Morgunblaðið - 29.12.1959, Page 11

Þriðjudagur 29. des. 1959
MORCUlSnLAÐlÐ
11
Pétur Eggerz
Nokkrar hugleiðingar
um bók Jóns Krabbe
ÉG hef mestan hluta ævi minnar | í rauða húsinu, eins og við köll- en ég nefni hann vegna þess að
ur til samninga og þyrfti þá að
búa á hóteli við Ráðhústorgið, þá
yrði hann að muna að beita allt-
af fyrst fyrir sig vinstra fætin-
um, þegar hann stigi út úr hót-
elinu.
Gagnvart mér var Sigurður
Eggerz alltaf elskulegur og þakk
látur fyrir ráðleggingar um það
hvaða form væri vænlegast til
verið mikill aðdáandi hr. Jóns uðum hann, stríð á hendur.
Krabbe.
Þeir urðu til þess jöfnum hönd-
um Thorvald og faðir minn að
stofna til þessa aðdáunarsam-
bands, en þó hver upp á sinn
máta. Hin og þessi atvik hafa
síðan nært þann ævintýraljóma,
sem Jón Krabbe hefur alla tíð
verið umvafinn í hugskoti mínu.
Nærri má geta, að mér var for-
vitni á að lesa bók hr. Jóns
Krabbe, „Frá Hafnarstjórn til
lýðveldis“.
Það eru vissir töfrar yfir hinni
látlausu, eilítið þurru frásögn
höfundarins. Bókin býr yfir seið-
magni, sem lokkar fram úr
fylgsnum hugans geymdar og
hálfgeymdar æskuendurminning-
ar, eða svo var um mig.
Hvað ætli maður hafi verið
gamall, þegar maður byrjaði að
leika sér á túnunum milli Suður-
götu og Tjarnargötu annarsvegar
og Skothúsvegar hinsvegar?
Kannski 6 ára. Túnin voru að
mestu óbyggð. Þarna átti ég
marga skemmtilega stund með
góðum leikfélögum. Við sentumst
um túnin í fótbolta eða hand-
bolta, skítugir, óhamdir, frjálsir
Og með hornös. Ef nokkrar líf-
verur hafa komizt nálægt því að
öðlast alsælu þá voru það við
strákarnir í leik okkar þarna á
túnunum.
En útlendur maður, sem mikið
hefur hugsað um trúmál, sagði
mér, að okkur væri ekki ætlað
að ná alsælu á þessari jörð. Skap-
arinn hefði komið þessu þannig
fyrir til þess að við festum ekki
of mikilli tryggð við þetta líf,
heldur leiddum hugann að því,
sem væri í vændúm. Það er eng-
inn spámaður í sínu föðurlandi,
og því hefði ég sjálfsagt ekki tek-
ið eftir þessu, nema af því að út-
lendingur sagði það.
Á horninu á Tjarnargötu og
Skothúsvegi stóð rautt hús, og
kannski er það ennþá rautt.
Það var ákaflega snyrtilegt og
umlokið fallegum, vel hirtum
garði. Húsið og garðurinn voru
til sóma fyrir hverfið.
Þarna bjó hr. Thorvald Krabbe,
bróðir Jóns.
I keppni og hita dagsins, þá
varð okkur strákunum það stund
um á að missa boltann inn í
garðinn hjá hr. Thorvald. Hópur-
inn hljóðnaði skyndilega. Inni í
garðinum stóð hr. Thorvald bein-
vaxinn eins og hermaður, ósveigj
anlegur og vel upp alinn, með
dönsk umvöndunaryrði á tungu,
og beið. Hann var ekkert barna-
meðfæri.
Þá skutu skítugir strákar á
fundi og kjarkmaður hópsins
var valinn til þess að sækja bolt-
ann inn í garðinn.
Það hefur oft verið mitt hlut-
skipti að vera viðstaddur þegar
menn hafa verið sæmdir opin-
berum heiðursmerkjum. En samt
hef ég aldrei séð neinum auð-
sýnda eins mikla virðingu og að-
dáun og þeim, sem kom með
boltann út úr garðinum.
