Morgunblaðið - 31.12.1961, Blaðsíða 6

MORCUNfíLAÐtÐ
Sunnudagur 31. des. 1961
6

Hetjuför Amundsens
til suðurskautsins fyrir hálfri öld
Amundsen á
í>EIR sem voru ungir fyrir
hálfri öld áttu að einú leyti betri
daga en unga fólkið núna: Þeir
lifðu í friðsamlegum heimi. Að
vísu höfðu Rússar verið að berj-
ast við Japana, en þeir atburðir
voru svo langt undan, að eigin-
lega talaði fólk um þá, eins og
þeir gerðust á öðrum hnetti. Síð-
asta styrjöldin á vesturlöndum —
fransk-þýzka stríðið — var orðið
fertugt, og sú styrjöld sem að
marki snerti ísland var orðin
hundrað ára, eins og hundadaga-
konungdæmið. Þá var ekkert alls
herjar taugastríð, engar atóm-
sprengjur, engin mannleg vera
hafði komizt upp í hæð Everest,
hvað þá út í himingeiminn. Stór-
fréttirnar voru færri þá en nú,
og þessvegna mundi fólk þær bet-
ur. Fréttatækni blaðanna hefur
fleygt fram síðan, og það var
færra þá en nú, sem fólki fannst
ástæða til að leggja á minnið.
Sum þeirra tíðinda, sem þóttu
stór í þá daga — og voru það —
rifjast upp fyrir manni í sam-
bandi við það, sem gerðist í
dag, 14. desember, fyrir 50 árum.
En þá tæknin á öðru stigi en
nú, svo að fréttin barst ekki út
um heim fyrr en nær þrem mán-
uðum síðar. Þann 8- mars 1912
gat Roald Amundsen „komizt í
síma“ í Hobart á Tasmaníu og
sent þaðan skeyti um, að hann
hefði komizt á suðurpólinn og
verið þar dagana 14.—17. des-
ember.
Ég held að þetta hafi þótt enn
meiri gífurtíðindi á þá daga en
ganga Hillarys og Tensings á
Everest 1953 eða jafnvel geim-
för Gagarins þótti í vor. Því að
í þá daga var svo fátt í frétt-
um. . . .
En heimskautaglíman hafði
verið í algleymingi í mörg ár. í
september 1909 varð heimsfrægt
rifrildi um norðurpólinn. Þá kom
ameríski læknirinn Fredr. Al-
bert Cook á grænlandsfari til
Kaupmannahafnar og sagðist
hafa komizt á þólinn, en svo að
segja á sömu stundu lét Robert
E. Peary til sín heyra: — Ég
ifeomst á" norðurpólinn 6. apríl í
vor, en Cook er svindlari Og lýg-
ur því að hann hafi komist þang-
að! Nú harðnaði rimman- Danir
höfðu fagnað Cook með ágætum
og Hafnarháskóli gert hann að
heiðursdoktor, og nú fól hann
háskólanum að meta til sannana
staðarathuganir sínar úr ferðinni.
í desember 1909 kom svo álit há-
skólaráðsins: dagbækur Cooks
þóttu alls ekki sánna, að hann
hefði komizt á pólinn.
— Ég skýt því hér inn í, til
þess að sýna hve mikill matur
þótti í þessumm atburðum, að í
gamanleik ísl. stúdenta í Höfn
þá um veturinn, var þáttur er
nefndist „Opera Cook“. Þar er
m.a. sungið svo (undir laginu
„Kong Ohristian stod ved höjen
Mast):
„Cook ALbert nöd ved höjen
Mast, sin Morgendram. De danske
favnede ham saa fast, at sæl-
skindbuksene de brast....“, en í
niðurlagi „óperunnar", sem er
undir gömlu rímnalagi, segir:
„Saa fra Konsistorio/ löd en Dom
denn var lidt flov:/Det hele var
en Lögn — Tableau."
Peary var dæmdur sigurinn.
En fram á þennan dag halda ýms-
ir því fram að Cook hafi komist á
pólinn, og aðrir að Peary hafi
aldrei komist þangað.
n.
Roald Amundsen hafði haft
hug á að Verða fyrsti maðurinn
til að komast á norðurpólirm Og
var að undirbúa leiðangur með
„Fram“ norður í höf er þetta
gerðist- En nú var póllinn „fund-
inn“, Amundsen gat ekki orðið
fyrstur þangað og hafði misst
hnössið úr höndum sér. Eigi að
síður hélt hann áfram undir-
búningi undir þesa ferð, eins og
ekkert hefði í skorist. í byrjun
júní var lagt af stað frá Osló í
rannsóknarferð um Norðursjó og
Pentlandsfjörð, en síðan haldið
aftur til Noregs, 97 hundar teknir
um borð í „Fram“ og síðan haldið
af stað í sjálfa ferðina „norður
í höf“, en fyrsti áfangi hennar
var til Funchal á Madeira, og
skyldu ýmsar haffræðilegar at-
huganir gerðar á leiðinni.
