Morgunblaðið - 03.03.1962, Side 11

Laugardagur 3. marz 1962
MGRGVISRLAÐIÐ
11
Rækjuveiðar og sjávar-
útvegsmálaráðuneytið
Hver veitir veibileytin — ráðherra
eða báfasjómenn á Ströndum?
ÞAÐ orkar ekki lengur tvímælis,
að rækjuveiðar hér við land gætu
íært þjóðarbúinu mikinn erlend-
«n gjaldeyri. Hið opinbera hefur
gengizt fyrir leit nýrra rækju-
miða, Fiskiþing hefur nú nýverið
hvatt til stærri átaka í þessu efni,
öllum, sem við sjávarútveg fást,
Þessir aðilar tóku málinu vel og
töldu rétt að veita leyfi til slíkra
veiða.
Eg vil nú útskýra, hvemig eg
hugsaði mér framkvæmd þessa.
Til úthafsveiða á rækju þarf að
sjálfsögðu stóran bát, sem veitt
gæti og ferðazt í misjöfnum veðr-
er sem sagt orðið Ijóst, að þarna . um. Slíkur bátur gæti jafnframt
er um að læða aukna möguleika, ! annazt flutninga vil verksmiðj-
sem gætu styrkt stóðir útvegsins ( unnar á eigin afla og afla smærri
og útflutningsframleiðslunnar
með tíð og tíma. Þess vegna hefði
mátt vænta þess, að einstakling-
um, sem sýndu áhuga á að brjót-
ast áfram á þessu sviði — styrkja
laust á eigin ábyrgð yrði sýndur
skilningur og hlutaðeigandi yfir-
völd greiddu frekar fyrir þeim
en hið gagnstæða. Heynzla mín af
þessu er hins vegar miður góð.
Arið 1959 hóf eg undinbúning
eð starfrækslu rækjaverksmiðju
á Langeyri í Álftafirði við ísa-
fjarðardjúp, verksmiðjan tók síð-
an til starfa um áramótin 1959—
1960. Rækjan, sem unnin hefur
verið þarna, hefir svo að segja
eingöngu verið veidd í ísafjarð-
ardjúpi. Það er eins með rækju
og annan fisk. Hún veidist þenn-
an mánuð á einum miðum og
þann næsta á öðrum, eða ef til
vill í eitt ár á sömu miðum, en
hverfur síðan og kemur svo aítur
á sömu mið. Þetta er einmitt það,
sem gerzt 'hefur núna við ísafjarð
ardjúp. Eg er alinn upp við fsa-
fjarðardjúp og hefi fylgst með
báta frá rækjumiðum utan ísa-
fjarðardjúps, t.d. frá Húnaflóa til
að byrja með, þar sem rækjumið
voru áður kunn. Til þess að kostn
aður við slíkar tilraunir til út-
hafsveiða á rækju yrði ekki
óbærilegur einstaklingi, hugsaði
eg mér að sameina í byrjun þetta
tvennt, flutning á veiði frá öðr-
um miðum og leit að nýjum,
sem gerð yrði eftir því sem veður
og aðstæður leyfðu á hverjum
tíma. Þessi hugmynd var rædd
við hina opinberu aðila, sem get-
ið er hér að framan.