Stundum, þegar við komum
heim á síðkvöldum, þreyttir, með
fótbolta undir hendinni og fórum
of nærri garði hr. Thorvalds, þá
heyrðum við aðvörunar iss og uss
og fuss innan úr garðinum.
Þessar umvandanir á erlendri
tungu og með framandi hreim
espaði okkur strákana upp. Auk
þess smaug sú hugsun inn í vit-
und okkar og settist þar að, að
herra Thorvald teldi íslenzku
þjóðina standa talsvert að baki
þeirri dönsku hvað háttvísi og
umgengnismenningu snerti, og
að hann vildi gjarnan gera sitt
til þess að betrumbæta þetta
ástand.
Þar með smaug þjóðernis-
kenndin inn í spilið, og við strák-
arnir sögðum danska manninum
Ef ofangreind kenning hins út-
lenda manns fær staðist, þá hef-
ur skaparinn sennilega ætlað
okkur það hlutverk að varna því,
að hr. Thorvald næði alsælu á
íslandi, og honum að verða okk-
ar kross. Auðvitað var allt þetta
stríð eintóm barnabrek. Mér er
sagt, að hr. Thorvald hafi reynzt
mjög vel á sviði vitamála á ís-
landi. Hann leit líka þannig út
eins og hann ætlaði sér að takast
á við mikil verkefni.
Það var oftar en einu sinni,
sem ég hafði orð á því við föður
minn hversu erfið sambúðin við
rauða húsið væri. Hann bar alltaf
klæði á vopnin og sagði: „Sýndu
Þorvaldi sömu kurteisi og tillits-
semi eins og hann sýnir blómun-
um í garðinum hjá sér og þá
mun þér vel farnast". En svo
bætti hann að jafnaði við:
Veiztu, að Þorvaldur á slíkan
öðling fyrir bróður, sem Jón
Krabbe heitir, að fáir eru hans
jafningar. Viltu, að ég segi þér
sögu af honum?“
Þannig var það, að í hvert
sinn, sem ég kvartaði undan hr.
Thorvald, þá sagði faðir minn
mér nýja hróssögu af Jóni
Krabbe.
Ég held ég hafi aldrei séð Jón
Krabbe, en oft hafa þessi orð
föður míns hljómað í eyrum
mér: „Veiztu, að hann Þorvaldur
á þann öðling fyrir bróður, sem
Jón Krabbe heitir, að fáir eru
hans jafningjar".
Ég var að ljúka við að lesa
bókina hans Jóns Krabbe, „Frá
Hafnarstjóm til lýðveldis".
Eins og margra er siður, þegar
þeir hafa lokið lestri góðrar bók-
ar, þá hallaði ég mér aftur á bak
í stólnum og fór að hugleiða
efnið.
Sennilega hefur fallið á mig
einhver höfgi, því allt í einu
fannst mér eins og ég og nokkrir
aðrir lesendur bókarinnar, séum
staddir í lítilli vistlegri danskri
skólastofu með bjálkalofti.
Þá finnst mér Jón Krabbe
koma inn í stofuna í gervi barna-
kennara og ávarpa okkur eitt-
hvað á þessa leið:
Eftir að búið er að birta há-
tíðarskólaskýrsluna mína á
tveimur tungumálum hef ég
gaman að segja ykkur nokkuð
frá því hvernig sumar einkunnir
hann kom við og við inn í skóla-
stofuna til mín og alltaf fyrir-
varalaust. Hann gekk hiklaust
upp að kennarapúltinu hjá mér,
hallaði sér upp að mér og hvísl-
aði inn eyrað á mér tvisvar sinn-
um: Nú má ekki hopa Krabbe,
nú má ekki hopa Krabbe. Svo
gekk hann snúðugt út. Bjarni frá
Vogi hét hann.
svekkt kennara sinn. í dönskui*
þarnaskóla á næsta leyti við okk-
ur var útfarinn handboltaleikari,
sem Edvard Brandes hét. Þrátt
fyrir það, að Sigurður væri ný-
kominn frá íslandi, og ekki búinn
að læra að ganga á dönskum göt-
um ennþá, þá hefur hann þá ó-
skammfeilni til ao bera að skora
Brandes á hólm.
