Morgunblaðið - 09.12.1960, Side 6

6
MORCVrffíT 4Ð1Ð
Föstudagur 9. des. 1960
B
o
i u-H já
/ mar
en þá orðinn nokkuð lotinn.
Ekki var hann breiður á axlir
né herðar og hafði sívalan vöxt,
útlimalangur, fremur, nokkuð
stórskorinn, þó ekki mjög í and-
liti. Ekki var hann höfuðstór,
og höfuðið fremur þunnt. Ennið
mikið og kúpt með smágerðum
þverhrukkum ofarlega, en nokk-
uð djúpri rák upp af nefi. Eyr-
un heldur smá, nefið beint, þunnt
og hátt. Augnbrúnirnar háar, en
Hjálmar Jónsson frá Bólu:
Ritsafn VI. Æviágrip,
þættir og sagnir.
Finrnur Sigmundsson
tók saman.
ísafoldarprentsmiðja 1960.
Árið 1949 kom út á vegum
ísafoldarprentsmiðju fimm binda
útgáfa á verkum Bólu-Hjálmars
í bundnu og óbundnu máli, gerð
undir umsjá Finns Sigmundsson-
ar landsbókavarðar. Þessi ágæta
útgáfa hefur, að því er ég bezt
veit, komizt inn á mörg íslenzk
heimili og enn sýnt og sannað.
hversu merkilegt skáld Bólu-
Hjálmar var, í senn gáfaður og
tilfinningaríkur.
Nú, að rúmum tíu árum liðn-
um, hefur gildi þessarar útgáfu
enn aukizt við það, að út er
komið 6. bindi hennar, sem flyt-
ur ýtarlegt æviágrip Bólu-Hjálm
ars, samið af Finni Sigmunds-
syni, einnig kafla um börn skálds
ins, geymd handrita þess, lýs-
ingar á Hjálmari og sagnir um
hann. Er bókin prýdd mörgum
myndum af stöðum, sem koma
við sögu hans, uppdráttum, mynd
um af nokkrum barna hans og
barnabarna, rithandarsýnishorn-
um og útskurði Hjálmars. Þá eru
í bókinni þrjár myndir, gerðar af
Hjálmari samkvæmt lýsingum
þeirra, sem sáu hann í lifandi lífi.
Flytur ritið í heild mikinn og
staðgóðan fróðleik um Bólu-
Hjálmar og er þess vegna kær-
komið öllum aðdáendum hans.
Bólu-Hjálmar varð fljótt haif-
gerð þjóðsagnapersóna; átti forn
eskja hans drjúgan híut í að svo
varð. Tóku snemma að spinnast
um hann sagnir, misjafnlega á-
reiðarilegar, og því erfitt að ó-
rannsökuðu máli að átta sig á
ýmsum atburðum í lífi hans. Með
þessari nýju bók sinni um Hjáim
ar má segja, að Finnur Sigmunds
son hreinsi til í þessu efni, dragi
fram allt það, sem raunverulega
er satt og rétt um æviatriði hans,
en láti hitt, sem um skortir sönn
unargögn, liggja milli hluta. Er
því nú á einn stað komin öll
áreiðanleg vitneskja um æviferil
Bólu-Hjálmars.
Frásögn sína byggir höfundur-
inn á góðum gögnum, svo sem
kirkjubókum og málsskjölum, en
þar, sem slíkt hrekkur ekki til,
á frásögnum og rannsóknum
traustra fræðimanna fyrir norð-
an, bæði í Skagafirði og Húna-
þingi. Getur hann í formála eink
um þeirra frænda Stefáns Jóns-
sonar á Höskuldsstöðum í Blöndu
hlíð og Stefáns Vagnssonar á
Sauðárkróki, sem báðir eru af-
komendur Eiríks í Djúpadal, er
kemur við sögu Bólu-Hjálmars,
og Magnúsar Björnssonar á
Syðra-Hóli á Skagaströnd. Er
hann þegar kunnur af bókum
sínum, en því miður hafa Stefán
á Höskuldsstöðum og Stefán
Vagnsson birt eftir sig á prenti
mun minna en skyldi, svo fróðir
og málhagir sem þeir eru.
