Morgunblaðið - 20.12.1959, Qupperneq 19

Sunnudagur 20. des. 1959
MORCTJTSBLAÐIÐ
19
Mœltu guðirnir allt
í hendingum ?
Forlag Odds Björnssonar hef-
ur nú eins og að undanförnu gef
ið út margar baekur, girnilegar
til fróðleiks og skemmtunar, og
skal hér minnzt á nokkrar
þeirra:
Hrakhólar og höfuðból, eftir
Magnús Björnsson, bónda á
Syðra-Hóli. Eftir þennan höfund
kom út fyrir tveimur árum bók-
in Mannaferðir og fornar slóðir,
sem varð einkar vinsæl og hlaut
góða dóma. Þessi bók er eins kon
ar áframhald af henni, sagna-
þættir úr Húnavatnsþingi,
skemmtilega skrifaðir. Höfundur
inn sameinar það tvennt ágæt-
lega að vera nákvæmur fræði-
maður og góður rithöfundur. —
Frásagnir hans verða meira en
þurr fræðatíningur. Hér er um
að ræða íslendingasögur, flestar
frá síðustu öld, þar sem ljósi er
brugðið af naemum skilningi yf-
ir mannleg örlög, en jafnframt
leitazt við að fara sem sannast
og réttast með allar heimildir.
Alls eru í bókinni ellefu frásagn-
ir fróðlegar og hugðnæmar, rit-
aðar áf mikilli íþrótt.
Pílagrímsför og ferðaþættir,
eftir Þorbjörgu Árnadóttur frá
Skútustöðum, er skemmtileg bók
og vel skrifuð. Höfundurinn hef-
ur ferðazt víða um veröldina og
dvalið langdvölum í New-York
og vestur á Kyrrahafsströnd,,
lokið meistaraprófi í hjúkrun frá
Washington háskóla og gegnt
ábyrgðarmiklu starfi við heilsu-
verndarstöð Seattle-borgar,
Wasih. Flestar þessar ferðasög-
ur eru frá Suður-Evrópu: Flór-
ens, Róm, Capri, Milano, Feneyj-
um, París og fleiri sögufrægum
slóðum, þar sem allir vildu kom-
ið hafa. En ef tækifæri gefst
ekki til þess, er gaman að slást í
för með þessari menntuðu og
gáfuðu konu, sem tekur svo vei
eftir því, sem fyrir augun ber,
og kann svo vel frá því að segja.
Þarna er einnig ferðasaga henn-
ar frá Seattle, suður með Kyrra-
hafsströnd og gegn um Panama-
skurðinn til New York, ásamt
lýsingum frá Kaliforníu. Mestur
varmi kemst þó í frásögn henn-
ar, þegar hún fer að lýsa æsku-
slóðunum í Þingeyjarsýslu og
fólkinu þar. Áður hefur hún
skrifað fallega bók um æsku-
stöðvar sínar, sem nefnist: Sveit-
in okkar, og hér andar hinni
sömu hlýju og fyrr. Bókin er
skreytt tólf ljósmyndasíðum, en
auk þess hefur listakonan Toni
Patten gert teikningar yfir öll-
um kaflafyrirsögnum, og eru þær
til mikils fegurðarauka.
Fórn snillingsins, eftir A. J.
Cronin, þýdd af Magnúsi Magn-
ússyni. Þetta er skáldsaga eftir
einn af öndvegis-rithöfundum
Englendinga, sem getið hefur sér
heimsfrægð fyrir skáldsögur sín-
ar. Ýmsar þeirra hafa áður verið
þýddar á íslenzku eins og t. d.:
Borgarvirki og Lyklar himnarík-
is og unnið sér miklar vinsældir
meðal íslenzkra lesenda. Þetta
er ein af síðustu skáldsögum
Cronins, fjallar um málara,
sem vegna hollustu við list sína
afsalar sér öruggu embætti, auð-
ugu kvonfangi, vinsældum og
áliti, og vinnur í örbirgð og alls-
leysi eins og óður maður að list
sinni meðan kraftarnir endast.
Sagan er hugðnæm og lýsir þeim
sannleika, að enginn, sem lítur
aftur, er hæfur til guðsríkis.
Snillingarnir eru oftast fyrirlitn-
ir af sinni samtíð.
Flogið yfir flæðarmáli, eftir
Ármann Kr. Einarsson. Þessi
saga er áframhald af hinum vin-
sælu drengj abókum Ármanns.
Hér er Árni í Hraunkoti enn á
ferð í þyrlunni sinni, Gussi hrepp
stjórasonur á jeppanum og Olli
ofviti róandi á þvottastampi.
Mörg ævintýri gerast eins og
endranær. Svarti-Pétur er nú
kominn í félag við Júlíus súkku
laðikarl, og eru þeir staðnir að
ferlegu vínsmygli. Þá koma nýj-
ar persónur til sögunnar eins og
Robinson enski og Hunda-Kobbi.
Yfirleitt er sagan troðfull af æv-
intýrum, sem gera má ráð fyrir,
að hinni yngri kynslóð þyki ærið
skemmtileg.
