Morgunblaðið - 20.12.1959, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 20. des. 1959
Krisfmann Guðmundsson skrifar um ^
BÓKMENNTIR
Spennitreyjan.
Óbyggðirnar kalla.
Ævintýri.
Eftir Jack London.
Isafoldarprentsmiðja.
Jack London var fæddur árið
1876 og skáldfrægð hans hefst
með 20. öldinni. Hann var hinn
mesti ævintýramaður, sonur
skottulæknis eins, og varð
snemma að bjarga sér sjálfur.
Ungur að árum gerðist hann gu. l
leitarmaðúr, sjómaður, hnefa-
leikamaður, og flakkari, ásamt
mörgu fleiru, en löngun til mennt
unar og menningar var honum
blóð borin. Þegar fyrstu skrif
hans birtust í blöðum og tíma-
ritum vai hann um tvítugt, og
eftir það lagði hann nær eingöngu
stund á ritstörf. Áður en langt um
leið tóku bækur hans að vekja
athygli, til dæmis varð „Call of
the Wild“, sem í útgáfu ísafoldar
er nefnd „Óbyggðirnar kalla“,
mjóg vinsæl þegar er hún kom
út. Þær hafa síðan verið þýddar
á flest menningarmál veraldar og
alls staðar þótt mesta hnossgæfi
til lestrar, þótt dómar gagnrýn-
enda hafi verið nokkuð misjafn-
ir. Nú hefur ísafoldarprentsmiðja
hf., hafist handa um að gefa verk
Londons út á íslenzku, og er gott
til þess að vita. Eru þegar komin
þrjú bindi, þau, sem nefnd eru
hér að ofan.
Spennitreyjan er mjög athygl-
isverð bók og að mörgu ævin-
týraleg. í henni ræðst Jack
Londön á það mannúðarleysi, er
ríkti í amerískum fangelsum í
byrjun annars tugs aldarinnar,
og þess má geta að árás hans
hafði geysimikil áhrif, bæði í
Ameríku og annars staðar. Sagan
fjallar aðallega um mann, er
Darrell Standing nefnist, próf-
essor við landbúnaðarháskóla.
Hefur hann myrt einn starfsfé-
laga sinn, og verið dæmdur í ævi
langt fangelsi. En í fangelsinu
er hann sakaður um að hafa falið
sprengiefni, og vilja yfirvöldin
að vonum komast að því, hvar
það er geymt. Beita þau hann alls
konar pyndingum í þessu skyni
og er spennitryjan þeirra verst;
þola fáir að liggja í henni til
lengdar, án þess að missa heilsu
og líf. En einn af samföngum
Darrells kemur honum til að
falla í dá og fara úr líkamanum,
að hætti Yoga, og getur hann þá
þolað spennitreyjuna hversu
lengi sem vera skal. Þegar „sál“
hans fer úr líkamanum, lifir hann
upp aftur fyrri tilveruskeið sín,
og er það aðalefni bókarinnar,
en þó samræmt persónulýsingu
Darrells. Eru margar af lýsing-
um á fyrri æviskeiðum hans hin-
ar ævintýralegustu og sýna mæta
vel hve frábæra frásagnargáfu
Jack London hafði. Darrell lifir
í rauninni allt þroskaskeið
mannsins á þessum leiðslustund-
um og er það auðvitað meining
höf. að sýna hvaða þ.róun liggur
að baki nútímamannsins, og ger-
ir hann að því sem hann er, hvort
hvort heldur hann er hörkukarl-
menni, eins og prófessorinn og
tveir samfangar hans í einmenn-
ingsklefunum, ellegar ómenni og
lydda, eins og sá maður, er veld-
ur óhamingju hans með því að
bera á hann lognar sakir til að
bjarga sjálfum sér. Höf. er ekki
bjartsýnn, honum þykir lítt hafa
miðað í tíu þúsund ár og hefur
víst heldur daufa von um að
skána muni. En hann dáir hetju-
skap, karlmennsku, — og einkum
dáir hann konuna, sem beztu gjöf
lífsins manninum til handa, enda
þótt hann sjái mæta vel galla
hennar. Sjaldan hafa fegurri
orð verið sögð um konuna en í
þessari bók: „Svo heitt hef ég
þráð hinar hvítu hendur hennar,
að ég gleymdi stjörnunum í faðmi
hennar. — Þegar ég hef átt hana
hefur öll sæla lífsins og allur
unaður heimsins verið eign mín.
