæta,
ef á móti blési í þessum efnum.
En því miður naut hans skammt
við, er hann dó þrotinn að kröft-
um um aldur fram. J þessu erindi
getur H.B. um, „að skógrækt á
íslandi sé svo yfirgripsmikið mál,
nema því aðeins að sem flestir
taki þátt í starfinu".
Kanadaferð Baldurs
Skógræktarfélögin leggja nú
fram árlega töluvert á aðra millj.
króna, ýmist sem peningaframlög
eða sjálfboðaliðsvinnu. Lífið og
sálin í þessarri almennu fórnfýsi
Og stórhug, hvílir á skógræktar-
stjóranum sjálfum.
Næsta grein ritsins er frásögn
Baldurs Þorsteinssonar skógfræð-
ings, þar sem hann greinir frá
ferð sinni til Kanada haustið
1956. Ferðaðist hann þar um
mikil og víðlend skóglendi aðal-
lega í háum f jöllum þar sem nýt-
ur svipaðs loftslags og hérlend-
is. Greinarhöfundur er ungur
maður sem á framtíðina fyrir sér
og vitaskuld fór hann þessa ferð,
einkum til þess að komast að
raun um, hvaða skilyrði hinir
stórvöxnu og viðamiklu skógar
þar í landi njóta, með hliðsjón af
tilvonandi uppvaxandi skógum
fslands. Þessi tímaritsgrein Bald-
urs verður upphaf að þessari við-
kynningu hans, sem áreiðanlega
verður íslenzkri skógrækt til var-
anlegrar nytsemdar.
Þessi för Baldurs mun létta
honum framtíðarviðskipti hans
við skógræktarmenn Kanada-
stjórnar, er íslendingar fara að
draga ályktanir af þeim mikla
fróðleik, sem þar hefur verið
safnað um ræktun stórvaxinna
viða, er Kanadamenn rækta. Er
menn lesa þessa grein Baldurs,
fer ekki hjá því, að mönnum
virðist sem hann hafi haft is-
lenzka framtíðarskóga fyrir aug-
og er því horfið að því ráði að
nota eingöngu kvæmi af heima-
stofni. Af skógarfuru er nú gróð-
ursett um 15 milljónir plantna
árlega.
miklum myndarbrag og virðist
ekkert við hana sparað. Til henn-
ar var stofnað skömmu eftir að
„Forestry Commission" hóf starf-
semi.
Skotlandsferð Einars
f fjórðu grein ritsins að þessu
sinni er stórfróðleg skýrsla um
ferð Einars G. Sæmundsen til
Danmerkur, Noregs og Skotlands
árið 1956, en Einar hlaut styrk
til þessarrar ferðar úr sjóði I. C.
Möllers, forstjóra i Höfn, aðal-
lega til að kynna sér ræktun
skjólbelta í þessum löndum.
Er það vel að þessi glöggi og
gætni maður Einar, hafi tekið sig
til að gera þessa skýrslu, því
einmitt nú er vaxandi áhugi með
bændum til að nota sér skjólið,
m.a. til kornræktar því margir
líta svo á, að með því eina móti
geti skapast trygging fyrir korn-
rækt í hlýviðrasömustu sveitum
landsins.
SkjólbeltaræktuHÍn er einna ó-
brotnust í Danmörku, þvi þar er
landið jafnlendast. En þar byrj-
aði þessi ræktus um 1770, en
komst ekki á verulegan rekspöl
fyr en um það leyti sem Heiða-
félagið danska hóf starfsemi sína
1866.
Á síðustu árun» hafa Danir efnt
til nákvæmra rannsókna á skjól-
verkuninni og þeir hafa komist
að ýmsum gagnlegum niðurstöð-
um en síðan hafa þær notið ríf-
legs styrks úr ríkissjóði Dana.
Þar er sama sagan um heillarik-
ar verkanir skjólsins er gætir í
alls konar gróðri, í grasrækt,
kornrækt, kartöflu og rófnarækt.
En skjólbeltanna nýtur því meir
sem sumrin eru kaldari og veðr-
átta harðviðrasamari. Tryggust er
sama tegundin og hérlendis, hið
þolna og seiga sitkagreni.
Einar fór til Noregs í sömu ferð
inni og heimsótti m.a. Jaðarinn.
Þar hitti hann ríkisráðunautinn
Bjarne Fröystad í skjólbeltarækt
og hafði mikið gagn af þeirri
heimsókn.