— Enginn hafði enn stigið fæti
á suðurpólinn, en margir komið
að ströndum Suðurpólsins, þar
á meðal Amundsen sjálfur, er
hann var í för með de Gerlache
í Belgica-leiðangrinum svonefnda
1897—99. (f þeirri för var líka
F. A. Cook, sem áður er nefndur,
og voru neir miklir vinir Amund-
ser og hann). Árið 1901 hófst
enski Diseovery-leiðangurinn
undir forustu Roberts Falcon
Scott og stóð til 1904. í þeirri
ferð komst Scott sunnar en nokk-
ur hafði komist áður: á 82° 17’
s. br. Með honum voru tveir ung-
ir menn og hét annar þeirra
Ernest Shackleton. Þeir voru 93
• Heilsað nýju ári
wmmtmmmmmmmmmmmmmmmi^mmmmm
Enginn veit hvað átt hefur
fyrr en misst hefur. Þetta er
gamall og góður málsháttur,
en hann virðist bara einmitt
ekki eiga við í dag, a. m. k.
ekki hjá ökkur sem þykjumst
horfa fram á þó nokkuð mörg
ár. Gamlárskvöld er ekki helg-
að eftirsjá eftir gamla árinu,
sem aldrei kemur til baka. Nei,
fólk gleðst á áramótum og
fagnar árinu sem er að koma,
fullt eftirvæntingar, sánnfært
um að ekki komi til mála að
það færi því ekki eitthvað
skemmtilegt.
Eg man ekki eftir öðru en
daga í ferðinni frá skipinu og
þangað aftur, og Shackleton fékk
skyrbjúg og hundarnir 19, sem
þeir höfðu, reyndust svo illa, að
þeir vildu ekki treysta þeim í
ferðirnar sem þeir fóru síðar,
en töldu mótorsleða og mand-
sjúríuhesta hentugri. Shackleton
var sendur heim með skipi, sem
sent var til að vitja um Dis-
covery næsta ár- — En hann var
ekki af baki dottinn. Sumarið
1907 hafði honum tekist að und-
irbúa nýjan leiðangur og hélt af
stað í ágúst á fremur lélegu skipi,
sem Nimrod hét, og hafði strengt
þess heit að komast á suðurpól-
inn, en fáir tóku mark á því og
töldu það fásinnu. En í febrúar-
byrjun 1908 lenti Shackleton við
Rossey í McMurdosundi og gerði
sér vetrarlægi, en þegar því var
lokið gengú þeir 6 saman á Ere-
busfjall, sem er yfir 13 þúsund
feta hátt. Seinnipart vetrar fóru
þeir að koma sér upp birgða-
geymslum, suður undir 80. breidd
arstigi og 29. okt. var lagt upp
í pólferðina. Þeir voru fjórir
saman, með fjóra sleða og fjóra
hesta, en 4 höfðu drepist um vet-
urinn. Mat höfðu þeir til 90 daga,
og urðu þeir félagar þá að draga
sleðana á sjálfum sér, skíða-
lausir. Þeir voru komnir suður
á 84. brst. og nú var brúnin á
Beardmorejöklinum framundan.
Á jóladaginn voru þeir, eftir þrot
laust strit komnir suður á 85° 55’
og í 9500 feta hæð, en áttu enn
eftir nær 250 kvartmílur á pól-
inn og höfðu naumt nesti til mán-
aðar- Þann 9. jan. höfðu þeir
Íegið veðurtepptir í byl í þrjá
daga og verða nú að snúa aftur á
88° 23’ s. br. eftir 73 daga fram-
sókn. En 54 daga voru þeir á
leiðinni til baka. Og „allir komu
þeir aftur.“ Þessi ferð Shacletons
mun ávalt verða talin einna
frækilegust í heimskautaferða-
sögunni, þó ekki tækist þeim fé-
lögum að komast á hinn lang-
kátu og glöðu fólki um nokk-
ur áramót, allt frá því ég var
lítill og gladdist með öðrum
börnum yfir stjörnuljósum og
nokkrum blysum. Þá átti full-
orðna fólkið gamlárskvöld,
eftir að hafa skemmt krökk-
unum sínum og ekki vikið frá
þeim öll jólin. Nú skilst mér
að krakkarnir krefjist foreldr-
anna líka þetta kvöld a. m. k.
fram eftir nóttu, svo að jafn-
vel dansleikir geta ekki haf-
izt fyrr en eftir miðnætti.
Enda er að heyra að áramóta-
dansleikir hafi misst mikið
af sínum fyrri glans Og beri
nú meiri blæ af hversdagsleg-
þráða „punkt“ þarna í hjarn-
breiðunni.
