Morgunblaðið - 11.02.1959, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 11. febr. 1959
MORSVNBLAÐIÐ
1!
Sl. laugardag opnaði spánski málarinn Juan Cassadesus sýningu á verkum sínum í Lista*
mannaskálanum. Sýnir hann þar 125 vatnslitamyndir og 13 teikningar. Allmargt fólk hefur
þegar skoffað sýninguna og 7 myndir hafa selzt. Myndin hér aff ofan er af einni teikningunni, sem
er frá Siglufirði. — Sýningin er opin frá kl. 10 f.h. til kl. 10 siðd. Verffur hún opin í eina viku.
Fimm IjóÖabœkur
ÞAÐ verður ekki sagt um ungu
ljóðskáldin okkar, að þau þjáist
af óframfærni, enda væri það
ekki hollt mönnum með köllun.
Hér á borðinu fyrir framan mig
liggja fimm ljóðabækur ungra
höfunda, þrjár þeirra frumsmíð-
ar. Þessar bækur eru sundurleit-
ar og mjög misjafnar að gæðum,
en þær bera vitni gróandanum
sem nú er í íslenzkri Ijóðlist.
Hvað sem annars má um það
segja, þá verður því tæplega mót-
mælt að fráhvarfið frá hinu forn-
helga og lúða hefðbundna formi
hefur leitt af sér eins konar vor-
leysingar í íslenzkri ljóðlist, svo
að þar eru nú meiri umbrot og
fjölskrúðugri frjóahgar en
nokkru sinni fyrr á þessari öld,
hvað sem líður öllum hrakspám.
¥
Kristinn Pétursson: Xeningum
kastaff. Ljóð. 63 bls. Keflavík,
1958.
Þetta er fjórða ljóðabók Krist-
ins Péturssonar. Ég hef aðeins
lesið eina af fyrri bókum hans,
„Sólgull í skýjum", sem kom út
1950. Hafði ég gaman af henni.
Höfundurinn var gæddur ríkri
kímnigáfu, öruggri formtilfinn-
ingu og myndvísi, þannig að
manni fannst yrkisefnin leika í
höndunum á honum. Það var ein
hver seiðmögnuð músík í kveð-
andi hans og líkingar hans marg-
ar snjallar og eftirminnilegar.
„Teningum kastað“ sver sig að
því leyti í ætt við „Sólgull í
skýjum“, að tækni höfundar er
mikil, og má segja að hann geri
enn skemmtilegri tilraunir með
ljóðformið í síðari bókinni, t.d. í
„Pílur“, sem eru tólf sérlega
frumleg ljóðabrot. önnur at-
hyglisverð kvæði í þessari bók
eru „Undir tjaldhimni", „Hækk-
aðu sól“, „Viðbrögð“, „Blóm“,
„Spýtuhúsið", „Básendar" og
„Largo“.
En yfir bókinni í heild hangir
leiðinlegur drungablær. Það er
alltof mikið af nöldri og skætingi
í henni, og stingur þetta einkenni
lega í stúf við léttleikann í fyrri
kvæðum skáldsíns.
Kristinn Pétursson virðist vera
haldinn þeirri kynlegu firru
margra ungra skálda nú til dags,
að ættjarðarljóð verði ekki góð
nema í þeim séu skammir um
„Kanann" og „hernámið". Það
hefur jafnvel sézt á prenti, að
greina megi nútímakveðskap í
„vallarljóð", „baráttuljóð" o. s.
frv. Nú er að vísu ekkert við það
að athuga að yrkja um Keflavík-
urflugvöll og atómsprengjur, ef
skáldinu tekst að blása nýju lífi
í þessi efni eða bregða yfir þau
nýstárlegu ljósi, en þetta eilífa
nöldur verður leiðigjarnt og
missir algerlega marks. Ungu
skáldin mættu gjarna vera þess
minnug, að beztu ættjarðarljóð
stórskáldanna okkar á síðustu öld
voru ekki skammir um Dani eða
brezka nýlendukúgun, heldur
fersk upplifun á íslandi og því
sem íslenzkt var.
