Morgunblaðið - 12.12.1959, Síða 6

6
MORCUHBLAÐIÐ
Laugardagur 12. des. 1959
íslenzkar fornbókmenntir eru
miklar bókmenntir
Rætt við prófessor Einar Ólaf Sveinsson
sextugan ura fyrirlestrahald erlendis
DR. EINAR Ólafur Sveins-
son, prófessor, er sextugur í
dag. Hann er fæddur að
Höfðabrekku í Mýrdal, stúd-
ent 1918, stundaði nám í nor-
rænum málum og bókmennt-
um við háskólann í Kaup-
mannahöfn og Háskóla ís-
lands. Lauk meistaraprófi við
Kaupmannahafnarháskóla
1928 og varði doktorsritgerð
við Háskóla fslands árið 1933.
Prófessor í íslenzkum bók-
menntum við Háskóla íslands
frá 1945. Af ritum hans má
nefna Verzeichnis islándisch-
er Márchenvarianten, Hels-
ingfors 1929, Um Njálu, dokt-
orsritgerð 1933, Sagnaritun
Oddverja í Studia Islandica I,
1937, Um íslenzkar þjóðsögur
1940, Sturlungaöld 1940, Á
Njálsbúð, 1943, Á sextugsaf-
mæli Kjarvals, 1946, Land-
nám í Skaftafellsþingi, 1948,
L’ancienne littérature d’Is-
lande, 1949, Bóndinn í
Hvammi, 1951, Studies in the
manuscript tradition of Njáls-
saga. Studia Islandica 13,
1953, Við uppspretturnar,
1956. Auk þess hefur hann
flutt fjölda fyrirlestra við er-
lenda háskóla og á vísinda-
mannaþingum og ritað ara-
grúa ritgerða í ýmis tímarit
innlend og erlend.
WÓFESSOR Einar Ólafur
Sveinsson er félagi í Visindafé-
lagi íslendinga, Kgl. sv. Gústav
Adolfs akademien, Vetenskap-
societeten í Lundi, The Mediaeval
Academy of America, norsku vís
indaakademíunni, Videnskabern
es Selskab í Kaupmannahöfn,
Göteborgs vetenskaps och vitter-
hets-samhalle, heiðursfélagi The
Folklore of Ireland Society, Is-
landska sallskapet í Uppsölum,
Modern Language Association of
America og sérstakur heiðurs-
félagi, einn af 12, í Viking Soci-
ety.
★
Tíðindamaður Morgunblaðsins
átti tal við prófessor Einar Ólaf
Sveinsson í tilefni afmælisins og
bað hann sérstaklega að segja frá
fyrirlestrum, er hann hefði hald-
ið erlendis.
— Ég get sossum gert það. Ann
ars er það ekki mikið sögulegt.
Fyrsta fyrirlestur á opinberum
vettvangi erlendis flutti ég á
móti norrænna málfræðinga í
Kaupmannahöfn árið 1935. Næst
hélt ég fyrirlestur á fundi þjóð-
sagnafræðinga og þjóðfræðinga
í Oslo 1946. Þá talaði ég á Vík-
ingamóti á Hjaltlandi 1950, er
British Council og Háskólinn í
Aberdeen stóðu að. Sama ár
héldu norrænir málfræðingar
fund í Helsingfors og Ábo og
flutti ég fyrirlestur þar. Þá skal
enn nefna að ég flutti fyrirlestur
í Oxford á vegum Viking Soci-
ety í Bretlandi 1956. Fjallaði
hann um gildi íslendingasagna.
Viking Society er mjög merkilegt
félag, er vinnur að rannsóknum
á norrænum efnum og kynnir
tungu og bókmenntir norrænna
þjóða. The Mediaeval Academy
of America bauð mér að halda
fyrirlestur í Harward á ársfundi
félagsins 1958.
— Einhverja fyrirlestra munuð
þér einnig hafa flutt við erlenda
háskóla?
— Rétt er það, segir prófessor
Einar. Fyrst í Dyflinni 1948, en
þar flutti ég tvo fyrirlestra um
íslendingasögur, voru það fyrstu
fyrirlestrar, sem ég flutti á ensku.