Þótt Bólu-Hjálmar yrði aldrað-
ur maður og ævi hans allvið-
burðarík, eftir því sem gerist um
íslenzka bændur, verður æviá-
grip hans, rakið á þann hátt, sem
Finnur Sigmundsson gerir, ekki
ýkja langt, eða liðlega hundrað
blaðsíður í bók. En þá eru að
vísu aðeins teknir „ytri þræðir
í æviferli Bólu-Hjálmars eftir
þeim heimildum, sem fyrir hendi
voru“, eins og höfundur kemst
að orði. En til er önnur ævisaga
hans, sú er hann rekur sjálfur í
Ijóðum sínum, hinir innri þræðir
í æviferli Bólu-Hjálmars, svo
vikið sé við orðalagi Finns. Það
er álitamál, hvort ekki hefði far-
ið vel á því að rekja þessa þræði
jafnframt hinum, það hefði á
engan hátt rýrt fræðilegt gildi
æviágripsins, en sýnt, hvernig
Hjálmar brást í skáldskap sínum
við þeim atvikum, sem þar er
greint frá. Fá islenzk skáld hafa
ort jafn mikið um eigin hagi og
Hjálmar í Bólu, allt andstreymi
hans verður honum meira eða
minna að yrkisefni, og enda þótt
hann leggi sjaldnast hlutlægt
mat á aðstæður sínar ,býr þessi
kveðskapur yfir svo miklu raun-
sæi, svo miklu af veruleika tím-
ans, sem Hjálmar lifir á, að hann
á rétt á sér í ævisögú hans, sé
hún skoðuð frá öllum hliðum
Þetta eru ekki aðfinnslur við
veck Finns Sigmundssonar, það
er unnið af mikilli nákvæmni og
aðgætni innan þeirra takmarka,
sem því eru sett, en ég tel, að það
hefði orðið ennþá fróðlegra og
skemmtilegra, hefði hann gefið
Hjálmari orðið oftar en raunin
er.
Fróðlegt er að lesa það, sem
Finnur tínir til af lýsingum
þeirra manna á Bólu-Hjálmari,
sem sáu hann með eigin augum,
enda þótt þeim beri nokkuð á
milli, því flestir þeirra voru í
æsku, þegar þeir sáu hann. Er
• Konur eru líka menn
Það kennir ýmissa grasa í
skúffu Velvakanda um þess-
ar mundir. T. d. liggur þar
eftirfarandi bréf frá „Konu,
sem telur sig með mönnum":
Stundum undanfarið hef ég
séð að konur, sem eru blaða-
menn, eru kallaðar blaðakon-
ur. Ekki alls fyrir löngu stóð
í Morgunblaðinu, að Elín
Pálmadóttir blaðakona hefði
verið kjörin í stjórn eða vara
stjórn Stúdentafélags Reykja
víkur. Mér finnst svona mál-
tilfinning smásmuguleg, ein-
strengingsleg og beinlínis
röng. Hér er starfandi Blaða-
mannafélag íslands og með-
það ófyrirgefanleg vanrækslu-
synd að engin ljósrrvnd skyldi
tekin af Hjálmari, manni sem
lifir fram til 1875 og orðinn
þekkt skáld, þegar hann lézt. Þó
kemur flestum saman um, að
mynd sú, er Ríkharður Jónsson
gerði af Hjálmari, sé ekki vit-
und lík honum. En búið er að
nota þessa mynd svo óspart, m.a.
í Skólaljóðum, að flestir munu
ætla nú orðið, að þannig hafi
Bólu-Hjálmar litið út í raun
réttri. Einn þeirra, sem séð hafði
Bólu-Hjálmar á uppvaxtarárum
sínum var Árni Þorkelsson á
Geitaskarði. Lýsir hann honum
mjög nákvæmlega, eða á þessa
leið: Bólu-Hjálmar var hár mað-
ur vexti, eða svo sem hann sjálf-
ur segir „hart nær þrjár álnir“,
limir þess eru blaðamenn —
eða eru konur ekki menn? —
Mundi t. d. kona, sem væri
vélstjóri vera kölluð vélstýra,
og þarf ekki að finna kven-
kynsorð yfir læknir og verk-
fræðingur, svo að nokkuð sé
nefnt, og heita konur, sem eru
alþingsmenn nú orðið alþing-
iskonur? Nema málsnilling-
arnir vilji breyta heiti blaða-
mannafélagsins í Blaðamanna
og kvenfélag fslands? Væri
ekki rétt að þeir byrjuðu á
því að finna kvenkynsorð yf-
ir málfræðingur?"
Velvakandi hefur borið
þetta undir viðkomandi blaða
mann (konu)t sem er alveg
sammála bréfritara, skrifar
ekki slútandi, nokkuð loðnar,
augun fremur smá, en harla
skarpleg og snör. Kinnbein há,
kjálkar þunnir. Munnurinn frem
ur nettur, en varir nokkuð þykk-
ar. Hárið jarpt, þunnt og ætíð
afturgreitt, hýjungur á vöngum
og grisjóttur skeggkragi. Allur
var svipurinn alvarlegur og ein-
beittur, gáfulegur og hreinlegur.
Horfði Hjálmar venjulega djarft
og beint fram, en var langt í
frá með þeim íbyggnis- og undir-
hyggjusvip, sem mynd Ríkharðs
gefur í skyn.