Kristinn hefur stórskemmt bók
sína með pólitísku rausi, sem er
tímabundið og vígt gleymskunni.
Nota bene: tímabundin samtíðar-
fyrirbæri geta haft varanlegt
gildi í skáldskap, en þá verður
skáldið að upplifa þau á dýpri
hátt en Kristinn gerir í sínum
prógramljóðum.
¥
Arnfríffur Jónatansdóttir:
Þröskuldur hússins er þjöl.
Ljóff. 46 bls. Heimskringla,
Reykjavík 1958.
Þessi bók er nýstárleg frum-
smíð vegna þess hve hún er
persónuleg, en þar liggur líka
meginveikleiki hennar. Skáldkon
an temur sér sérkennilegan stíl,
sem er sambland af gömlu og
nýju. Hún er undir sterkum á-
hrifum frá fornum íslenzkum
kveðskap, og háir það henni víða
í þeim skilningi að hún notar ó-
þarflega tyrfið orðalag, eins kon-
ar nýtízkulegan dróttkvæðastíl,
sem stingur í stúf við margt ann-
að í bókinni. Hún hefur einnig
lært margt af danskvæðunum
gömlu, og notast henni sá lærdóm
ur betur, þó víða sé fremur um
að ræða bergmál en frumlega
sköpun, t.d. ljóðin „Vaka“,
„Haust“ og „Þrá“.
Kvæðin sem mest eru undir
þessum gömlu áhrifum eru fram
antil í bókinni og bendir það til
þess að skáldkonunni hafi vaxið
öryggi og sjálfstæði með árunum.
Ljóðabálkurinn „Læstir dagar'*,
sem er tíu ljóð, er sennilega frum-
legasti partur bókarinnar ásamt
síðasta ljóðinu, „Vor“. í ljóða-
bálkinum eru víða skýrar myndir
og tær skáldskapur, en nokkuð
myrkur á stundum. Það er yfir-
leitt einkenni á þessari bók, að
hugsunin er fálmandi eða bein-
línis fjarverandi — a.m.k. af
sjónarhóli lesandans.
Það er vandamál, sem nútíma-
skáld verða að finna sína eigin
lausn á, hvernig gera megi hin
persónulegu tákn skáldsins svo
algild, að þau skírskoti til ein-
hvers í lesandanum. Mér virðist
Arnfríður ekki hafa fundið neina
lausn á þessu: táknin, sem sum
hver eru nýstárleg, minna ósjald
an á skipbrotsmenn sem skolað
hefur á ókunna strönd og vita
ekki hvað þeir eiga af sér að
gera. M.ö.o. vantar eitthvert sam-
band milli einstakra tákna og
Ijóðanna í heild. Hannes Sigfús-
son notar manna mest persónuleg
tákn og yrkir „dulúðug“ ljóð, en
hann á þá formgáfu sem nægir til
að gefa jafnvel „óræðum“ tákn-
um merkingu og samhengi við
ljóðið, sem þau eru partar af.
Það virðist annars vera orðin
árátta í ungum skáldum að gera
ljóð sín óræð í staðinn fyrir
margræð. Það er höfuðprýði tákn
mynda og ljóða, að þau búi yfir
margræði, en það þýðir engan
veginn að ljóð eigi ekki að hafa
neina ákveðna vitræna merk-
ingu. Mér er ekki grunlaust um
að sum ungskáldin hafi fullan
hug á að úthýsa rökhugsun úr
skáldskap sínum, og er það illa
farið. Ef skáldið gerir sér ekki
sjálfur grein fyrir hvað hann er
að fara í ákveðnu ljóði, þá er
hann í rauninni að plata lesand-
ann. Það er engin afsökun að
ljóð geti á einhvern hátt skírskot-
að til lesandans, þó skáldið hafi
ekki hugsað það til hlítar. Sund-
urlaus setningaslitur og einstök
orð skírskota til manna og vekja
með þeim ýmiss konar hugsana-
tengsl, en þetta verður ekki
skáldskapur af þeim sökum.