Hinn 12. september 1961 skrif-
aði eg Sjávarútvegsmálaráðuneyt
inu bréf, þar sem þessar hug-
myndir mínar voru formlega lagð
ar fram og sótt um leyfi til rækju
veiða fyrir stóran bát, því eg
vildi hafa það tryggt og skriflegt,
að slíkt leyfi fengist, áður en eg
hæfi nokkrar framkvæmdir í
þessa átt. Ráðuneytið svaraði
með bréfi þann 22. sept. s.l., þar
sem gefið var ákveðið fyrirheit
um veitingu slíks veiðileyfis og
rækjuveiðum þar síðan þær hóf- i ákveðinn bátur væri til veið-
ust um 1936. Á þessu tímabiH [ anna. Með þetta fyrirheit ráðu-
hafa oft orðið eyður i rækjuveið- j neytisins í höndunum keypti eg
arnar við Djúp. Hefur því bæði j svo nokkru seinna, eða í byrjun
mér og öðrum verið bað fullljóst ,
lengi, að nauðsynlegt væri að
hefja úthafsveiðar á rækju til
þess að tryggja rekstur verk-
smiðjanna og fá lengri veiðitíma-
bil árlega. Hinsvegar hafa þær
rækjuverksmiðjur, sem reknar
hafa verið á ísafirði, ekki gert til
raunir með úthafsveiðar og þetta
hefur verið látið reka á reiðan-
um. Hið opinbera hefur gert
nokkrar tilraunir með rækjuleit,
sérstaklega á s.l. ári. Þessar til-
raunir hafa ekki borið neinn
teljandi árangur ennþá, og liggja
til þess margar ástæður. Því mið-
ur var veðurfarið með eindæm-
um óhagstætt þegar tilraunirnar
voru gerðar. Notuð voru óhentug
skip og fjárráð takmörkuð. For-
stöðu fyrir þessum
hafði Fiskideild Atvinnudeildar ' yfir
Háskólans. Eytt hefur verið í þess
ar tilraunir hundruðum þúsunda
króna. Eg vil taka það fram, að
eg er ekki að saka fiskifræðing-
ena, sem stjórnuðu þessum til-
raunum, um lélegan árangur.
Aðstæður þeirra voru ekki betri
en að framan er lýst. Hætt er
við að ávallt verði lítill árangur
af slíkri leit hér við land með
stuttum leiðöngrum á óhéntug-
um skipum, og sérstaklega með-
en þetta er ekki í fastari skorð-
um en verið hefur og einnig með
en margir aðilar eiga að ráða því
hvar og hvemig er leitað.
Jafnframt því að hefja rækju-
vinnslu á Langeyri, hóf eg athug-
enir á möguleikum á úthafsveiði
á rækju, þessar athuganir leiddu
til þess, að eg fékk trú á og taldi
það mögulegt. Áður en nokkrar
framkvæmdir í þessa átt hæfust,
var að sjálfsögðu nauðsynlegt að
kanna, hvort leyfi til þessara
veiða fengjust hjá viðkomandi
yfirvöldum. í þessu sambandi var
rætt við sjávarútvegsmálaráðu-
neytið, Fiskifélagið og þá fiski-
fræðinga, sem haft hafa með
höndum athuganir á rækju.
desember, 92 tonn skip. Eins og
lofað hafði verið gaf ráðuneytið
siðan út veiðileyfi hinn 14. des.
s.l. fyrir bátinn, jafnframt fékk
eg sams konar leyfi fyrir annan
smærri bát, er eg hefi á leigu,
og sem stundað hafði veiðar í
fsafjarðardjúpi. Þessi stóri bátur
var síðan útbúinn með beztu fá-
anlegum veiðarfærum til rækju-
veiða og fullyrði eg, að eigi hefur
áður neinn bátör verið útbúinn
betur til rækjuveiða hér við land,
eins og nærri má geta kosfcaði
þetta allt stór fé. Um miðjan
desember fóru síðan þessir tveir
bátar í rækjuleit til Húnaflóa.
Var einkum ætlunin að leifca
miða innarlega í flóanum, til þess
. | að vera nær góðum höfnum þar
tilraunum við veiðarnar, ef rækja fyndist,
hugsanlega óveðurskafla,
sem oftast eru í janúar. Því miður
bar þetta ekki árangur, en rækja
fannst eins og áður úti fyrir
Ingólfsfirði á Ströndum. Var því
ákveðið að hefja þar veiðar eftir
áramótin, en janúar reyndist
stormasamur með afbrigðum og
veiðarnar gátu ekki hafist fyrr
en eftir 20. janúar. Þessir tveir
bátar hófu þá veiðar þarna, þriðji
báturinn, sem heima á í Ingólfs-
firði, stundaði þær einnig, og í
byrjun febrúar bættist fjórði bát-
urinn, við. Hann hafði áður feng-
ið leyfi til veiðanna. Veiðarnar
gengu vel og flutti stóri báturinn,
Kristján, aflann til Langeyrar.