Sigurður Eggerz
Hugsið ykkur sjálfstraustið í
litlum dreng á heima saumuðum
íslenzkum matrosafötum að tala
svona til reynds kennara úti í
Kaupmannahöfn. Eru þetta
mannasiðir? Ég reyndi að læra
að elska þennan dreng, en mér
tókst það ekki. Mér stóð stuggur
af honum.
Enginn hefur þó valdið mér
meira hugarangri heldur en Sig-
urður Eggerz. Ég kenndi honum
að stafa og kveða að á dönsku, og
ég kenndi honum almenna
umgengnismenningu. — Eg
kenndi honum það, að ef hann
einhverntíma hlyti þá frægð síð-
ar að verða sendur til Danmerk-
árangurs. En hann var svo kvið
inn og hræddur við það, að hon-
um kynni að fipast í reglunum,
að það var ákaflega þreytandi að
vera kennari hans.
Klukkustundunum saman gát-
um við stafað og kveðið að og
æft fótaburð í einkatímum, og
þegar niðurstaða hafði náðst,
hélt ég heimleiðis. En klukku-
tíma seinna símar hann til mín
og segist hafa uppgötvað, að það
færi fullt eins vel á því að beita
fyrir sig hægra fætinum, og er
þá svo upptekinn af þessari nýju
hugdettu, að hann biður mig að
koma inn í bæ og byrja að æfa
á nýjan leik.
Einu sinni, þegar hann hring-
ir svona til mín rétt eftir að ég
var setztur í góða stólinn, þá
spratt ég upp og svo yfir mig
reiður, að eitt augnablik flaug
mér í hug sú léttlynda hugsun
að fara að dæmi Skarphéðins og
stökkva hæð mína í loft upp.
En þá minntist ég þess, að
Krabbe-fjölskyldan er að megin
reglu á móti léttlyndi og geð-
sveiflum og á móti þeim, sem
skapa geðsveiflur. Ég neitaði
mér því um þann munað að svífa
upp í háloftin á vængjum til-
finninganna, og hélt áfram að
vera jarðbundinn. Hlýddi kalli
skyldunnar og byrjaði að æfa
með Sigurði á nýjan leik — einn,
tveir, þrír. Einn, tveir þrír.
Þegar hugsanlegt var, að Sig-
urður Eggerz ætti að vera enn
einn vetur í mínum bekk, þá
hlaut ég að svara því til, að ég
mundi ekki geta enst til þess til
lengdar að kenna honum, og
myndi því leggja niður kennslu.
Seinna var allt komið í svo
fastar og rólegar skorður og ég
búinn að ná svo góðum tökum á
sjálfum mér, að ég gaf kost á
mér til kennslu, eins þó Sigurð-
ur Eggerz yrði í bekknum. (Sjá
nánar um þetta í hátíðarskóla-
skýrslunni).
Ég nefni hér eitt dæmi til sönn
unar því hve mikið Sigurður gat
Eftir siðasta boltaleikinn, sem
þeir háðu, tjáði Sigurður Eggerz
mér, og það var ekki alveg lauslt
við að hann fyndi til sín, að'
Brandes hefði að lokum sagt, að
ef hann þyrfti á aðstoðarmanni
að halda í handboltalið sitt, þá
mundi hann skilyrðislaust leita
til Sigurðar.
Sigurður Eggerz fór ákaflega
í augarnar á mér og réttlætis-
kennd mín hlaut að banna mér
að geta hans að góðu í hátíðar-
skólaskýrslunni minni. Mér þótti
leiðinlegt af þessum sökum að
geta ekki stutt að þeim frama
Sigurðar Eggerz, að hann hlyti
góða einkunn hjá mér.