Skáld er fyrst og fremst „bygg-
ingameistari" og ljóð verða
aldrei réttilega „byggð“ án rök-
hugsunar, þó hún sé aftur á móti
hvergi nærri einhlít til sköpun-
ar. Gott ljóð er fullkomin sam-
stilling hugsunar og tilfinningar.
Að gefnu tilefni hef ég minnzt
á þetta hér, þó því fari fjarri að
Arnfríður Jónatansdóttir eigi hér
stærri sök en margir aðrir. Þrátt
fyrir óljósa hugsun víða er ljóða
flokkurinn „Læstir dagar“ og
ljóðin „Vor“, „Jól“ og „Þú vitjar
mín“ hugstæður skáldskapur.
Aftur á móti er ljóð eins og
„Morgunkaffið" afvegaleitt raun
sæi í skáldskap.
★
Dagur Sigmrðarson: Hlutabréf
í sólarlaginu. Ljóff. 48 bls.
Helgafell, Reykjavík 1958.
Það verður ekki sagt um Dag
Sigurðarson að hann sé myrkur í
hugsun, öðru nær. Ljóð hans flest
eru opinská, markviss, raunsæ og
sérlega óljóðræn. Þetta er hressi-
legur kveðskapur, fullur af virð-
ingarleysi fyrir hátterni og sið-
semi góðborgaranna, stundum
kannski óþarflega klúr, en það
er háttur ungra manna að vilja
hneyksla náungann, og ekkert
við því að segja.
Ljóð Dags hafa að meginuppi-
stöðu skop og kaldhæðni. Skáld-
ið skopast ekki einvörðungu að
meðbræðrunum, heldur tekur
líka sjálfan sig í karphúsið, t.d.
í „Kvenmannsleysi", „Geðveiki",
„Tilvera" og „Ást mín“. Grund-
vallarviðhorf hans til lífsins er
tragíkómískt. Það er ferskur
veruleikablær yfir ljóðunum, þau
eru öll sérlega myndræn og tónn.
inn frísklegur.
Það kynni að vera sagt, að geð-
blærinn í þessari bók beri vitni
lífsleiða og úrkynjun, en ég held
það sé misskilningur. Ungir menn
og tilfinninganæmir eru tíðum ó-
þolinmóðir og óánægðir með líf-
ið í kringum sig, af því þeir
vilja hafa það stærra í brotum og
merkilegra en það er. Viðbrögð
þeirra við sofandahætti og sleni
hins daglega lífs verða því oft
kaldhæðin eða beinlínis fjand-
samleg. Gott dæmi um þetta eru
fyrstu ljóðabækur Ezra Pounds,
en mér finnst Dagur viða bera
keim af honum, hvort sem það er
tilviljun eða meðvituð tileinkun
á viðhorfum hins bandaríska
meistara.
Ljóðabók Dags er skipt í tvo
kafla og ber "hinn síðari einkunn-
arorðin „Vopn mitt er penninn
bleki drifinn". í rauninni mætti
þessi setnng vera einkunnarorð
fyrir bókina í heild, þvi ljóðin
eru flest „stríðsljóð" í víðasta
skilningi. En í seinni kaflanum
fjallar skáldið um nokkur „ís-
lenzk“ nútímafyrirbærL „Sjó-
mennska" er langbezta ljóðið í
þeim kafla og eitt bezta ljóðið í
bókinni. Þar er brugðið upp
snjallri svipmynd af sjómanni
á mergjuðu nútíðarmáli. „Þjóð-
hátíð" er líka frumlegt og
skemmtilegt ljóð, fullt af nýstár-
legum samlíkingum, dálítið í stíl
við Jónas Svafár.