Árið eftir var ég boðinn til Upp-
sala og síðan til Gautaborgar og
Stokkhólms, og flutti í þeirri
för 8 fyrirlestra, flesta um forn-
íslenzk efni. Árið 1951 var ég
boðin til Noregs til fyrirlestra-
halds. Tildrög þess voru þau, að
á stríðsárunum var safnað hér á
landi fé handa Norðmönnum og
var af því, eða hluta þess, stofn-
aður sjóður, sem hefur það hlut-
verk að bjóða Norðmönnum hing
að til fyrirlestrahalds og íslenzk-
um fyrirlesurum til Noregs.
f þessari ferð flutti ég fyrir-
lestra við háskólann í Osló og
einn í Björgvin.
— Hvað næst?
— Á ég að halda áfram að
þylja? Árið 1955 fékk ég boð frá
öllum háskólum Norðurlanda um
að flytja fyrirlestra við þá.
— Er það ekki met?
— Það kann að vera, Jón
Helgason sagði mér það; en hvað
er varið í met? í þessari för flutti
ég 21 fyrirlestur við 10 háskóla.
Haustið 1956 var ég svo boðinn
til Bretlands á vegum Viking
Society, eins og ég gat um áður,
og í þeirri ferð flutti ég einn fyr-
irlestur við Oxford-háskóla og
tvo við Lundúnaháskóla, og einn
í Aberystwith í Wales. Eftir
það brá ég mér til vina minna
Iranna og flutti fyrirlestur við
lýðveldisháskólann í Dyflinni.
Þá var ég boðinn til Banda-
ríkjanna 1958 á vegum utanrík-
isráðuneytis þeirra og kennara-
félags, er stendur að slíkum boð-
um. Ég hafði áður fengið mörg
boð um að koma til Ameríku frá
ýmsum háskólum, og lét þá nú
vita að ég væri á ferðinni. Flutti
ég fyrirlestra í Berkley, Grand
Forks í Norður-Dakota, Madison,
Chicago, Baltimore og Cornell.
Auk þess tvo í Winnipeg, þar
af annan á íslenzku.
Á þessu ári var ég svo boð-
inn til Parísar og flutti þar einn
opinberan fyrirlestur við Sor-
bonne-háskóla. Konu minni og
syni reiknaðist til að það væri
sextugasti fyrirlestur, sem ég
flytti erlendis. Þá flutti ég þar 3
fyrirlestra fyrir stúdenta í Norð-
urlandamálum. í haust var ég
loks boðinn til Kína og flutti þar
einn fyrirlestur við háskólann í
Peking og annan við háskóla í
Shanghai.
— Hvert hefur verið efni þess-
ara fyrirlestra?
— Þeir hafa allir fjallað um
íslenzk efni, flestir um íslend-
ingasögur; það er efni sem
margir vilja heyra um erlendis.
Stundum hef ég talað um ís-
land almennt, einn fyrirlestur
flutti ég um Jónas Hallgrímsson
og annan um samband fslend-
inga og keltneskra þjóða í forn-
öld.
Áhugi hvarvetna.
— Hefur nú áhugi á íslendinga
sögunum rejmzt yður jafn mik-
ill í öllum þeim löndum, sem
þér hafið farið um í fyrirlestra-
ferðunum?
— Ekki hef ég þar yfir neinu
að kvarta, og auðvelt hefur ver-
ið að komast í samband við áheyr
endurna, jafnt í Ameriku sem
Evrópu. Þess ber að gaeta, að í
Ameríku er mjög margt manna
af Norðurlandaættum, og meðal
engil-saxneskra þjóða hefur
dreifzt út þekking á fornbók-
menntum okkar. Everymans
Library hefur til dæmis gefið
Njálu út á ensku, ég veit ekki í
hvað mörgum uppprentimum.
Jafnvel í Kína virtist vel tekið
eftir því, sem ég sagði. Mér þótti
einnig merkilegt, hve gott var
að komast í samband við mennta
menn í Frakklandi, sem eru ró-
manskir að máli og menntum.
Á Norðurlöndunum og í Eng-
landi er að sjálfsögðu mjög auð-
velt að fá áheyrn um fornbók-
menntirnar íslenzku og ekki bar
á öðru, en írar vildu um þær
heyra og hafa þó margir þeirra
lítið samband við Norðurlanda-
menningu, en trar hafa fjörugar
gáfur, og sé eitthvað, sem vekur
athygli þeirra, eru þeir fljótt
með. Svo vita margir þeirra um
gömul tengsl við ísland. Mér
fannst einkennilegust reynslan
með Frakkana; uppspretta menn
ingar þeirra er í suðri og stund-
um hefur mönnum þótt þeir vilja
vera nokkuð sjálfum sér nógir,
en ekki vantar að þeir finni, ef
feitt er á stykkinu; skilningur
Prófessor Einar Ólafur
Sveinsson dr. phil.