Nú skeður það næst, að hinn
9. febrúar s.l. barst mér bréf
dagsett 7. febrúar frá Bæjarfóget
anu má ísafirði, þar sem mér er
tilkynnt, að samkvæmt ákvörðun
Sj ávarútvegsmálaráðuney tisins,
sé svæði það, er veiðarnar í Húna
flóa úti fyrir Ingólfsfirði
höfðu verið stundaðar á, bar með
lokað fyrir mínum bátum. Þann-
ig var þessum eina bát á Ingólfs-
firði veitt einkaleyfi til rækju
veiða á umræddu svæði. Eins og
meðfylgjandi uppdráttur sýnir er
svæði það, sem lokað var innan
línu úr Drangaskörðum í Munað-
arnessker.
Með þessu kipptu herra Gunn-
laugur Briem og herra Jón Sig-
urðsson, fulltrúi í sjávarútvegs-
málaráðuneytinu, í einu vetfangi
grundvellinúm undan þessum
veiðum og tilraunum í sambandi
við þær, eins og að framan er
lýst. Hér var raunverulega um
fullkomna og algerlega fyrirvara
lausa leyfissviptingu að ræða,
þar sem þetta var eina þekkta
veiðisvæði, er leyfi bátanna giltu
fyrir. Á þetta hafði ekki verið
minnst einu orði við mig fyriir-
fram, þó sjávarútvegsmálaráðu-
neytinu væri fullkunnugt um, að
bátar mínir værú við veiðar á
þessu svæði, og eg sem einstakl-
ingur og sjómenn mínir værum
að brjótast áfram við veiðitilraun
ir. Leyfissviptingin var svo fyrir-
varalaus, að ekki var einu sinni
leyft að ljúka veiðiferð. Mér ei
ekki kunnugt um, að eg eða bátar
mínir hafi í neinu brotið af sér
gagnvart ráðuneytinu eða skilyrð
um þess fyrir veiðileyfinu, enda
hefur ekki verið með einu orði á
það minnst. Nei, veiðibanninu
var aðeins skellt á fyrirvaralaust
með embættismannabroka.
Hinn 12. febrúar s.l. skrifaði
eg sjávarútvegsmálaráðherra
bréf, þar sem eg rakti þetta mál
líkt og gert hefur verið hér að
framan og fór fram á, að þessu
yrði breytt og veiðileyfi báta
minna giltu áfram eins og verið
hafði. Við þessu bréfi mínu hefur
mér ekki borist skriflegt svar
ennlþá. Ráðherrann hefur í við-
tölum vísað málinu til ráðuneyt-
isstjóra og fulltrúa, sem upþhaf-
lega settu þetta bann á í nafni
ráðuneytisins og fyrirvaralaust.
Veiðileyfi þau, er bátum mín-
um voru veitt giltu „þar til öðru
vísi verður ákveðið, þó ekki leng
ur en til 30. apríl“. Þessi dagsetn-
ing, 30. apríl ,miðast við lok
veiðitímabilsins í ísafjarðardjúpi,
enda leyfin gefin út á fjölrituð-
um eyðublöðum, sem notuð hafa
verið fyrir veiðileyfin fyrir fsa-
fjarðardjúp. Engum manni hafði
•hinsvegar dottið í hug að búast
mætti við því, að lejrfin giltu
skemur en til 30. apríl, ef ekki
væri um að ræða nein brot á
skilyrðum leyfanna, enda væri
þá lítið öryggi fyrir slíkri útgerð,
ef ætla mætti, að leyfin yrðu
gerð ógild, hvenær sem væri. Á
hinn bóginn taldi eg og aðrir, all-
ar líkur til þess, að veiðileyfi
þessi yrðu framlengd eftir 30.
apríl, þar sem um var að ræða
veiðar utan hinna venjulegu
veiðisvæði í ísafjarðardjúpi.