"„Hlutabréf í sólarlaginu" er í
heild verðmætur reki á íslenzkar
fjörur. Hér eru dregnar upp
myndir af veruleikanum eins og
hann kemur manni fyrir sjónir,
þegar hinni ljóðrænu blæju hef-
ur verið svipt frá augum manns.
Auðvitað eru ýmsir agnúar á
bókinni, orðfærið stundum stirt
eða klúðrað, sumar líkingar lang-
sóttar og nokkur tákn óskiljanleg
öðrum en „þeim innvígðu“. Þetta
er eðlilegt um fyrstu bók korn-
ungs skálds, en þrátt fyrir allt
þetta gefur hún fyrirheit.
¥
Jón frá Pálmholti: Ókomnir
dagar. Ljóff. 39. bls. llelgafell,
Reykjavík 1958.
Fyrsta ljóðabók Jóns frá Pálm-
holti er heldur geðþekk, en víða
er á henni handbragð byrjand-
ans. Hann er greinilega gæddur
ríkri fegurðarþrá og þyltir vænt
um sveitina sína, enda eru flest
ljóðin í einhverjum tengslum Við
náttúruna: lyngið, lindarsönginn,
grasilminn, mófuglana, lauf
trjánna, kjarngresið, haustvind-
inn o.s.frv.
Það er saknaðarhreimur í rödd
skáldsins þegar hann minnist
sveitarinnar, og hann er ekki sér-
lega ánægður með hlutskipti sitt
í borginni. Þetta er ævagamalt
yrkisefni og mikið notað. Jón frá
Pálmholti virðist ekki enn hafa
heyjað sér reynslu og afl til að
gefa þessu efni nýja liti. Ei^ægn-
in ,sem hann á í ríkum mæli,
hrekkur ekki til. Maður getur
sagt frá reynslu sinni af mikilli
einlægni án þess að hún eigi nokk
urt erindi við aðra. Dæmi um
þetta eru Ijóðin „Lyngið mitt
brúna“, „Haust“, „Sambúð“,
„Einn kaldan dag“ og „Gengið
um tún“. f þessi Ijóð vantar þann
lífsneista sem skili þeim til les-
andans og gefi honum hluttöku í
reynslu skáldsins. Þau skortir
form og úrlausn.
Um parta úr öðrum ljóðum
mætti segja það sama. Ljóðin eru
sprottin úr vissum stemningum,
eins og títt er um ljóð af þessu
tagi, en skáldið hefur ekki haft
bolmagn til að gefa stemningunni
sjálfstætt líf, þannig að lesandinn
upplifi hana á svipaðan hátt og
skáldið gerði á sínum tíma.
Það er fátt um snjallar líking-
ar í Ijóðum Jóns frá Pálmholti.
Þó bregður þeim fyrir í ljóðum
eins og „Dagrenning", „Sumar-
ljóð“, „Ský“ og „Á sjó“. Þetta
síðasta ljóð og nokkur fleiri bera
helzti mikinn keim af ljóðum
Jóns úr Vör, enda eru viðhorf
þeirra nafnanna mjög svipuð. En
Jón frá Pálmholti á ekki þá form-
gáfu lærimeistarans sem gefi
ljóðum hans lífsþrótt.
Beztu ljóðin í „Ókomnir dag-
ar“ eru „Slys“, „Drukknun", „Á-
horfandinn", „Laufregn" og
„Ský“. Aftast í bókinni eru þrjár
þýðingar, sem eru vel gerðar,
einkanleg sú síðasta, „Morgun-
verðurinn“ ,eftir Jacques Prévert.
¥
Kristján Jóhannsson: Mjöll
hefur falliff. Ljóff. 61 bls.
Jakob Hafstein myndskreytti.
Krummi, Reykjavík 1958.
