Morgunblaðið - 04.07.1959, Síða 11

Laugardagur 4. júlí 1959
MORCTJNBT ATtlÐ
11
Deilurnar milli Adenauers og
Erhards höfðu nœrri sundrað
Kristilega lýðrœðisflokknum
Adenauer hélt völdum en varð að
lýsa yfir fullu trausti og virðingu
á keppinaut sínum
ÞAÐ hefur lengi verið vitað, að
Adenauer forsætisráðherra Þýzka
lands og foringi Kristilega lýð-
ræðisflokksins væri maður ráð-
ríkur. Á heimili sínu hefur hann
verið ágætt dæmi um hinn þýzka
heimilisföður, sem að þeirrar
þjóðar sið ríkir með strangleika
yfir fjölskyldunni. Og í flokki
sínum og rikisstjórn hefur hann
haft svipmót járnkanslarans, sem
er gamalt og óaðskiljanlegt tákn
þýzkra stjórnmála.
Þjóðverjár hafa unað vel stjórn
semi Adenauers. Sem oft áður
hefur þeim geðjast að sterkum
foringja. Það á ríkan þátt í kosn-
ingasigrum Kristilega flokksins,
að almenningur þóttist fremur
finna styrka forustu þar en í
Jafnaðarmannaflokknum undir
forustu Ollenhauers.
Þrátt fyrir ráðríki sitt um
æðstu stjórnarstefnu hefur Ad-
enauer veitt Þjóðverjum meira
frelsi og réttaröryggi en þeir
hafa nokkru sinni fyrr þekkt.
Hann hefur leitt þjóð sína út úr
myrkviði þrönghyggju og ein-
ræðishneigðar og skipað þenni í
flokk vestrænna lýðræðisþjóða.
Að undanförnu hefur Adenau-
er lent í deilum við flokksmenn
sína. Það er í fyrsta skipti sem
alvarlegur ágreiningur kemur
upp milli hans og fylgismanna
hans. Og þá brauzt ráðríki hans
út í ofstopa Hann varð að lok-
um að beygja sig nokkuð, sem er
óvenjulegt fyrir hann, en fram-
koma hans og ummæli í þessari
deilu eru honum sjálfum, flokki
hans og þýzku þjóðinni til van-
sæmdar.
★
Adenauer er orðinn 83 ára öld-
ungur. Ekki er að sjá neinn bil-
bug á honum þrátt fyrir það og
hann hefur einmitt sýnt í þessari
deilu við flokkinn hve þrekmikill
hann er og sterkur á taugum þeg
ar að kreppir. En honum sjálfum
og öllum lýðum er þó ljóst, að
sá tími sé skammt undan, að
flokkurinn verði að taka sér ann-
an forustumann. Búast má við að
forustuskiptin verði erfið og
þeim fylgi nokkur upplausnar-
hætta.
Þegar Adenauer bauðst til þess
7. apríl sl. að verða í framboði
í forsetakosningunum, var það
ætlun hans, að gera forustuskipt-
in auðveldari og hindra allar
snöggar breytingar. Hann hugs-
aði sér, að ef hann sæti í em-
bætti forseta gæti hann áfram
haft áhrif á stefnu flokksins og
tryggt þannig áframhaldandi og
óbreytta stefnu.
Þá var það og ætlun hans, að
fá að ráða því sjálfur hver yrði
eftirmaður hans sem flokksfor-
ingi og forsætisráðherra. Mun
hann hafa fengið munnleg lof-
orð um það frá helzta forustuliði
flokksins, að hann skyldi fó að
velja eftirmenn sína til þessara
tveggja embætta. Er nú ljóst, að
hann ætlaði að gera fjármálaráð-
herrann Franz Etzel að forsætis-
ráðherra og e. t. v. ætlaði hann
að gerr. Heinrich Krone núver-
andi formann þingflokksins að
formanni flokksins.
