Morgunblaðið - 11.03.1962, Page 3

Sunnudagur 11. marz 1962
M ORGU1V BL AÐ IÐ

3 -

HINN umtalaði neðansjávar-
hryggur eftir miðju Atlants-
hafsins — með ísland sem eina
blettinn fyrir ofan sjávar-
borð — hefur ýtt við mömn-
um og sett af stað nýjar kenn-
ingar i sögu jarðar, sem eru
algjörlega í mótsögn við eldri
kenningar og kollvarpa þeim
miskunna rlaust.
Til dæmis: Hingað til hef-ur
verið álitið. að jörðin sé smám
saman að dragast saman, og
þessu til sönnunar hefur verið
bent á fellingafjöllin á yfir-
borði jarðarinnar, sem áttu að
hafa myndazt vegna þess að
hin fasta skorpa jarðarinnar
hafi orðið of stór fyrir hina
minnkandi jörð, Og þess vegna
lagzt í fellingar, líkt Og klæði
fullorðins manns myndu gera,
ef barn yrði klætt í þau. Nú
er aftur á móti hið gagnstæða
álitið sennilegast. Jörðin
þenst út með hveru ári sen?
Þessa mynd tók dr. Bruce C. Heezen á Þingvöllum (Ár-
mannsfell í baksýn) og birtist í Scientific American sem
dæmi um sprungubeltið er stóra Atlantshafssprungan
myndar þvert yfir ísland.
líður og verður stærri og
stærri.
Til þess að komast að þess
ari niðurstöðu hafa jarðvís-
indin orðið að ganga í gegn
um Skírnareld margra kenn-
ingarbál*.
Þeir afar okkar og langafar,
sem komust í kynni við djúp-
ar námur eða hella, gerðu sér
fljótt Ijóst, að hitastigið jóikst
eftir því sem lengra var hald-
ið niður. Vegna þessa fyrir-
bæris drógu þeir þá ályktun,
að jörðin gæti ekki verið föst
allt í gegn, heldur væri hún
fljótandi kúla með þunnri,
fastri skorpu. Kelvin lávarður
sló því föstu, að vegna þess
að jörðin kólnaði smám sam-
an, drægist hún saman með
ýmsum afleiðingum, t. d. fell-
ingafjöllum.
Frá dögum Kelvins lávarðar
er ekki liðinn langur tími. Á
þeim tíma hefur maðurinn þó
orðið margs vísari um eðli og
gerð jarðarinnar. Nú er vitað,
að jörðin er fyrst og fremst
samansett úr fjórum lögum:
innst er föst kúla úr úárni og
nikkel, síðan fljótandi lag, þá
lag sem tekur 85% af rúm-
máli jarðar og kallast á vís-
indamáli mantel, og svö síðast
jarðskorpan, sem er gerð úr
léttum bergtgeundum. Sjórinn
og loft jarðarinnar eru auð-
vitað einnig hvel, sem telja
má með.
★
Hvernig getur maðurinn
vitað gerð jarðarinnar að inn-
an, þegar hann getur alls ekki
komizt þangað eða „séð“ hana
innvortis á nokkurn hétt?
— Það er hér sem jarð-
skjálftar, sem venjulegast
valda þó tjóni og hörmung-
um, koma til aðstoðar mann-
inum. í raun og veru getur
maðurinn ,séð“ jörðina að inn
an.
Með ljósbylgjum, sem ferð-
ast á milli tunglsins og jarð-
arinnar „sjáum“ við tunglið
og vitum, hvar það er stað-
sett. Með jarðskjálftabylgjum,
sem ferðast í gegn um hin
ýmsu lög jarðarinnar, „sjáum“
við' innri gerð hennar. Jarð-
skjálftarnir, sem oft eiga upp-
tök sín rnarga tugi kílómetra
undir yfirborði jarðar, senda
fuá sér bylgjur, sem ferðast á
tvennan hátt með misjöfnum
hraða i gegn um hin ýmsu
lög. Með því að mæla Og rann-
saka bylgj urnar. nákvæmlega,
er síðan hægt að reikna út,
hvað bylgjurnar hafa farið
í gegnum.