Ef nokkur hér inni skyldi
draga þá ályktun af orðum mín-
um, að Sigurður Eggerz hafi
verið hæfileikalaus maður, þá
hlýt ég að leiðrétta það. Hann
var gæddur góðum gáfum. Ég,
sem kennari, vil unna homrni
sannnmælis. Þess vegna get ég
sérstaklega um það í skólaskýrsl
unni minni, að hæfileikar han3
hefðu m.a. fengið útrás í því að
taka þátt í að gefa mér hest.
En svo sundurleitir sem þessir
þrír litlu nemendur voru, þeir
Jakob, Bjarni og Sigurður, þá
áttu þeir eitthvað sameiginlegt,
og það hef ég aldrei skilið.
Eftir að hafa hlustað á þessa
hrífandi skýringu hins grandvara
gamla kennara, sem var að
kveðja, þá varð ég svo gagntek-
inn af hrifningu, að ég gleymdi
allri feimni og spratt upp á eitt
skólaborðið og kallaði: Herra
Jón, herra Jón, megi Guð
af gnótt sinni launa yður fyrir
hvað þér hafið menntað hann
pápa um dagana.
Og þar með var draumurinn
búinn.
Ég enda þessar línur með þvi
að þakka hr. Jóni Krabbe fyrir
þær gleðistundir, sem bók hans
hefur veitt mér.
París, 13. desember 1959.
Pétur Eggerz.
Bréf um nýjungar
y t r nyviuig ouuic»i viuiv unuii ,
nemendanna hafa orðið til. í 1 GÆR barst Mbb eftirfarandi
barnadeildinni minni hef ég
kennt mörgum efnilegum íslenzk-
um sveinum um dagana. Áber-
andi góðir og hugljúfir nemend-
ur voru þeir Sveinn, Kristján,
Hannes, Klemenz, Jón og Einar.
Ég hlaut að gefa þeim öllum
ágætiseinkunn.
Þá eru það þrír litlir drengir,
sem ég ætla sérstaklega að geta
um.
Jakob Möller, þessi hyggni,
elskulegi nemandi, hlýtur að fá
góða fyrstu einkunn hjá mér, en
ágætiseinkunn fær hann ekki af
því að hann vildi ekki ganga
troðnar slóðir. Hann var sjálf-
stæður og hafði sitt eigið lestrar-
lag, en neitaði að fara eftir for-
skriftum. Og því verður náttúr-
lega ekki neitað, að tregða
Jakobs Möllers á því að taka þátt
í barnaboðum Kaupmannahafnar
gat dregið úr þeim kunningsskap
við dönsk skólabörn, sem hefði
getað orðið ungdrengjaskólanum
mínum til góðs. En hann var
náminu vaxinn þrátt fyrir sjálf-
stæðar námsaðferðir og naut þar
þeirrar undirbúningsmenntunar,
sem hann hafði hlotið í heima-
húsum.
Þá var það íslenzkur drengur,
sem mér er sérstaklega minnis-
stæður. Hann var ljóngáfaður,
skarpeygður og aðsópsmikill og
fullur af sjálfstrausti.
Hann var ekki minn nemandi,
bréf frá Ragnari Jónssyni, sem
hann kallar „skýrslu um það
sem ég las yfir jólin“, en blaðið
hafði beðið hann að skrifa nokkr-
ar línur um bókaútgáfuna:
„Auðvitað las ég ekki margar
bækur til enda, en ég fletti mörg-
um bókum, lærði það af Erlendi
í Unuhúsi, sem „smakkaði“ á
bókum eins og graut, og vissi þá
oft nóg um þær og gat sparað
sér það verk, sem hann hafði
ofsalega fyrirlitningu á, að lesa
mjög bragðdaufar bækur, hvað
þá vondar.