Myndir bókarinnar af stöðum,
sem snertá æviferil Hjálmars,
eru yfirleitt góðar, flestar tekn-
ar langt til, svo staðhættir njóta
sín, en það vill brenna við, þeg-
ar teknar eru myndir af sögu-
sig reyndar aldrei annað en
blaðamann. Qll erum við jú
af tegundinni maður, homo
sapiens, á því hafa karlmenn-
irnir engan einkarétt. Læknir,
verkfræðingur, alþingismað-
ur, sendiherra, eru allt starfs
heiti, sem ekki þarf neitt að
breyta, hvort sem kvenmaður
eða karlmaður eiga í hlut —-
og sama er um blaðamennina.
* Sérgrein nr. 9 og 16
Nokkur bréf hefur Velvak-
andi fengið í tilefni af skrif-
um hans um strætisvagnana.
Kona ein, sem býr á Gunnsrs
brautinni, býður fram hjálp
sína, ef Velvakandi þurfi ein-
hvern tíma að fara frá Mikla-
FERDIIMAIMP
stöðum t.d. að ljósmyndarinn
gleymi sér og ösli heim allt tún
á viðkomandi bæ, svo ekki kem-
ur annað fram á myndinni en
20. aldar húsakostur á jörðinni.
Þó er gloppótt að birta ekki
mynd af Nýjabæ, þar sem Hjálm-
ar bjó í fimm ár, en þess í stað
mynd af Ábæ, þar sem andskoti
hans réð húsum, Guðmundur
Guðmundsson. En þetta mun
stafa af því, að myndirnar í bók-
inni eru ekki teknar vegna henn-
ar, heldur er notazt við eldri
myndir eftir því sem til hefur
náðst, teknar í öðru augnamiði
én að sýna sem bezt umhverfi
Bólu-Hjálmars. Hefði útgáfan átt
að senda ljósmyndara norður og
láta hann taka myndir með beinu
tilliti til þessa ágæta rits Finns
Sigmundssonar, bæði í Eyjafirði,
Skagafirði og Húnaþingi, því
hægt hefði verið að rekja slóð
Hjálmars gerr í myndum en gert
er. Að öðru leyti er frágangur
bókarinnar prýðilegur.
Tel ég óhætt að mæla með
þessu riti við alla þá, sem áhuga
hafa á lífi og skáldskap Bólu-
Hjálmars, hins mikla bassaleik-
ara íslenzkrar ljóðagerðar.
Hannes Pétursson.
Mikilvægar
upplýsingar
um geislaáhrif
WASHINGTON, 3. des. — Banda
ríski flugherinn hefir tilkynnt,
að mjög mikilvægar upplýsingar
hefðu fengizt um áhrif geislúnar
á lifandi verur úr trjónu Disco-
verer-gervitunglsins, sem flug-
vél náði á leið til jarðar, eftir
að hylkið hafði verið á braut um
hverfis jörðu klukkustundum
saman.
Svo vildi til, að þegar tilraunir
þessar voru gerðar, var eitt
mesta gos á sólinni, sem komið
hefir, og urðu dýrin fyrir geisl-
un af þeim sökum. Þær upplýs-
ingar, sem við þetta fást, geta
síðar meir komið að ómetanlegu
gagni, þegar menn verða sendir
út í geiminn.
torgi niður í bæ í strætia-
vagni, jafnvel þó gaman væri
að sjá hann hlaupa hringinn
í kring um Miklatorg, stöðl.
anna á milli, eins og hún
gerði áður en hún flutti í
bæinn og gerði þessa leið að
sinni sérgrein. Hún segir: —
„Ég kann á númer 9. Einnig
á nr. 16. Þær fara báðar nið-
ur á torg eftir dálítinn hrir.g
um austurbæinn. Frá torginu
er auðvelt að rata. Þar eru
bara þrír stöðlar (eða hvað
þeir nú heita þessir vandræða
punktar). í kringum Mikla-
torg eru 5. Þar hefur hver
leið sinn stöðul. Nema 9 og 16,
sem báðir verða að stanza
á sama stað, og sem ég hefi
af þeim sökum valið til notk-
unar“.
★
Móðir í Fossvoginum kveðst
tyðja kvörtun vegna of fárra
erða í Fossvoginum. Krakk.
irnir 'hennar eiga að sækja
skóla niður í bæ, og verða
stundum að biða í misjöfnu
veðri upp undir klukkutima
í bænum eftir að komast heim.
Krakkarnir freistast þá til að
fara að flækjast, ekki sízt
núna þegar jólaútstillingarn-
ar eru og kemst los á þau.
Ekkert er hægt við því að
segja, þau komast ekki heim.
Velvakandi á erfitt með að
kvarta yfir ferðunum í Foss-
voginn, síðan stungið var upp
á því hér í dálkunum að auka
ferðir yrðu á jólum í Fossvogs
kirkjugarð og strætisvagnar
voru latnir ganga þangað öll
jólin — tómir. Samt sem áð-
ur leikur víst ekki vafi á þvi
að hverfi, sem tilheyrir
Reykjavík, þarf betri sam-
göngur við bæinn.