á list og mannlegum verðmæt-
um hefur þróazt með þeim öld
eftir öld og það hjálpaði ræðu-
manninum.
Hefur eitthvað af fyrirlestrum
yðar fjallað um íslenzkar þjóð-
sögur?
— Já, fyrirlesturinn á þjóð-
fræðingamótinu 1946 og svo sá
um samband íslendinga og Kelta
í fornöld, sem nú er raunar verið
að prenta í Dyflinni (Celtic ele-
ments in Icelandic tradition).
— Annars hafið þér skrifað
sitthvað á erlendum málum um
íslenzkar þjóðsögur.
— Fyrsta kverið mitt, það sem
prentað var í Helsingfors 1929,
var um íslenzk ævintýri. Svo
skrifaði ég um þau efni í Nordisk
kultur.
— Hvað um íslenzkar síðari
tíma bókmenntir, vilja menn ut-
anlands heyra um þær?
— Það fer í vöxt. Íslenzk skáld
á 20. öld eru sum hver kunn er-
lendis. Nóbelsverðlaun Laxness
vöktu athygli. En klassiskar bók-
menntir Íslendinga eru kunnar
frá fornu fari. Ljóðskáld er tor-
velt að túlka á erlendri tungu, ef
lítið hefur verið þýtt eftir það.
Ég hef reynt á Norðurlöndum að
gefa mönnum hugmynd um
Jónas.
— Hafið þér meira að segja um
fornbókmenntirnar?
— Þær eru frumlegar að formi,
efni og hugmyndum. Margir
menn, og ég er þar á meðal, hafa
meira gaman af því, sem er frum
legt en hinu. Frakkar hafa
kannski ekki svo gaman af að
kynnast eftirmyndum sinna rit-
snillinga, þá er Egla og Njála
nýstárlegri.
— Hvað viljið þér segja mér
um álit yðar á gildi slíkra fyrir-
lestra?
— Við skulum vona, að það sé
eitthvað. Annars kann ég vitan-
lega ekki að dæma um mín verk.
En ég hef ákaflega oft haft ein
staklega góða áheyrendur, þeim
á ég að þakka góða samvinnu. Ég
tala kannski eitt mál vel — ís-
lenzku —, ekki fleiri, en áheyr-
endur hafa tekið viljann fyrir
verkið.
Vér víkjum enn talinu að
klassiskum bókmentum íslend-
inga.
— Mér hefur oft fundizt, að
þær verði útundan í ritum um
sögu heimsbókmenntanna, sums
staðar í háskólum líka. Þetta eru
textar, sem málfræðingar lesa og
skýra, og kennurum í almennri
bókmenntasögu finnst þeir lög-
lega afsakaðir, þó þeir fari fram-
hjá þeim. Svo eyða þeir oft miklu
meiri tíma í stórum miður merk-
ar bókmenntir stærri þjóða, sem
stundum blunda rétt eins og
Hómer. En ég vona klassiskar
bókmenntir íslendinga fái með
tímanum þann sess í heimsbók-
menntunum, sem þeim ber. Ég
sá skemmtilegt merki þess í
Ameríku. Þar eru kenndar
„Masterpieces of World Litera-
ture“ — í þýðingum og er þá
visast farið sé yfir eina eða tvær
fslendingasögur og kannski
Eddukvæði — sem bókmenntir.
Áhrif, hver veit það? Ekki vert
að búast við of miklu. En helzt
hafa fyrirlestrar mínir miðað að
því að reyna að koma í veg fyr-
ir, að það gleymdist, að þessar
bókmenntir eru miklar bók-
menntir. Mannleg listaverk, sem
lýsa mannlegum örlögum á sína
vísu og um leið á fullkominn hátt.
Þess vegna eiga þessar bókmennt-
ir skilið að vera settar við hlið
annarra úrvalsbókmennta.