Heimsókn að Jaðri
Á hinum jafnlenda Jaðri ríkja
oft þrálátir hafvindar en skjól-
beltarækt telst þar til nýlundu,
svo þar er ekki hægt að styðjast
við langa reynzlu.
Síðasta landið sem Einar heim
sótti í för sinni til að safna
reynzlu um skógrækt, var Skot-
land. Fyrst var honum ráðlagt
að heimsækja úteyjarnar Shet-
landseyjar og Orkneyjar, en hann
valdi meginlandið, enda sögðu
forystumenn skógræktarmála í
Skotlandi að skjólbeltarækt væri
vart komin nokkuð á legg í út-
eyjum þessum.
Merkileg saga
En skógarsaga Skotlands er svo
merkileg fyrir íslenzk augu að ég
get ekki stillt mig um að birta
þann stutta útdrátt sem hér segir:
Skógar Skotlands voru fyrr á
öldum miklir að víðáttu og gæð
um en þeim var lítt þyrmt og
hafa þeir því gengið mjög til
þurrðar. Norrænir víkingar eru
taldir meðal hinna fyrstu skóg-
arböðla Skotlands á tímabilinu
frá 800—1100. Síðar voru skógar
ruddir til að útrýma úlfum og
uppræta bófaflokka sem höfðust
við í þeim. Var þá oft lagður eld-
ur í skógana og þeir þannig
brenndir til ösku. Þegar járn-
bræðslan varð að iðnaði, guldu
skozku skógarnir geysileg afhroð
í kjölfar þeirrar eyðileggingar,
hófst svo lokaþátturinn í skógar-
eyðingu Skotlands, sem stafaði
af stórfelldri fjölgun sauðfjár í
lok 18. aldar. «Víðlendir skógar
voru þá felldir eða eyddir með
eldi til þess að auka beitarland-
ið. Þessari skéfjalausu skóga-
níðzlu, lauk ekki fyrr en um síð-
ustu aldamót (1900). Þá var svo
komið, að heilum héruðum hafði
verið spillt á þann veg, að skóg-
arnir voru með öllu horfnir en í
stað þeirra komið ófrjótt beitar-
land, víða votlent til muna. En
nær alls staðar hnignandi hvað
gróður snertir. Friðun skóga var
þá að mestu óþekkt, og gróður-
setning nýrra skóga, var nær ein-
göngu bundið við fegrun í um-
hverfi hinna glæsilegu höfðingja-
setra aðalsins.
Um aldamótin síðustu var tal-
ið að skóglendi Skotlands tæki
yfir um 20. hluta landsins. Veru-
legur hluti af þessu skóglendi var
þó birki eða eikarkjarr, til lítilla
nytja.
Við upphaf heimsstyrjaldar-
innar fyrri (1914—1918) er talið
að góður skógur með fullri timb-
urframleiðslu hafi staðið á að-
eins 80 þúsund ha. lands. En þess-
ir skógar voru þá felldir misk-
unnarlaust til styrjaldarþarfa.
En heimsstyrjöldin fyrri varð
þá einmitt til þess, að opna augu
Skota fyrir því hve ómetanleg
náttúruauðævi skógurinn er. Ár-
ið 1919 var stofnað „Forestry
Commission of Scotland“. Þessi
stofnun hefur síðan farið með öll
þau mál, er snerta skógrækt í
Skotlandi, jafnt framkvæmdir á
jörðum og lendum hins opinbera
og eftirlits og leiðbeiningar til
handa óðalseigendum.
Skotland sjálfbjarga um efnivið
Meginstefnan hefur verið að
gera Skotland sjálfbjarga í fram-
leiðslu skógarafurða, og þar með
nýta þá miklu möguleika, sem
landkostir Skotlands bjóða upp á
í þessu efni. Þessi stofnun hefur
lyft Grettistaki í skógrækt á liðn-
um áratugum. Síðari heimsstyrj-
öldin drap að vísu starfsemi henn
ar í dróma, um stundarsakir, en
að henni lokinni var hafizt handa
af enn meiri atorku en áður.
Framundir 1950 var gróðursett
í 4—5 þúsirnd ha. árlega en hin
síðari ár hefur verið gróðursett
í um það bil 16 þúsund ha. lands.
„Forestry Comission“ hefur nú
allt að 400 þús. ha. af landi til
skógræktar og hefur að fullu
gróðursett 20 þús. ha. Einkum
er gróðursett á mýrlendi, beitar-
lönd og fjallahlíðar en sneitt hjá
þeim svæðum sem hentug þykja
til búskapar.
Drýgstur hluti þessa landssvæð
is er eign krúnunnar, sem hefur
fallið til hennar á ýmsan hátt.