Og þótt stjörnurnar reki og him-
ininn breytist, þá verður konan
jafnan til, hin eilífa, hin himin-
boma, hin eina. Og ég er mað-
urinn eini, um refilstigu þúsimda
tilveruskeiða er ég það — mað-
urinn, maðurinn hennar“.
Þrátt fyrir framfarir tuttug-
ustu aldarinnar býst ég við að
boðkapur og áróður bókar þess-
arar sé enn í fullu gildi. Og af
henni geta þeir sem vilja lært
hvernig gera á áróður að skáld-
skap! Því enda þótt allmargir
nútímagagnrýenendur hafi vilj-
að níða skóinn af Jack London,
býst ég við að hann eigi eftir
að lifa góðu lífi, þegar flestir
þeirra „hvíla smáðir fyrir ómerk
orð“. Einmitt nú á þessum árum,
er verið að þýða bækur hans og
gefa þær út í milljóna upplögum
um mestalla Asíu og víðar, jafn
vel þar, sem fólkið er að byrja
að læra að lesa. Og bæði í Vestur
heimi og Evrópu á hann tryggan
lesendahóp og svo mun enn verða
um langan aldur.
Spennitreyjan er þýdd af
Sverri Kristjánssyni með hinni
mestu prýði, þótt einstaka sinn-
um megi fetta fingur út í stíl-
brigði hans.
Óbyggðirnar kalla, í þýðingu
Ólafs við Faxafen, er veigaminni
bók, en mjög skemmtileg og
spennandi saga. Fjallar hún um
hund, sem elzt upp suður í Kali-
forníu, en honum er stolið ung-
um og farið með hann norður í
hinar köldu byggðir Alaska. Þar
fær hann harðhnjóskulegt upp-
eldi og semur sig smám saman
að staðháttum og endar sem for-
ingi úlfaflokks inni á öræfum
Norðursins. Þetta er vel byggð
og vel skrifuð saga, spennandi
og full af lífi. Ýmsir hafa það
að henni fundið, að höf. dáist
fullmikið af ruddaskap og hörku
lífsins, sem góðum uppeledisað-
ferðum, en ég get ekki verið
þeim sammála. Þetta er í raun
og veru saga skáldsins sjálfs;
hann átti við ekki óskyld kjör
að búa og hundurinn, sem hann
segir söguna af!
Ævintýri í þýðingu Ingólfs
Jónssonar er spennandi skemmti
saga, en veigaminnsta skáldverk-
ið af þessum þremur, og þó er
margt gott um hana að segja. —
Hún er vel byggð, atburðalýsing-
arnar ágætar og umhverfislýs-
ingar góðar, en persónulýsingar
skýrar, þótt þær verði að teljast
allgrunnar. Sagan hefur hlotið
mikla útbreiðslu og almenningi
þykir gaman að henni, það eitt
er nokkurs virði.
Myndin sem hvarf.
Eftir Jakob Jónasson.
ísafoldarprentsmiðja.
Þetta er þjóðlífssaga, og minn-
ir dálítið á bækur Guðrúnar frá
Lundi, án þess að um nokkra
eftiröpun sé að ræða. Jakob Jón-
asson hefur allgóða frásagnar-
gáfu og talsvert hugmyndaflug,
og eru þetta hans beztu kostir.
Sagan gerist á okkar tímum í
sveit, sem óðum er að leggjast í
eyði. En fólkið á Fjalli, með Þor
vald bónda í broddi fylkingar,
vinnur af alhug á móti þeirri
þróun, og reynir að stöðva
strauminn úr sveit til bæja. Sag
an hefst snemma sumars og þá
þegar kynnumst við Þorvaldi
bónda, Önnu dóttur hans og hjú-
um þeirra, Þuru og Fúsa, sem
eru einna bezt gerðu persónur
bókarinnar. Hjá þeim á bænum
eru sumargestir, systkin tvö úr
Reykjavík, Haukur heildsali og
Súsana systir hans. Haukur er
glansmynd af brellnum heildsala,
?ilítið meira líf er í systurinni
„MOOKES“ HATTAR
nýkomið fallegt og vandað úrval, uppbrettir
og niðurbrettir — margir litir
Fallegir — Vinsælir — Þægilegir
Klæða alla
Geysir hf.