Nábúar jarðarinnar í geimn
um hafa einnig aðstoðað
manninn í rannsókn hans á
innri gerð jarðar. Á milli Mars
Og Júpiter er aragrúi smá-
stjarna, sem endur fyrir löngu
er álitinn hafa verið einn
hnöttur, er af einhverjum
ástæðum sprakk í smáparta.
Þessir smápartar falla öðru
hvoru til jarðar, og með því
að rannsaka þá, hafa vísinda-
menn getað ákrveðið innri gerð
þeirra. Gerð þeirra hefur ekki
verið ósvipuð því, sem menn
álíta gerð jarðarinnar vera í
dag.
★
Það eru eflaust margir, sem
tekið hafa eftir því undar-
lega fyiirbæri, að vestur-
strönd Áfríku virðist vera eins
í laginu og austurströnd Suð-
ur-Ameríku, alveg eins Og
þær hafi einhvern tíma í forn
öld legið saman hlið við hlið
og jafnvel myndað eina sam-
fellda heild. Vísindamenn eru
nú sarnmála um, að löndin
hafi einu sinni myndað eitt
stórt meginland, ekki aðeins
Afríka og Suður-Ameríka —
heldur og öll lönd jarðar að
meðtöldu Suður-heimskaut-
inu. Hvernig þau síðan hafa
flotið hvert frá öðru, hefur
aftur á móti verið erfitt að
útskýra, líkt og það, hvers
vegna yfirborð jarðar er ekki
samfellt meginland.
Um síðustu aldamót kom
sonur Charles Darwins, Ho-
ward Darwin, fram með þá
kenningu, að dóttir jarðar,
tunglið, hafi endur fyrir löngu
vegna áhrifa frá sólinni losnað
frá jörðinni sem stór klump-
ur, og skilið eftir sig ör, sem
við nú köllum Kyrrahafið.
Eldfjallahringurinn, eða öðru
nafni „Eldhringurinn", í kring
uih Kyrrahafið virðast benda
á, að eitthvað óvenjulegt hafi
átt sér stað þar.
Þrátt f.vrir mörg og góð rök
á þó kenning Darwins sér
ekki marga fylgismenn nú á
dögum. Önnur og ný kenning
virðist enn betur útSkýra upp-
komu hafanna, meginland-
anna og fellingafjallanna, og
það er kenningin um út-
þenslu jarðarinnar.
★
í vðrum jarðar er mikið
magn af geislavirkuím efnum,
sem hægt en reglubundið
klofna í léttari efni og gefa
frá sér hitaorku, sem orsakar
það, að jörðin verður smám
saman stærri og stærri. Þetta
hefur Orðið til þess, að hin
þunna skel hnattarins, jarð-
skorpan, hefur brotnað upp í
hluta. sem fjarlægzt hafa hver
annan líkt og deplar á blöðru,
sem blásin er upp.
Meginlöndin eru því samsett
úr léttan bergtegundum held-
ur en hafsbotninn, og vegna
þess þrýstir hafsbotninn stöð-
ugt að meginlöndunum á alla
vegu, svo að þau leggjast
stundum í fellingar og mynda
þannig hin umtöluðu fellinga-
fjöll.