T.d. hefur aðallinn og hinir
stærri landeigendur í Skotlandi
greitt hinn háa erfðafjárskatt nú
um áratugi að mestu í löndum.
Þá hafa verið keypt upp stór
landflæmi og víðáttumiklar veiði
lendur teknar eignarnámi. Aðall-
inn er langstærsti landeigandi í
Skotlandi. Bændur eru enn flest
ir leiguliðar og voru að kalla
mátti ánauðugir langt fram eftir
19. öld.
15 milljónir plantna á ári
Aðaltrjátegund hinna fornu
skóga Skotlands, var skógarfura
og er hún ennþá við lýði á strjál-
ingi um allt Skotland. Þegar
skógrækt hófst þar að marki, var
þó ieitað langt yfir skammt með
þessa tegund. Flutt var inn fræ
af skógarfuru frá Noregi, Sví-
þjóð og Finnlandi og frá Eistra-
saltslöndum og víðar. En þessi
kvæmi hafa öll reynzt mjög illa,
Sitltagrenið ríkir á vestur-
ströndinni
Á vesturströnd Skotlands er
úrkoma mjög mikil og þar ræð-
ur sitkagrenið ríkjum. Af öðrum
barrtrjám sem mikið er gróður-
sett af, má nefna rauðgreni, lerki,
einkum bastarður af japönsku og
skozku lerki, Korsikufuru, Dugl-
asgreni og stafafuru. Af hinum
síðarnefndu tegundum vakti stafa
furan mesta athýgli mína. Hlut-
verk hennar er sérstætt að því
leyti að henni er víða ekki ætlað
annað en ýta undir vöxt annarra
trjátegunda og þá einkum sitka-
grenis. Hún er þá gróðursett sem
önnurhver planta á móti greninu
Þegar gróðursett er á berangri
hættir grenitegundunum við að
standa í stað fyrstu árin. En stafa
furan byrjar vöxtinn að jafnaði
strax, og er mjög bráðþroska.
Sambýlið við hana virðist hafa
þau áhrif að sitkagrenið fylgir
henni fast eftir. Sá ég margar til-
raunir sem staðfesta þetta ræki
lega.
Þegar „Forestry Commission"
hóf starfsemi árið 1919, skorti
með öllu reynslu af skógrækt
Skotlandi. Fyrstu árin voru því
tímabil allsherja tilrauna, þar
sem aðferðir og trjátegundir
ýmsar voru reyndar, oft með litl-
um árangri. En nú orðið virðist
þessum málum miða ótrúlega vel
áfram.
Brátt kom í ljós að nauðsynlegt
var að brjóta landið, áður en
gróðursett var á hinum víðlendu
og skjóllausu heiðarlöndum.
beitarlöndum þessum hafði gerzt
svipuð saga og á józku heiðun-
um. Myndast hafði lag neðst í
jarðveginum sem lokaði rótum
trjáplantnanna leið ofan í jarð-
grunninn.
Nýtízku jarðvinnsla
Hin síðari ár hafa heiðarlönd-
in verið brotin með stóreflis plóg-
um sem dregnir eru af belta-
dráttarvélum. Gróðursett er í
i plógstrenginn eða til hliðar við
hann. Plógfarið er mjög djúpt og
nær oftast niður í malarlag. Það
dregur i sig vatn úr jarðvegin-
um og tryggir þar með hæfilega
þurrkun og framræslu landsins.
Siðan hin stórvirku tæki komu til
sögunnar hefur gróðursetningin
heppnast til muna betur en fyrr
og viðlend heiðarflæmi sem áður
voru talin með öllu óhæf til skóg-
ræktar er nú auðvelt að brjóta
og taka til gróðursetningar.
Harðviðri á Katanesl
Á Katanesi í N.-Skotlandi ent
víðáttumikil heiðarflæmi en fátt
um fjöll, grunnir dalir og dal-
verpi með lágum ásum og ávöl-
um hæðum setja svip sinn á land-
ið. Skógar og trjágróður er á
strjálingi með ströndum fram og
þá helzt í námunda við gömlu
aðalsetrin. Þessi hluti Skotlands
minnir mig mjög á V-Húnavatns-
sýslu. Þarna er mjög strjálbýlt
til sveita en höfuðbólin víðlend.
Af þeim saxast nú óðum til skóg-
ræktar eða annarrar ræktunar.
Ég sá á þessum slóðum ýmsar
merkilegar skógræktartilraunir
sem allar spá hinu bezta um fram
tiðarræktun þessarra veiði- og
ræktarlanda.