Þessi ætlun Adenauers að fá
persónulega að úthluta þessum
mikilvægustu embættum sýnir
strax mikið ráðríki, en var þó
ekki talin óeðlileg vegna þess
hve mikil áhætta fylgdi forustu-
skiptunum. Hins vegar hlutu þau
ummæli Adenauers þá þegar
gagnrýni, að forsetaembættið
væri miklu valdameiri staða en
menn hefðu haldið, aðeins ef
sterkur maður sæti í því. (Af
þessum ummælum móðgaðist
Theodor Heuss fráfarandi for-
seti)
■>V
En nú kom það brátt f ljós, að
meirihluti Kristilega flokksins
vildi alls ekki una því, að Aden-
auer útbýtti þessum valdastöð-
um eftir eigin vilja. Sérstaklega
mætti sú hugmynd mikilli mót-
spyrnu að Etzel yrði forsætis-
ráðherra. Það var annar maður
sem flokksmenn töldu sjálfkjör
inn foringja, að Adenauer frá-
gengnum. Ludwig Erhard efna-
hagsmálaráðherra.
Adenauer og Erhard hafa starf
að saman í meir- en áratug. Hef-
ur farið vel á með þeim, enda
voru efnahagsmálin það svið sem
Adenauer skipti sér minnst af
og fékk Erhard að fara með þau
nokkuð eítir eigin höfði, Er hon-
um þakkað hið merkilega krafta
verk þýzkrar efnahagsendurreisn
ar. Nokkur skoðanaágreiningur
mun þó hafa komið upp milli
þeirra um markaðsbandalag Evr-
ópu og cr hugsanlegt að sá á-
greiningur hafi orðið upphafið að
því að Adenauer gat ekki sætt
sig við Erhard sem eftirmann.
Þær hvatir sem lágu að baki
stuðnings Adenauers við Evrópu-
markaðinn voru fyrst og fremst
pólitískar. Hann vildi stefna að
því að sameina Vestur-Evrópu í
ema pólitíska heild. Þegar rætt
var um þátttöku Breta í markaðs
bandaJaginu kom £ ljós, að þeir
höfðu engan skilning á pólitískri
sameiningu Evrópu og vildu að
markaðsbandalagið yrði aðeins
efnahagslegar aðgerðir til að
auka frjálsa verzlun álfunnar.
Voru Adenauer og Frakkar sam-
mála um að tillögur Breta væru
óaðgengilegar og því urðu Bretar
utandyra.
Erhard var hins vegar á línu
Breta. Hans viðhorf einkennast
af því að hann er eiginlega ekki
stjórnmálamaður, heldur lítt póli
tískur hagfræði gur, sem Kristi-
legi flokkurinn gerði að ráðgjafa
sínum. Hann hafði lítinn skilning
á hinum pólitísku sjónarmiðum
og taldi að útilokun Englands frá
frjálsa EvrópUmarkaðinum væri
skref aftur á bak í verzlunar-
málum álfunnar.
Það er einnig álitið að Aden-
auer hafi grunað Erhard um
græsku í viðhorfinu til Austur-
Evrópuríkjanna.
Þær raddir hafa farið að heyr-
ast í Vestur-Þýzkalar.di upp á
síðkastið, að Þjóðverjar hafi efna
hagslegan halla af því að neita
viðskiptum við Austur-Evrópu-
löndin. Er því haldið fram, að
það sé óskynsamlegt að tregðast
öllu lengur við að taka upp stjórn
málasamband við rússnesku lepp
ríkin, og auka verzlunarviðskipt-
in, þau hafi t. d. ýmis hráefni
að bjóða, sem Þjóðverjum kæmi
vel að fá.
En einmitt þarna hefur Aden-
auer staðið fastast á móti, því að
þetta snertir meginstefnu hans í
Þýzkalandsmálunum. Hann hefur
verið mótfallinn slíku af póli-
tískum og siðferðislegum ástæð-
um, að minnsta kosti þangað til
Þýzkaland hefur verið sameinað.
í þessu cfni hefur hann haft rök-
studdan grun um að Erhard legði
meiri áherzlu á efnahagslega en
stjórnmálalega hlið málsins og
óttast að harin myndi slá af hendi
sér pólitískt tromp með því að
viðurkenna stjórnir leppríkjanna.