í síðasta viðtali um þetta mál
við sjávarútvegsmálaráðherra,
sagði hann, að hann vildi veita
aftur veiðileyfi á þessu svæði fyr-
ir einn bát, og þá stóra bátinn
Kristján. og ræddi þá um, að
verksmiðja mín keypti jafnframt
afla Ingólfsfjarðarbátsins í
Kristján, sem flytti hann ásamt
sínum afla að Djúpi, og hanr
vonaðist þá til, að þetta v-
lausn á málinu, sem allir gætu
fellt sig við eftir atvikum. Eg
taldi þessa lausn betri en enga
lausn og hefði keypt rækjuafla
þessa báts svo lengi sem eg hafði
bát þarna á veiðisvæðinu til að
taka við honurn eins og eg hafði
þegar gert áður en veiðibannið
kom til. Ráðherrann vísaði síðan
málinu til hr. Gunnlaugs Briem
til endanlegrar afgreiðslu. Þegar
til hans kom var hinsvegar ann-
að upp á teningnum. Veiting leyf j
is fyrir Kristján, átti þá að vera
háð því skilyrði, að einhver báts- |
eigandi á Ströndum samþykkti
hana. Eg hafði fram að þessu
Strikalínan afmarkar veiðisvæðið, sem lokað var.
talið, og svo mun hafa verið um
fleiri, að það væri ráðuneytið,
sem veitti slík leyfi, en ekki ein-
hverjir utanaðkomandi aðilar.
Herra Gunnlaugur Briem kvaðst
hafa talað við fulltrúa þessara
bátseigenda á Ströndum og sagði,
•a$ þeir gætu sætt sig við þessi
stóri bátur notaði til veiðanna
sams konar veiðarfæri, botn-
vörpu, og þeir nota á Ingólfs-
firði og notuð er á smærri bát-
um, sem stunda rækjuveðiar í
ísafjarðardjúpi. Kristján mætti
þar með alls ekki nota þá botn-
vörpu, er hann er útbúinn með
og sniðin er við stærð og hæfi
bátsins, þessi botnvarpa væri
óskaplegt drápstæki. Varðandi
þessa vörpu vil eg taka fram, að
hún er venjuleg dönsk rækju-
varpa, sams konar og 95% af
danska rækjuveiðiflotanum not-
ar í Norðursjó. Hún er hinsvegar
stærri en þær litlu vörpur, er
smæri bátar nota, enda ætluc
fyrir stærri báta.
Fiskifræðingar, er þetta atriði
hefir verið borið undir, telja ekk
ert því til fyrirstöðu frá þeirra
sjónarmiði, að þessi varpa sé
notuð, síður en svo. Herra Gunn-
laugi Briem ráðuneytisstjóra var
bent á þann möguleika, að leita
álits hlutlausra aðila á þessu
atriði með botnvörpuna, en hann
var alls ekki til viðtals um það,
Strandamenn réðu þessu enn
ekki ráðuneytið.
Að sjálfsögðu kemur ekki til
greina að stunda rækjuveiðar á
Kristjáni með óhentugum veiðar-
færum, en leggja til hliðar veið-
arfæri, sem allir heilvita menn
sjá, að ekkert er í veginum með
að nota. Þessi gangur málsins hjá
ráðuneytinu er ekkert nema hár-
togun; að leyfið eigi að vera háð
samþykki þeirra manna, er það
sjálft hafði veitt einkarétt til
veiða á umræddu svæði.
Haldi ráðuneytið áfram á þeirri
braut ,að úthluta veiðileyfum
eftir hreppapólitík; þ.e. til ein-
stakra byggðarlaga. sem næst
eru hverju veiðisvæði, þá sér
hver maður, hvernig það mundi
enda. Þeir hagnýtingarmöguleik-
ar, sem fyrir eru í rækjuverk-
smiðjunum við ísafjarðardjúp
yrðu ekki nýttir sem skyldi
en stöðugt byggðar nýjar
rækjuverksmiðjur við lítt eða
óreynd rækjumið, ef nýta ætti ný
rækjumið á annað borð.