Kristján Jóhannsson er senni-
lega þekktari fyrir afrek sín í
langhlaupum en fyrir Ijóð sín,
og hefur hann þó gefið út tvær
ljóðabækur, hina fyrri, „Svíf þú
sunnanblær", árið 1955. Stafar
þetta bæði af því, að líkamsaf-
rek hafa jafnan þótt vænlegri til
frægðar hjá „söguþjóðinni" en
andleg afrek, og eins af hinu að
Ijóð Kristjáns mundu sennilega
ekki jafnast á við hlaupasigra
hans, ef hægt væri að gera hlut-
lægan samanburð á þessu tvennu.
En það er eigi að síður skemmti-
legt að íþróttagarpur skuli fást
við yrkingar.
Um Ijóðin er það að segja í
stuttu máli, að þau eru flest lít-
illa sæva, hugsunin að vísu skýr
en aldrei frumleg, málið há-
stemmt og oft tilfinningasamt.
Kristján er hrifinn af landinu
sínu og þá einkanlega sveitinni,
og yrkir mikið um unaðslegar
náttúrustemningar, sólroðin síð-
kvöld, bliknuð lauf, sumargræna
lundi o.s.frv. Víða heyrir maður
bergmál frá öðrum skáldum, fyrst
og fremst Snorra Hjartarsyni og
Hannesi Péturssyni, en einnig frá
Steini Steinarr og jafnvel Þór-
bergi („Óheilindi"). Kristján Jó-
hannsson stuðlar og rímar flest
sín Ijóð og gerir það þokkalega,
en víða finnur maður hvernig
nauðsyn stuðla eða ríms gerir
orðalagið óeðlilegt og hugsunina
flata. Órimuðu ljóðin eru í litlu
frábrugðin hinum Ijóðunum:
skáldinu tekst ekki heldur í þeim
að gæða efnið fersku lífi. Síðasta
Ijóðið í bókinni, „Ólympíuleik-
arnir“ er eitt versta Ijóðið, þó
það sé prentað með skáletri. Þar
flæðir mælgin og mærðin yfir
alla bakka.
Kristjáni tekst bezt upp í ör*
stuttum einföldum ljóðum eins
og „Veik eru hjörtu“, „Hrygg-
brot“, „Bæld uppreisn“, „Vetrar-
nætur“ og „Nótt“. Kvæðið „Ung-
verjaland Egyptaland — 56“ er
virðingarverð tilraun til skáld-
skapar, en misheppnuð. Sama er
að segja um Ijóðið „Stórborgin".
Myndir Jakobs Hafsteins eru
einfaldar og yfirlætislausar, en
þær eru bókarprýði. Hins vegar
er prófarkalestri hörmulega á-
bótavant og prentunin víða slæm.
Efnisyfirlitið er ein hringavit-
leysa. Sigurffur A. Magnússon.
Stofnað Fél. ísl.
myndlistarnema
SÍÐASTL. sunnudag var stofnaö
Félag ísl. myndlistarnema og er
tilgangur þess að vinna að félags-
málum myndlistarnema, efla þá
og myndlistarfræðsluna og þar
með myndlistina almennt. Á
stofnfundinum voru 21 og er
myndlistarnemum, sem erlendis
dveljast, gefinn kostur á að ger-
ast stofnendur. Formaður var
kosinn Gunnar S. Magnússon,
varaformaður Snorri Friðriks-
on, ritari Guðbjartur Guðlaugs-
son, vararitari Benedikt Gunn-
arsson, gjaldkeri Kristján Sig-
urðsson, meðstjórnendur Kristín
Jónsdóttir og Sigríður Óskars-
dóttir.
Kosnar voru þrjár nefndir:
fræðslunefnd, fjármálanefnd og
sýningarnefnd, '
Aðgang að félaginu hafa þeir
sem stunda eða hafa stundað á
síðastliðnum 10 árum reglulegt
myndlistanám við myndlistastofn
anir eða hjá viðurkenndum lista
manni.