Adenauer valdi heppilegasta
tíma til að afturkalla forsetafram
boð sitt, 4. júní sl. meðan Erhard
var í heimsókn í Bandaríkjunum.
Erhard var staddur í banda-
ríska utanríkisráðuneytinu, þeg-
ar fulltrúinn, sem hann var að
ræða við, spurði allt í einu, hvort
hann gæti gefið skýringu á síð-
ustu fréttum frá Bonn, — Aden-
auer hefði afturkallað forseta-
framboð sitt og lýst því yfir, að
hann treysti engum nema sjálf-
um sér til að fara með' stefnu-
ákvörðun í utanríkismálum.
Bagt er, að Erhard hafi bæði
bliknað og blánað og bölvað
hraustlega. Hann sneri hið skjót-
asta til þýzka sendiráðsins í Was-
hington til þess að síma heim.
í bækistöðum kristilega flokks
ins í Bonn var allt í uppnámi.
Menn fundu að afturköllun Aden
auers á framboðinu var lítils-
virðing á flokki hans. Það var
talað um að samþykkja vantraust
á hann, en hyggnum mönnum í
flokknum, sem sáu hve flokknum
var búin mikil i.ætta, tókst með
erfiðisn.unum að hindra slíkt.
Þegar Erhard kom loks heim
til Þýzkalands, fór hann ekki
dult með að hann var beizkur og
særður yfir allri framkomu Ad-
enauers, bæði að hann skyldi ekk
ert láta hann vita um ákvörðun
sína fyrirfram, svo að Erhard
stóð eins og glópur er honum var
sögð frétti.i og svo hitt, að ber-
legt var, að lítilsvirðandi um-
mælum Adenauers var hneigt að
honum. Erhard ræddi um það
opinberlega, að Adenauer skyldi
komast að því fullkeyptuogíhinu
orðinu talaði hann um að segja
af sér ráðherraembætti. En Er-
hard fékk litlu um þokað. Málið
var útkljáð. Á nýjum flokksfundi
sem haldinn var hlaut hann sam-
úð flokksmanna, sem hylltu hann
ákaft, — en aðeins samúð. Aden-
auer hélt völduaum í járngreip-
um sínum. Loks sömdu þeir
vopnahlé, þar sem Adenauer
lýsti því yfir, að hann hefði ekki
ætlað með ummælum sínum að
særa Erhard. Það var lélegur
plástur á sárið, því að allir vissu,
að lítilsvirðingarummælin voru
um Erhard.
Vopnahléð var ótryggt og fullt
af biturleika. Loftið innan Kristi-
lega flokksins var lævi blandið.
★
Það má því vel vera, að það
hafi aðeins verið betra að nokkr-
um dögum seinna fékk rækilega
að sjóða upp úr, — það varð til
þess að hreinsa andrúmsloftið og
Adenauer neyddist til þess að
veita Erhard uokkra uppreisn
heiðurs sí.is.
Vopnahléð milli þeirra hafði
aðeins staöið í rúma viku, þegar
þær fregnir bárust vestan um
haf, að andaríska stórblaðið
New York Times hefði 16. júní
birt samtal við Adenauer, þar
sem hann gerði berum orðum
lítið úr Erhard og bar brigður á
Skopmynd af deilunni milli Adenauers og Erhards. Ballett-
mærin (Kristilegi flokkurinn): — Færið' ykkur aftur saman —
annars dett ég.
stjórnmálahæfileika hans. Un*»
mæli Adenauera voru svohljóð-
andi:
— Einn maður getur veriS
ágætux á sviði efnahagsmáia
og hann gctur verið prýðileg-
ur efnahagsmálaráðherra, án
þess að hafa reynslu á sviði
stjórnmála, — það er ekkert
víst, að hann yrði góður póli-
tískur ráðherr: allra sízt á
sviði utanríkismála.