Eg vil nú víkja að þeirri
ástæðu, er mér hefur skilist, að
liggji að baki þessari ráðstöfun
ráðuneytisins. Hún er sú að loka
þurfi miðunum, jafnvel fyrir
þeim, er ráðuneytið hafði áður
gefið leyfi til veiða þar, áður en
giidistími þeirra var runnin út.
Þetta er sem sagt gert til vernd-
ar miðunum fyrir Sirandamenn,
ef þeir ef til vill einhverntima sið
ar kæmu á fót vei'Ksmiðju til hag
nýtingar rækjunnar. Þá er fyrst
til að taka, að þarna á Ströndum
er ekki nægilegur mannafli til að
skelfletta rækjuna, en til þess
þarf mikinn mannafla, ef um ein
hvert magn er að ræða, ennfrem-
ur þarf svo aðstöðu til frystingar
eða niðursuðu, helzt hvoru-
tveggja, en hvorugt er fyrir hendi
á Ingólfsfirði. Vél til skelflett-
ingar á rækjunni kemur ekki til
greina. Allir sem til þekkja vita,
að það er fjárfrekt fyrirtæki,
kostar nokkrar milljónir, og í það
leggur enginn maður peninga
nema fyrir liggi löng reynsla á
miðunum. Nú mun þessi bátur
frá Ingólfsfirði flytja rækjuna
til Hólmavíkur, sem er um 7
tíma fei'ð, þar er hún fryst í
skelinni. Þessi vinnsluaðferð
hefur oft áður verið reynd við
rækju og hefur gefið slæma raun,
t.d. liggja enn þann dag í dag
hér á landi óseldar og óseljanleg-
ar miklar birgðir af rækju, sem
fryst var í skel. Ólíklegt þykir
mér, að þeim mönnum, sem taka
upp þessa verkunaraðferð núna
takist betur en þeim sem áður
hafa reynt hana. Hér er því verið
að stuðla að verkunaraðferð, sem
hefur í för með sér fvrirsjáanlegt
tap og þjoðhagslegt tjón, eins og
hver maður sér, sem kynnir sér
málið.
Emil Jónsson sjávarútvegsmála
ráðherra ætti nú að kynna sér
sjálfur betur þetta mál, í stað
þess að fela undirtyllum sínum
þau til afgreiðslu.
Ef rétt væri á haldið mætti
byggja upp rækjuiðnað í landinu,
sem gæfi þjóðarbúin mikið meiri
gjaldeyristekjur en raun er á í
dag. Eg hefði haldið, að það væri
hlutverk hins opinbera að stuðla
að því, en ekki að bregða fæti
fyrir einstaklinga, sem sýndu
viðleitni til þess að færa út rækju
veiðarnar frá þeim takmörkuðu
svæðum, sem hingað til hefur
verið veiti á. Rétt er að geta
þess. að Strandamenn höfðu enga
viðleitni fíýnt til að veiða rækju
fyrr en eftir að bátar frá ísafjarð
ardjúpi höfðu áður sýnt að veiða
mætti rækju á þessu svæði.
Eg vil taka það fram, að eg
hefi engan opinberan styrk beðið
um eða fengið til þessarar rækju-
leitar eða annars í sambandi við
rækjuvinnslu mína, en aðeins
\ beðið um að fá að vera i friði við
| þessar veiðitilraumr hefi heldup
] ekki farið fram á neinn einkarétt
mér eða mínum bátum til handa.
Eg sótti um nauðsynlegt ieyfi
löngu áður en nokkrar fram-
kvæmdir voru hafnai á þessu
! sviði og mer voru veitt þessi ieyfi
þá. Eg taldi rétt vegna þeirrar
I einstæðu óbilgirni os meðferðar,
[ sem ráðuneyáð hefir beitt mig
! og báta mma, að mái þetta komi
fyrir almennings sjónir.
Bjorgvin isjarnason.