Ég þekkti fáa menn sem voru
jafnlesnir án þess að lesa mjög
margar bækur. Það er ekkert upp
úr því að hafa að lesa vondar
bækur, eins og að éta sangan
braut. Oft er nóg að lesa tvær
blaðsíður.
Ég held það hafi verið venju
fremur litið af reglulega góðum
bókum fyrir þessi jól. Ég las
metsölubækurnar, bækur Björns
Th. og Kristmanns og leit laus-
lega yfir bækur Ólafs Briem,
Kristjáns Eldjárns og bók Haga-
líns, sem ég þarf að lesa betur.
Ef bók Sigurðar Nordal um
Stephan G. væri ekki að mestu
prentuð áður fyrir um 20 árum,
og þá lesin af flestu fólki á mínu
reki, þá mundi ég ekki vera í
vanda að velja bók ársins, en að
henni frátaHnni er bók Hannesar
Péturssonar eflaust merkasta
bókin.
En það sem vakti sérstaklega
athygli mína voru tvær bækur
frá Almenna bókafélaginu, Þrjú
Eddukvæði, búin til prentunar af
Sigurði Nordal, og 6 Ijóðskáld.
Það er tvennt sem gerir bók Sig-
urðar merkilega, og á ég þar
ekki við það sem hann telur
henni sjálfur einkum til gildis og
ástæðuna fyrir útgáfu hennar, að
koma á framfæri myndum Jó-
hanns Briem, heldur á ég við
formálann, sem er í senn afar
snjöll og tímabær hugvekja, og
stafsetning kvæðanna, en þau
eru gefin út með nútímastafsetn-
ingu. Er ég hafði lesið kvæðin
fannst mér satt að segja að hér
hlytu að vera einhvér brögð i
tafli og rauk í að bera þau saman
við eldri útgáfur þeirra, til þess
að sannfærast um að hér væri
einhverju fleiru breytt en að-
eins stafsetningunni. Þessi út-
gáfa mun marka tímamót í út-
gáfu fornrita. Nú rýk ég í að gefa
fleira út af fornritum með nútíma
stafsetningu. Lestur þessara
þriggja kvæða varð mér hrein
opinberun.
Önnur bók, sem ber vitni hug-
kvæmni forráðamanna forlagsins,
er Sex ljóðskáld. Útgáfan sjálf er
smekkleg og ljóðin vel valin, en
það sem gefur henni alveg sér-
stakt gildi er grammófónplatan
sem fylgir, þar sem skáldin sjáif
lesa ljóð sín. Auðvitað kemctr
platan dálítið upp um skáldin,
læðir inn þeim grun að sum
kvæðanna hefðu mátt meltast
dálítið betur og lengur, blandast
betur eigin sýrum og blóði, en
hún gefur okkur þó einkum tæki-
færi til þess að lifa ljóðið með
skáldunum í stað þess að með-
taka það í formi orða, sem lesa
má úr á furðu marga vegu. Mað-
ur er satt að segja orðinn dálítið
leiður á ýmsum svokölluðum ný-
ungum, sem fólgnar eru í þvi
einu að snúa ranghverfunni út i
bili, en góð list er alltaf ný og
gott og lifandi starf bregður
ávallt upp nýju ljósi. Þessar
tvær nýjungar bera vott skemmti
legri og alvarlegri viðleitni, sem
fólk eflaust kann að meta“.
• R. J.
Njósnarar dæmdir
Kaupmannahöfn, 21. des.
(Frá Páli Jónssyni).
KVIÐDÓMUR Kaupmannahafn-
ar kvað í morgun upp dóm yfir
sjö mönnum, þeirra á meðal
Hegner, sem áður var frambjóð-
andi kommúnista við þingkosn-
ingar í Danmörku. Allir hinir sjö
ákærðu voru sakaðir um njósn-
ir í þágu Rússa og hlutu þeir
frá IVz til fimm ára fangelsi.
Réttarhöldin yfir þeim hafa stað-
ið í hálfan mánuð.