Fatadeildin
Þetta er ein af málverkaeftirprentunum Helgafells — málverk
eftir Jóhannes Kjarval.
svo að lesandinn sér hana fyrir
sér, þegar hún er að narra pen-
inga út úr Fúsa gamla. Þá býr
þar, í tjaldi í nágrenninu, enn
einn sumargestur, Ómar að
nafni. Hann er nýkominn frá
Ameríku og á mikið af dollur-
um, en hefur alizt þarna upp í
koti einu og farið drengur að
heiman, skrifað sögubækur á
ensku og getið sér mikla frægð
og fé fyrir þær. Eigi að síður er
hann að skrifa bók á íslenzku
þetta sumar. Hann er snotur
glansmynd, en reynir stundum
á trúgirni lesandans. Þá eru
nokkrar aukapersónur aðrar, og
eru þau hjúin Tobba og Lási í
Skarði þeirra skárst. Dóttir
þeirra hefur átt barn með Hauki
heildsala, sem í byrjun bókarinn
ar er trúlofaður Önnu á Fjalli,
svo þetta byrjar svo sem nógu
dramatískt, Haukur heildsali
ætlar sér eingöngu að ná í auð-
inn á Fjalli, til þess að bjarga
sér úr skuldafeninu, en Ómar
hinn vesturíslenzki elskar einn-
ig önnu og þau eru bernskuvin-
ir. Og nú er allt komið í fullan
gang. Haukur fer suður og gift-
ist þar annarri, roskinni kaup-
konu í góðum efnum en saman
tekur að draga með þeim Önnu
og Ómari, gengur þó allskrykk-
jótt og er það aðaldramatíkk sög
unnar. Höf. kann ekki nógu vel
með efnið að fara, glímir þó við
það með lofsverðum dugnaði og
tekst að gera úr þessu allsæmi-
lega þjóðlífssögu, — en það heiti
htf ég notað á því, sem í Skandin
avíu er nefnt „folkelivsskildr-
ing“. Enginn vafi er á því, að
hún getur skemmt þeim lesend-
um, sem velja sér létt lestrar-
efni, og gera ekki miklar bók-
menntalegar kröfur. Höf. tekst
ekki að gæða þetta nógu skáld-
legu lífi, en það er spennandi á
köflum ' og frásögnin oft hressi-
leg.
Byggingin er laus í reipunum,
atburðalýsingar stundum nokk-
uð dauðadoppulegar, og persón-
urnar aldrei fjarri glansmynd-
inni. Alloft reynir helzt til mik-
ið á trúgirni lesandans, og þó
einkum í endinum, þegar Anna á
Fjalli sendir hundinn sinn með
bréf á eftir Ómari.
— Því skal ekki leynt, að mér
finnst höf. viðhafa helzti mikil
vetlingatök; ég er nærri viss um
að hann gæti gert betur.
ttar é
Skrudda III.
Sögur, sagnir og kveffskapur.
Skráff hefur Ragnar Ás-
geirsson.
Búnaffarfélag íslands gaf út.
Er skatthol Struensee greifa í
eigu borgfirsks bónda? Svo telja
gamlar sagnir, og í skúffu þess
fannst fyrir skömmu minnisseð-
ill séra Magnúsar Andréssonar
prófasts á Gilsbakka, sem var
ekki einungis ágætur kennimað-
ur, heldur búhöldur góður. Á
seðli þessum er talið upp flest
það er þurfa þótti að taka í kaup
stað, handa borfirsku heimili,
þegar sá siður var á hafður, að
fara ekki verzlunarferðir nema
tvisvar á ári. Seðillinn er hinn
fróðlegasti og hefst Skrudda á
honum. Vissulega hefur hann
ekki verið ætlaður kotungum, en
í Borgarfirði voru, eins og kunn
ugt er, stórbændur margir og
gildir búendur, og það er fróð-
legt að sjá hvað talið er að þeir
hafi þurft til viðurhaldrj lífsins.
Raunar er það ekki mjög frá-
brugðið því sem nauðsynlegt er
talið nú á tíma.
Þetta er síðasta bindi Skruddu,
og fylgir því skrá yfir helztu
mannanöfn í bindunum öllum,
svo og stuttur eftirmáli.
Margra grasa kennir í Skruddu
þessari ot* »r hún skemmtileg