Eins og þessi grein segir frá,
er margt um að vera á sviði
jarðvísindanna, sem í raun Og
veru kemst alls ekki fyrir í
einni og sömu grein. Hvernig
vísindamenn hafa kömizt að
því, að jörðin þenst út. er
spennandi leynilögreglusaga,
þar sem hinar dularfullu
sprungur og hengiflug á hafs-
botninum mitt á milli megin-
landanna fara með hlutverk
hins grunsamlega herra X. Ár
angurinn af hinni stórfenglegu
framkvæmd: boruninni niður
í áttina að iðrum jarðar, oð
//
Sr. Jónas Gislason:
Við freisting-
um gœt þín
7. sunnudagur i föstu
44
„£>á var Jesús leiddur aí andanum
út í óbyggðina, til þess að hans
yrði freistað aí djöflinum. Og er
hann hafði fastað fjörutíu daga
og fjörutíu nætur, tók hann loks
ao hungra. Og freistarinn kom og
sagði við hann: Ef þú ert sonur
Guðs, þá bjóð þú, að steinar þessir
verði að brauðum. En hann svar
aði og sagði: Ritað er: Maðurinn
lifir ekki á brauði einu saman,
heldur á sérhverju orði, sem fram
gengur af Guðs munni. I>á tekur
djöfullinn hann með sér inn í borg
ina helgu og setti hann á þakbrún
musterisins, og segir við hann: Ef
þú ert Guðs sonur, þá kasta þér
niður, þv. að ritað er: Hann mun
fela þig englum sínum og þeir
munu ber- þig á höndum sér, til
þess að þú steytir ekki fót þinn
við steini. Jesús sagði við hann:
Aftur er ritað: Ekki skalt þú
freista Drottins Guðs þíns. Enn
tekur djöfullinn hann með sér upp
á ofurhátt fjall og sýnir honum öll
ríki heimsins og dýrð þeirra og
sagði við hann: Allt þetta mun ég
gefa þér, ef þú fellur fram og til-
biður mig. E>á segir Jesús við hann:
Vík burt, Satan, því að ritað er:
Drottin Guð þinn átt þú að tilbiðja
og þjóna honum einum. I>á yfir-
gefur djöfulnnn hann, og sjá engl
ar komu og þjónuðu honum".
Matt. 4, 1—11.
Jesús fór beint fró skírninni
út í eyðimörkina, þar sem hans
var freistað. Við skírnina hafði
hljómað rödd Guðs af himnum:
Þessi er minn elskaði sonur! Nú
var hann búinn að fasta úti á
eyðimörkinni fjörutíu sólarhr-
inga. Reynslustundin var kom-
in. Freistarinn birtist til að reyna
að fá hann til að óhlýðnast Guði.
Og fyrsta frestingin birtist í
þessari sakleysilegu setningu: Ef
þú ert sonur Guðs, þá bjóð þú,
að steinar þessir verði að brauð-
um.
Hvað var rangt við það, þótt
hann hefði gert þetta? Hann
hafði mátt til þess. Við þekkjum
frásagnir guðsspjallanna af
mettunarundrum hans.
Ég veit ekki, hvort þú hefur
veitt því athygli, hvernig Jesús
notar þann mátt, sem honum var
gefinn af Guði? Hann vann aldrei
kraftaverk í eigin þágu, sjálfum
sér til þæginda, og ekki heldur
til að auglýsa vald sitt. Hann
notaði hann aðeins til að líkna
og hjálpa öðrum. Ef hann hefði
farið að orðum freistarans hefði
hann aðeins hugsað um eigin hag.
Freistingin var í því fólgin. Þess
vegna vísar hann henn á bug.
Hið sama er um síðari freist-
ingarnar. Hans var freistað til að
sýna og auglýsa vald sitt með því
að kasta sér fram af þakbrún
musterisins. Hans var freistað
með því að bjóða honum allt
vald jarðar, ef hann aðeins lyti
freistaranum.
En Jesús vísaði öllum freist-
ingum á bug. Hann vissi, til
hvers hann var kominn til jarð-
arinar. Hann var kominn til að
lifa öðrum, fóma sér fyrir aðra,
en ekki til þess að hugsa um
sjálfan sig. Hann var kominn
til að ganga á þeim vegi, sem
Guð vísaði honum.
Við þekkjum öll freistingarnar
úr eigin lífi Öll höfum við stað-
ið í sömu sporum og Jesús á eyði
að fá okkur til að breyta gegn
því, sera við þó vissum innst inni,
að var rétt. Og öll verðum við
með hryggð að játa, að við höf-
um oft beðið ósigur fyrir freist- u
ingunni. Við höfum fallið.
Við getum lært mikið af freist-
ingasögu Jesús. Við getum lært
að þekkja eðli freistinganna. Við
getum líka lært af því, hvernig
Jesús vísar freistingunum á bug.