Og nú var R. F. Scott að búa
sig undir nýja suðurför Og ætlaði
að fara sömu leiðina og Shack-
leton og nota líkaa útbúnað.
ra.
— Úr þvi »ð Shaokleton
komst hundlaus og skíðalaus
langleiðina suður á pól, ætti mér
að vera vorkunnarlaust að kom-
ast alla leið, mun Amundsen hafa
hugsað með sér þegar hann las
ferðasögu Shackletons. Og hann
afréð að gera það — til þess að
afla sér fjár til leiðangursins
mikla, frá Beringssundi vestur í
Atlantshaf, sem hann hafði ráð-
gert, en sem menn voru tregir
til að styrkja. En hann fór leynt
með ráðagerð sína, og þegar
lagt var upp frá Noregi sumarið
1910, vissi enginn af skipshöfn-
inni um hana-
Og svo var lagt af stað til
Madeira, eins og áður segir.
Þangað kom bróðir Amundsens
til skrafs og ráðagerða og áður
en látið var úr höfn trúði Amund
sen skipstjóranum fyrir leyndar-
um dansiböllum. Þeir sem
muna áramótafagnaðina í
Háskólaanddyrinu eru yfir-
leitt sammála um að þar hafi
verið dansleikir með þessum
sérstaka áramótablæ, sem ó-
hugsandi var að ná nokkurt
annað kvöld. Það væri gaman
ef stúdentum tækist nú að ná
þessum skemmtilega blæ á ára
mótafagnað sinn í Háskólabíó-
inu, nú þegar þeir hafa aftur
fengið slíkt húsnæði.
• Allir kætast
Sá siður að gleðjast og fagna
nýju ári með glaumi og gleði
á ekki aðeins við hér á ís-
suðurskautinu
rnáli sínu. En það var ekki fyrr
en kömið var út í rúmsjó, sem
Amundsen kallaði alla skipverja
á fund og sagði þeim frá stærstu
breytingu, sem nokkurntíma hef
ur verið gerð á ferðaáætlun: —
Amundsen ætlaði sér suður á pól
— fyrst. Norðurferðin varð að
bíða í 2—3 ár. „Fyrst í stað mátti
sjá furðusvip á þeim, eins og
eðlilegt var,“ segir Amundsen.
„En svipurinn breyttist fljótt, og
áður en ég hafði lokið máli mínu
ljómuðu andlitin á þeim og þeir
hlógu allir“. Þetta gerðist 9. sept.
1910.
Þann 14. janúar 1911 leggst
Fram undir hlakahamrinum í
Hvalfirði í suðausturhorni Ross-
hafsins. Fyrsta verkið var að
finna stað fyrir vetrarlægi. Hann
var valinn undir hæð 4 km. frá
skipinu, en til bráðabirgða var
tjaldað miðja vegu leiðarinnar,
Þann 16- hófust flutningar á hús-
inu, sem Amundsen hafði með
sér, og 21. jan. var það komið
undir þak, og hófst þá flutningur
á vistum og öðrum útbúnaði. Allt
að hundrað hundar voru notað-
Framhald á bls. 17. )
landi. Það er gert um allan
heim. Einu sinni var ég stadd-
ur í litlum bæ í Svörtufjöll-
um í Þýzkalandi um áramót.
Þar var mikið um dýrðir þessa
nótt. Sjálfur var ég með flótta-
manni frá Lithaen, dóttur
hans og þýzkum manni, sem
var sá eini er ávalt skildi
það sem sagt var við börðið.
Hann og Litháinn töluðu sam
an rússnesku, ég talaði ensku
við dótturina og frönsku við
föðurinn, en dóttirin Og Þjóð-
verjinn töiuðu saman þýzku.
Við skemmtum okkur samt
ákaflega vel, en það hlýtur að
hafa verið dálítið broslegt að
heyra til okkar. Eins man ég
eftir áramótum á fjallahóteli
í Austurríki. þar sem var allra
þjóða fólk, allt ákveðið í að
ná hinum réttu áramótablæ,
þó samræður færu stundum út
um þúfur vegna mismunandi
tungumála.
• Nú byrja ég bara
upp á nýtt
Eg held sem sagt að ég hafi
aldrei hitt nokkra manneskju
á áramótum, sem ekki reyndi
að skemmta sér sem bezt. Ef
til vill er ástæðan sú að þá er
hægt að segja við sjálfan sig:
— Að vísu hefi ég ekki verið
svo sérlega snjall, góður O. s.
frv. á liðnu ári. En nú byrja
ég bara upp á nýtt á morgun
og geri betur á næsta ári.
Og svo óska ég lesendum
þessara dálka gleðilegs nýára
og þakka fyrir tilskrifin á
liðnu ári. . >