Ef ég væri beðinn um aS
gerast efnahagsmálaráðherra,
þá myndi é„ hafna því og
segja, að ég þekkti ekkert til
þeirra mála. Eða ef mér væri
falið að gerast landbúnaðar-
ráðherra. ég myndi sömuleiðis
hafna því, af því, að ég hef
ekkert vit á slíku.
Ég efast ekki um, að hæfi-
leikamaður eins og Erhard
myndi smám saman fá reynslu
á sviði stjórnmálanna, ef hann
væri virkur á vettvangi
þeirra. En á þessum alvarlegu
tímum verður að gæta mikill-
ar varúðar.
Þá sagði Ader.auer í samtalinu,
að sér geðjaðist ekki að „þessari
baráttu milli Erhards og Etzels
fjármálaráðherra" og að lokum
klykkti hann út með því að
segja, að Erhard hefði aldrei
haft og hefði ekki stuðning meiri
hluta Kristilega flokksins.
★
Daginn sem fréttirnar af sam-
talinu bárust til Þýzkalands, var
haldinn þýðingarmikill fundur
í sambandsþinginu. Erhard kom
til þinghússins náfölur og titr-
andi af innibyrgðri reiði. Blaða-
menn hópuðust um hann og
spurðu un. álit hans á samtalinu:
—■ Þetta er fáheyrt, þetta er
fáheyrt, sagði hann. Ég mun
ekkx þegja lengur, forsætis-
ráðherrann skaðar álit Þýzka-
iands í öðrum löndum og
flokkinn. Þa er engin deila
Erhard-Etzel, aðeins ein deila
milli Erhard-Adenauer.
En Adenauer var þrátt fyrir sín
83 ár ekki eins óstyrkur á taug-
um. Hann mætti einnig til þing-
fundar, gekk í salinn stæltur og
fjaðurmagnaður eins og venju-
lega og strunsaði framhjá Erhard
án þess að virða hann viðlits.
Ekkert handtak né kveðjur.
★
Kristilegi flokkurinr. var nd
allur í einu uppnámi. Það var
eins og eldgos hefði brotizt út
í honum miðjum. — Foringi
þingflokksins, Heinrich Krone,
sem er trúnaðarvinur Adenauers
bað hann í guðanna bænum um
að mæta okki á fundi í þing-
flokknum. Ýmsir beztu vinir Ad-
enauers eins og von Hassel frá
Slésvík Uolstein lýstu því yfir að
nú hefði Ade. ,uer einu sinni
gengið alltof langt í ófyrirleitni
'sinni. Þeir sem horn höfðu í síðu
Adenauers, eins og Gerstenmaier
forseti Sambandsþingsins voru
þá ekki heldur að draga úr for-
dæmingarorðum sínum.
Mörg þung orð féllu á fundi
Kristilega þingflokksins. Erhard
talaði þar og var enn einu sinni
ákaft hylltur. Hann sagðist að
vísu alls ekki ætla að keppa við
Adenauer um embætti forsætis-
ráðherra, en hann heimtaði það
að Adena..er hætti skipulögðum
svívirðingum í sinn garð og gerði
honum fært að gegna í friði em-
bætti sínu sem efnahagsmálaráð-
herra. Að lokum sagði Erhard.
„Örlög flokksl-s eru í veði. Ég
get þvi aðeins starfað áfram í
stjórn, að tryggt verði að ég mæti
ekki framar slíkri niðrun."
í sérstöku bréfi til Adenauers
ítrekaði Erhard það síðan, að ör-
lög flokksins væru í veði og lagði
áherzlu á það að ummæli Aden-
auers um að hann einn gæti
tryggt samhengi í þýzkri stjórnar
stefnu, skaðaði álit þýzku þjóð-
arinnar erlendis.
„Ágreiningurinn fjallar ekki
um mig eða yður, hélt Erhard
áfram, heldur aðcins um það,
hvernig tryggja megi framtíð
þýzku þjóðarinnar og tengja
hana áfram liinum frjálsa heimi.
Ef við gerum okkur þetta ekki
ljóst, erum við á góðum vegi með
Framhald á bls. 19.