Við sjáum, að freistarinn
reynir að villa á sér heimildir,
því að ella yrði honum lítið á-
gengt. Hann reynir aldrei í upp-
hafi að fá okkur til að brjóta
stórlega af okkur. Hann nefnir
aðeins smávægilega hluti, sem
við vörum okkur oft ekki á. Það
er ekki fyrr en hann hefur náð
tökum á okkur, að hann fer að
færa sig upp á skaftið. Og þá er
orðið erfiðara að snúast gegn
honum. Og loks er vert að hafa
í huga, að freistingin kemur jafn
an til okkar á þeim stundum,
iþegar við erum veikust fyrir. Þá
er okkur hættast við falli. Freist-
arinn beið, þar til Jesús haáði
fastað fjörutíu sólarhringa. Þá
fyrst reyndi hann að tæla hann
til syndar. _____ u ■
Við skulum taka eftir, hvernig
Jesús fer að vinna sigur yfir
freistingunni. Þar vekur tvennt
athygli. Hann hikar aldrei, held
ur svarar strax. Og hann ver sig
með orði Guðs. Guði ber að hlýða
öllu öðru framar og þjóna honum
einum.
Þetta skulum við hafa í huga,
er okkar er freistað. Við megum
aldrei hika. Sá hermaður í stríði,
sem hikar við að skjóta, á sjálfur
á hættu að verða skotinn. Hið
sama gildir í baráttunni við freist
ingarnar. Ef við hikum, þá er
okkur mlklu hættara við að falla
fyrir þeim. Og beztu vopnin, sem
okkur eru gefin til sigurs, er
Guðs orð. Gegn því fær freist-
ingin ekki staðizt.
Við þurfum að læra að berjast
gegn freistingunni á réttan hátt.
III.
Nú kann einhver að spyrja:
Vinnur kristinn maður ætíð sigur
yfir freistingunni? Verður krist-
inn maður syndlaus?
Nei, því miður. Meðan við lif-
um á þessari jörð, erum við ó-
fullkomnir og breyzkir. Við erum
syndugleik háðir alla ævi. Þess
vegna hljótum við með hryggð
að geta tekið undir með Dáli
postula, er hann ritaði: Hið góða,
sem ég vil, gjöri ég ekki, en
hið vonda, sem ég vil ekki, gjöri
ég.
Er þá ekki vonlaust að berjast
gegn freistingunni?
Nei við eigum að halda áfram
að berjast gegn henni og biðja
Guð um kraft til að sigrast á
henni Það hefur verið sagt, að
það sjáist fyrst eftir freistinguna
og'fallið, hver sé í sannleika krist
inn. Kristinn maður játar ósigur
sinn, biður Guð fyrirgefningar og
mörkinni. Við höfum heyrt hinar stenóur upp aftur til áframhald-
tælandi raddir, sem hafa reynt
nýjar kenningar um uppruna
hafanna, sem segja, að hafið sé
smám saman að hækíka og
eftir billjón ár megi búast við
að öll lönd séu komin í kaf,
allt eru þetta atriði. sem kitla
ímyndunaraflið og krefjast
nánari umsagnar. Eg mun því
Ijúka þessari grein með því að
lofa íramhaldi á sama efni í
annarri grein, þótt seinna
verði.
Bj. Hólm.

•»*“

andi baráttu. Sá, sem gefst upp
og liggur kyrr, gengur freisting-
unni á vald og fjarlægist Guð.
Það megum við aldrei gera.
Kristinn maður getur fallið
fyrir freistingunni, en hann get-
ur aldrei gengið freistingunni á
vald. Han berst gegn henni sömu
baráttu og Jesús barðist á eyði-
mörkinni og sækir styrk til þeirr-
ar baráttu í Guðs orð.
Það er gott að vita, að Jesús
vann sigur ýfir freistingunnL
Lærum af sigri hans Notum þau
vopn, sem dugðu honum. Biðjum
hann um styrk og kraft. Þá fá-
um við að finna, að okkur geng-
ur betur í baráttu okkar.
Jónas Gíslason.