Sýslumannssonurinn og Systir
læknisins heita tvær skáldsögur
eftir Ingibjörgu Sigurðardóttur.
Þetta eru rómantískar skáldsög-
ur í gömlum stíl um ungar hlé-
drægar stúlkur með viðkvæmar
taugar, sem ekki leggja ást sína
á glámbekk, heldur verjast elsk-
huganum eins lengi og nokkur
kostur er. Hins vegar reynast
þær mestu kvenhetjur, þegar á
reynir, gefa sitt hjartablóð til að
bjarga ástvinum sínum, og stinga
sér eftir þeim út í straumihörð
Ijóð og hafa þeirra svo sem nokk
ur not? Hlýtur þá ekki annað
hvort að vera hér um einhvern
andlegan aðal að ræða, sem ekki
leggur sig niður við að yrkja fyr-
ir aðra en örfáa útvalda, sem
lærðir eru í symbolunum, eða
maður verður að hallast að skoð-
un Kolka læknis, að þarna sé að
endurtakast sagan um nýju fötin
keisarans?
Vel má það svo vera, að ein-
hver skáldskapur sé í samsetn-
ingi yngri skáldanna, þó senni-
lega talsvert minni en þeir
ímynda sér sjálfir. Annað mál er
það, hvort ástæða er til að kalla
óbundið mál, sem hvorki hefur
reglulegan bragarhátt, rím eða
stuðla, ljóð, enda hefur það lítt
tíðkazt til skamms tíma. Auðvit-
hans gerð. Þessar ásakanir eru
mjög ómaklegar, og koma úr
hörðustu átt frá þessum höfundi.
Það, sem Magnús leitaðist við
að gera gagnvart kirkjulífinu,
var mjög áþekkt því, sem form-
byltingamenn nútímans í skáld-
skap telja nauðsynlegt fyrir
skáldskapinn. Ef mannsandanum
hæfa ekki margþvæld form í
skáldskap, þau sljóvga fegurðar-
skynið, gera sannleik að lygi og
svo framvegis, hæfir þá fremur
guði almáttugum slík vana-
sljóvguð þjónusta, er von til þess
að trúarlegar skynjanir og kennd
ir mannssálnanna fái ferska
túlkun og lifandi, ef sömu bæn-
irnar eru þuldar undir sama lag
inu öld eftir öld, og sami leir-
burðurinn sunginn, þó að hann
dragnist aftur úr öllum leirburði
öðrum? Eða þykir það rétt að
gera Guði lægra undir höfði að
fljót, til að bjarga þeim frá
drukknun. Holl lesning fyrir ung
meyjar nútímans á ástinni. Sög-
urnar eru bráðskemmtilegar.
Nýju fötin keisarans, eftir Sig-
urð A. Magnússon. Þetta er safn
ritgerða, sem flestar hafa birzt
áður í blöðum og tímaritum, en
þrátt fyrir það er góðra gjalda
vert, að fá þær í einni heild í
bókarformi. Of lítið hefur verið
prentað af slíkum ritgerðasöfn-
um eftir góða rithöfunda, því að
ritgerðakorn í blöðum gleymast
og týnast, en þegar þau eru kom-
in í bók, er auðveldara að ganga
að höfundinum, og um leið fær
lesandinn gleggri mynd og yfir-
gripsmeiri um, hvað fyrir honum
vakir, en unnt er að ráða af
einni og einni grein.
Ritgerðir Sigurðar A. Magnús-
sonar þola vel endurprentun
enda er það auðsætt, að hann er
víðlesinn í bókmenntum og harð
greindur á ýmsum sviðum, þó að
stundum tali hann fullmikið eins
og sá, sem vald hefur. Ritgerð-
irnar fjalla um ýmsa bókmennta
menn, útlenda og innlenda, og
gefur það bókinni ekki sízt gildi,
hversu skilmerkilega þar er
skrifað um marga erlenda höf-
unda, bæði lifandi og látna, sem
almenningur hér á landi þekkir
lítið til. Margar þessar ritgerðir
eru skemmtilegar og gefa fjöl-
breytt umhugsunarefni.
Hins vegar er höfundurinn
barn tíma og tízku eins og aðrir
og ver mikilli fyrirhöfn til að
lofsyngja hin nýtízku skáld,
sem yrkja án ríms og stuðla, og
vilja þó kalla sína andlegu fram-
leiðslu ljóð. Maður fræðist um
það, að þessi formbylting eigi
einkum rætur sínar að rekja til
brjálaðs manns (Ezra Pound)
og annars vel metins bókmennta
manns T. S. Eliots, sem líklega
var þó meiri gagnrýnandi en
skáld, orti svo tyrfið, að hann
sá sig tilneyddan að láta skýr-
ingar fylgja kvæðum sínum.