Katanes mun áður en varir
endurklæðast skógi eins og það
var ívrir víkingaöld.
Einfaldir vindmælar
Á Katanesi er mjög næðingá*
samt og setur skjólleysið því
tegundavali til skógræktar mjög
þröngar skorður. Við hverja til-
raunastöð setja Skotar upp dá-
lítinn vindmæli til þess að fá
úr því skorið hve veðrun og vind-
slit mega sín mikils. Þessi vind-
mælir er einföld dúkpjatla úr
lérefti, bundin á stöng. Hún er
ófölduð og trosnar og tætist upp
eftir dálítinn tíma, en misjafn-
lega hratt, eftir því hve mikið
mæðir á henni. Skipt er um dúk
með vissu millibili. Dúkurinn sem
tekinn er niður er svo mældur
upp og segir slitið á honum nokk
urn veginn hve harðleikinn vind-
urinn hefur verið, hversu áviðra-
samt þar er.
+ KVIKMYNDiR +

Tilbúinn ábnrður hjá hverri
plöntu
f heiðarlöndum þar sem verið
er að rækta skóga að nýju, er
borinn tilbúinn áburður að hverri
einustu trjáplöntu, strax að lok-
inni gróðursetningu og svo aft-
ur síðar ef þörf krefur. Mest ber
þarna á fosfór-sýru-skorti og er
því víðast einungis borið á fos-
fat. Borið er allt að 45 gr af 20%
fosfati að plöntunni. Sá ég víða
samanburðartilraunir er báru
þess ljós vitni á mörgum tilrauna
svæðunum höfðu plöntur þær
sem engan áburð fengu, aldrei
náð sér á legg og lognast út af,
en á öðrum stöðum hjörðu þær
að kalla en náðu engum þroska.
En þær plöntur sem fengið höfðu
áburðarskammtinn strax eftir
gróðursetningu voru orðnar að
háum og þroskavænlegum trjám,
og var oft erfitt að trúa því að
um jafnaldra væri að ræða.
Hinn vandaði jarðvegsundir-
búningur og notkun tilbúins á-
burðar voru þau atriði, sem eft-
irtektaverðust voru í skógrækt-
artilraunum þeim er ég sá í Skot-
landi. En tilraunadeild skógrækt-
arinnar þar í landi hefur með
höndum athuganir á nær öllum
sviðum skógræktar, svo sem
græðireitsstarfsemi, tegundavali
og gróðursetningaraðferðum.
Tilraunastarfsemi í þágu skóg-
Gamla Bíó:
S I S S I
ÞETTA er þýzk kvikmynd, tekin
í litum. Hefur Ernst Marischa
samið myndina og hann hefur
einnig haft leikstjórnina á hendi.
Marischa hefur verið talinn
„spesialisti" í viðkvæmum Vínar-
gamanleikjum, enda er auðséð á
myndinni „Sissi“, sem talin er
eitt bezta verk hans, að hann
kann fyllilega tökin á þessari
tegund kvikmynda. Fjallar
„Sissi“ um hina alkunnu ástar-
sögu þeirra Franz Jósep Austur-
ríkiskeisara og hinnar forkunnar-
fögru drottningar hans, Elizabeth
prinsessu af Bæern, en ævi henn-
ar varð síðar, þrátt fyrir ást
keisarans á henni, mikill harm-
leikur og lauk með því að hún
var myrt er hún var á ferðalagi
í Sviss. Myndin segir þó aðeins
frá fyrstu kynnum Franz Jóseps
og Elizabeth og iýkur með gift-
ingu þeirra í Ágústínarkirkjunni
í Vínarborg. Er myndin telcin í
fögru umhverfi og er í henni mik-
il rómantík og á henni töluverður
óperettubragur, enda íburður
myndarinnar mikill, glæsileg
salarkynr.i og fagrir búningar.
Aðalhlutverkin, Franz Jósef og
Elizabeth leika þau Karlheinz
Böhm og Romy -bchneider. Eru
þau bæði glæsileg ásýndum og
hún sérstaklega fögur. Er leikur
þeirra einkar góður. Móður
Elizabeth leikur Magda Schneider
og fer vel á því, því hún er móðir
Romy og var eitt sinn mikil kvik-
myndastjarna. — Myndin er geð-
þekk og allskemmtileg.
Ego.
Gunnar Jónsson
Logmaður
við undirrétti c hæstarétt.
ræktar í Skotlandi er rekin með i Þingholtsstræti 8. — Simi 18259.