Nú kemur prófessorsfrúin,
Kristjana Þorsteinsdóttir, inn, og
við förum að skoða ýmsar merki-
legar bækur eftir prófessor Einar
Ólaf, sem komið hafa út á síð-
ustu árum. Má þar nefna Dating
the Icelandic Sagas, sem fyrir
ári eða svo kom út í Englandi
og hefur útgáfu hennar ekki ver-
ið getið hér á landi. Þá er þarna
einnig Sturlungaöld á kínversku,
og stytt útgáfa Á Njálsbúð, sem
Universitets-forlagið í Osló er að
gefa út. Er við höfum skoðað
þessar bækur prófessorsins um
hríð, kveðjum við og göngum á
braut fróðari en við komum.
a mn
„Spil
milliónuni“
8
Á AÐALFUNDI Bandalags lista-
manna nýlega var einróma sam-
þykkt svohljóðandi ályktun:
„Aðalfundur Bandalags ís-
lenzkra listamanna skorar á
menntamálaráðherra og stjórn
Ríkisútvarpsins áð samræma laun
listamanna og notendagjöld út-
varpsins kröfum hlustenda um áð
útvarpið megi sem bezt endur-
bæta dagskrá sína og framkvæmd
hennar.
Fundurinn telur ekki sæmandi
að notendagjöld útvarpsins séu
lægri en áskriftarverð helztu
dagblaða og mótmælir því ein-
dregið að tekjur þær, sem lista-
menn afla útvarpinu og ríkis-
sjóði með vinnu sinni, séu notað-
ar til ólistrænna þarfa“.
Á fundinum kom í ljós að lista
menn .innlendir og erlendir,
„spila inn í ríkissjóð íslands með
skemmtanaskatti um átta milj-
ónum króna árlega“ og að hluti
af tekjum Ríkisútvarpsins renn-
ur auk þess í ríkissjóð sem ágóði,
en er ekki notaður til að styðja
menningarhlutverk útvarpsins
eins og tíðkast víðast hvar erlend
is.
skrifar úr
daqlegq iifinu
* Sálmar eða söngvar
í bréfi til Velvakanda segir
kona hér í borginni frá atviki,
sem olli henni nokkurri undr-
un. Hún kveðst hafa verið að
velja jólagjafir _til ættingja
sinna erlendis. í bókabúð sá
hún lítið og smekklegt kver,
sem á stóð, Jölasöngvar. Taldi
hún víst að hér mundi vera
Göngum í kringum, Jólasvein-
ar einn og átta, og fleira í þeim
dúr, og hugsaði með sér, að
þarna væri tilvalin jólagjöí
handa frænda sínum litlum,
sem elst upp erlendis. En kon-
unni brá nokkuð er hún fór
að kynna sér kverið. Það voru
ekki jólasöngvar, sem þarna
var safnað saman, heldur jóla-
sálmarnir, sem voru uppnefnd
ir í bókarheitinu. Varpar
konan fram þeirri spurningu
í lok bréfsins, hvort menn séu
feimnir við að nefna jólasálm
ana sinu rétta nafni.
• Zebrabrautirnar
Umferðarmálin hafa oft
verið á dagskrá hér í dálkun-
um, en um það ma segja, að
fólk verður aldrei hvatt of
vel til að gæta sín í umferðinni
og virða þær reglur, sem sett-
ar eru til öryggis.
Að þessu sinni ætlar Velvak
andi sérstaklega að minnast
á Zebrabrautimar, sem ætlað-
ar eru gangandi fólki, er það
þarf yfir götu að fara. Um
þessar Zebrabrautir segir svo
í umferðarlögunum:
„Þar sem merkt er gang-
braut yfir veg, skulu menn
nota hana, er þeir ætla yfir
veginn. Ef ekki er gangbraut,
skulu menn avallt ganga þvert
yfir veg með jöfnum hraða.
Gangandi menn skulu gæta
vel að umferð, áður en farið er
yfir veg“.
Ennfremur segir:
Ökumönnum ber að draga
úr hraða eða nema staðar, ef
nauðsyn krefur vegna fótgang
andi vegfaranda á merktum
gangbrautum“.
Velvakandi vill hér með
skora alvarlega á alla þá, sem
hlut eiga að máli að virða þess
ar reglur og stuðla með því
að bættri umferðarmenningu
og fækkandi slysum
• Gömul bók með
nýju nafni
í gær hringdi kona til Vel-
vakanda og kvaðst stórhneyksl
uð á því, sem fyrir sig hefði
komið. Hún hafði farið í bóka-
búð og keypt bók eftir Pearl
S. Buck, sem átti að vera ný
bók eftir þennan höfund. Er
hún kemur heim með bókina
og fer að lesa hann, sér hún
að þetta er sama bókin og hún
átti áður eftir þennan höfund,
en með nýju heiti.
Frúin kvaðst hafa hringt til
forlagsins og það hefði lofað
að endurgreiða henni bókina,
en það finndist sér tæpast
þakkarvert.