Höfundur gengur að því eins
og ljón að verja þessa nýju Ijóða-
smíði, sem manni skilst að sitji
uppi með allan sannleikann og
ferskleikann í ljóðasköpun
nútímans, þar sem hin gömlu
form séu orðin slitin og útþvæld
og geri ekki annað en kreppa að
frjálsri og skýrri hugsun. Látum
svo vera. Gunnlaugur orms-
tunga kallaði Helgu hina fögru:
lautsíkjar lyngs land, og mundi
nú tæpast nokkur sjá sér fært
að nota slíka kvenkenning, þó að
Hallfreði vandræðaskáldi þætti
þetta hið bezta kveðið á þeirri
öld. En spurningin er þá bara
sú, hvort mörg hin persónulegu
symból nýtízkuskáldanna, sem
höfundi finnst svo mikið til um,
séu vitund betri en þetta til efl-
ingar skýrleikanum. Ef mynd-
sköpunin og ferskleiki þessara
ungu skálda er svona frábær,
sem höfundur vill vera láta, og
sannleikur þeirra meiri en ann-
arra, hvernig stendur þá á, að
þorri manna nema þá kannske
allra gáfuðustu bókmenntaskýr-
endur eiga svo dauðans erfitt
með að festa hugann við þessi
að geta þessir symbólistar leyft
sér hvað sem er í nafni listar
sinnar, kallað músina fjall og lát-
ið steininn vera fjósemdartákn,
en ekki eykur það á skýrleikann í
augum venjulegra manna.
Spurningin er, hvort Ijóðlist
hefur nokkurs staðar verið gerð
að meiri íþrótt en með íslending
um, sem trúðu því um eitt skeið,
að guðirnir mæltu allt í hending
um. Þeirra afturför verður því
enn átakanlegri, er þeir hverfa
frá Ijóðaforminu út í formleys-
una, enda geta þá hvers konar
loddarar og leiruxar bullað enda
laust á því þingi, sem varpað hef
ur fyrir borð viðhafnarbúningi
ljóðsins.
Undarlegt er það um þennan
formbyltingarmann, og í engu
samræmi við rök hans fyrir því,
að ógerlegt sé að yrkja í marg-
þvældum og úreltum ljóðaform-
um, er hann gefur þýðanda
Hendersons (Ferðabókarinnar)
olnbogaskot fyrir smávægilega
athugasemd um bókstafstrú. —
Fyrst og fremst hneykslast hann
á orðinu bókstafstrú. En hvaða
orð er til betra yfir það fyrir-
brigði, er menn halda að hvert
orð Ritningarinnar, jafnvel mörg
þúsund ára gömul fyrirmæli úr
lagabálkum Gyðingaþjóðarinnar,
hafi fullt lagagildi enn þann dag
í dag fyrir kristna menn, eða
þegar menn hvorki vilja hlusta
á nokkra málfræðilega eða sagn-
fræðilega útskýringu kenning-
anna, heldur skilja þær á þann
hátt, sem heimskum manni getur
fyrst til hugar komið?
Því næst: Að hvaða leyti er
það kynleg víðsýni, að skilja það
með Pope og Grími Thomsen,
Magnúsi Stephensen og öðrum
vitrum mönnum, að hinum fálm-
andi bænum óskyldra þjóða
kann að vera snúið til hins sama
guðs, enda þótt þær af skiljan
legum ástæðum nefni guðinn
ólíkum nöfnum? Hið sama vak-
ir fyrir Davíð Stefánssyni í
sálmi, sem til prýðis er í sálma-
bók vorri:
Við altari kristinnar kirkju
við blótstall hins heiðna hofs
er elskað, óskað og sungið
þér einum til lofs.
Hver á úrskurðarvald um það,
hvort réttara er að kalla hinn
hæsta guð: Jahve, Juppiter eða
Brahma? Það er barnaskapur
meiri en þessum manni er ætl-
andi, að halda að það skipti
nokkru meginmáli, hvað guðinn
er kallaður. Af slíkri þröngsýni
einni hafa sprottið trúarbragða-
styrjaldir, er menn hafa haldið
að Jahve væri stór greiði gérr
með því að drepa tilbiðjendur
Allah, og öfugt.
Menn hafa tekið það einn eftir
öðrum og upprunalega frá heit-
trúarmönnum 19. aldar að álasa
Magnúsi Stephensen fyrir það
að hann gerði tilraun til að hrífa
kirkjulíf samtíðar sinnar úr
þunglamalegu og margþvældu
formi Grallaramessunnar, og
gera guðsþjónustuna einfaldari
og skynsamlegri. Býr enn að
þessu leyti en annarri sannleiks-
þjónustu?
Kannske heyrir guð undir þau
efni, sem engin rök eða skynsemi
má koma nálægt og er því bezt
þjónað með heimskunni einni
saman, en varla virðist Kristur
vera á því máli, er hann segk
að menn eigi að þjóna guði af
öllum huga sínum.
Höfundurinn talar _annars um
þessi mál af meiri skynsemi í
grein, sem hann hefur skrifað
vestan hafs 1954 og nefnist Religi
on and Morality. En enda þótt
maður geti verið höfundinum
innilega ósamþykkur um marga
hluti, dregur það ekkert úr
ánægjunni af að lesa þessar rit-
gerðir. Það er gaman að kynn-
ast sjónarmiðum höfundar. Hann
hefur gott lag á að ýta við hugs-
un lesandans, og slíkar bækur
eru góðar.
AUSTURSTRÆTl
(ÍMAft ISMI - USM