Morgunblaðið - 16.03.1962, Page 13

Föstudagur 16. marz 1962
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Ariö 1961^hefur reynzt þjóðar-
búskap íslendinga hagstætt
Ræða Jóns G. Maríassonar, bankastjóra,!
íormanns bankastjórnar Seðlabanka
íslands, flutt í tilefni af ársfundi
bankans 15. marz 1962/
' ' HSttvirtir ráðherrar og aðrir!
he oraðir gestir!
Á árinu 1961 urðu þáttaskil í
Bögu Seðlabankans með nýrri lög
gjöf, sem sett var um Seðla-
Ibanka íslands og gefin út sem lög
nr. 10 29. marz. Með lögum þess-
um er komið á fullum aðskilnaði
Seðlabankans við aðrar deildir
Landsbankans. Jafnframt voru
gerðar ýmsar veigamiklar breyt-
ingar á þeirri löggjöf, sem giit
hefur um verkefni og valdsvið
Seðlabankans, og er ekki þörf á
að rekja þær lið fyrir lið á þess-
im vettvangi.
Samkvæmt hinum nýju lögum
er stjórn bankans í höndum
þriggja manna bankastjórnar og
fimm manna bankaráðs. Var nýtt
bankaráð kosið þegr eftir gildis-
töku laganna og bankastjórnin
ekipuð á ný hinn 7. apríl.
Hin nýja löggjöf hefur aukið
starfssvið Seðlabankans og bætt
við hann nýjum verkefnum. Má
þar til nefna bankaeftirlitið, sem
þegar hefur verið komið á fót og
tekið hefur við þeim verkefnum,
sem sparisjóðseftirlitið áður
hafði. Er ráðgert, að bankaeftir-
litið komi á trkustu og reglulegu
eftirliti með starfsemi innláns-
stofnana, en jafnframt er ráðgert,
lað það geti innt af hendi bæði
leiðbeiningar og ýmiss konar
þjónustu, er geti orðið hinum
minni sparisjóðum til aðstoðar í
6tarfi þeirra. Einnig er í lögun-
um gert ráð fyrir því, að Seðla-
bankinn skipuleggi verðbréfavið-
skipii og vinni að því, að á kom-
ist kaupþing hér á landi. Er hér
tvímælalaust um aö ræða mikil-
vægt verkefni, en úr því verður
ekki leyst nema með miklu und-
irbúningsstarfi, og er þá ekki
sízt nauðsynlegt að gefa út nýjar
tegundir verðbréfa sem ætia má
að henti ti. sölu á slíkum mark-
aði. Loks má nefna rekstur
greiðslujöfnunarkerfis, er anr.ist
ávísanaviðskipti fyrir peninga-
stofnanir og greiði á annan hátt
fyrir peningaviðskiptum. Þessa
starfsemi hefur Seðlabankinn
þegar anngzt í nokkur ár, en
ástæða er til að auka hana og
bæta, enda er mik._ þörf á þvi,
að endurbætur eigi sér stað í
meðferð tékka og öðrum greiðslu
viðskiptum hér innan lands.
Þessi verkefni og mörg önnur,
sem Seðlabankinn þarf að sinna,
krefjast bættrar aðstöðu. Er því
bankanum mikil nauðsvn að
koma sér upp nýju húsnæði fyrir
starfsemi sína. Seðlabankinn er
nú í mjög þröngu sambýli við
Landsbankann, sem segja má að
standi starfsemi beggja stofn-
anna fyrir þrifum, og þá ekki
sizt að því er varðar endurbætur
í starfstilhögun og bæta þjónustu
við viðskiptamenn bankanna. Má
á það benda, að aðalbankabygg-
ingin var reist árið 1923, þegar
starfsmonnafjöldi Landsbar.kans
var aðeins 35. Átján árum síðar
eða 1941 var bætt við nýrri við-
byggingu aðallega við afgreiðslu
sal, og voru þá starfsmenn bank-
anna beggja orðnir 108. Síðan
hefur ekki bætzt við húsakynni
Jón G Maríasson
aðalbankans annað en hlutar úr
tveimur gömlum húsum, sem
tekin hafa verið undir starfsem-
ina. Er nú svo komið, að í þes17-
um húsakynnum starfar samtals
251 maður. Bankastjórnin ákvað
því í samráði við bankaráð að
festa kaup á lóðinni nr. 4 við
Lækjargötu. Er þetta stór og góð
Ióð og ætti að henta vel fyrir
framtiðaraðsetur Seðlabankans.
Þegar endanlegt skipulag liggur
fyrir á þessum slóðum, er ætlun
bankastjórnarinnar, að hafizt
verði handa um teikningar að
væntanlegri bankabygingu,
Samkvæmt lögunum tekur
Seðlabanki íslands við öllum eign
um og skuldum Landsbanka ís-
lands, Seðlabankans. Af stofn-
fé og varasjóðum hans sem alls
nam 244,2 millj. kr. hinn 31.
marz, var ákveðið, að 100,0 millj.
kr. skyldu verða stofnfé Seðla-
bankans, en 144,6 millj. kr. telj-
ast til annarra varasjóða hsns.
í lögunum um Seðlabanka er
ákveðið, að hann skuli fyrir hönd
ríkisins vera fjárhagslegur aðili
að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
Kom því inn nýr eignaliður á
reikning bankans, kvóti íslands
hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
Hins vegar féll niður skuld rík-
issjóðs á hlaupareikningi vegna
framlags til sjóðsins, en sú skuld
nam 98,4 millj. kr. hinn 31. maí
s.l. þegar færslur fóru fram
vegna þessarar breytingar. í sam-
ræmi við þessa breytingu hefur
liðnum innstæður Alþjóðabanka
og Alþjóðagjaldeyrissjóðs verið
skipt í tver.nt, þannig að nú kem
ur saman í einum lið yfirdrátt-
arlán frá Alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um sem nú er skuld Seðlabank-
ans, og innstæða vegna krónu-
framlags til sjóðsins. f bráða-
birgðaákvæðum Seðlabankalag-
anna er fjármálaráðuneytinu
’heimilað að semja við Seðla-
bankann um það, að inn á geng-
isreikning ríkissjóðs sem var til
vegra gengistaps rikissjóðs og
bankanna 1960, verði greiddar
óráðstafaðar innstæður ríkis-
sjóðs vegna mótvirðissjóðs, alls
62,5 millj. kr., svo og sérstakar
mótvirðisinnstæður Fram-
kvæmdabankans að upphæð 50,0
millj. kr. Jafnframt taki Seðla-
bankinn að sér að greiða eftir-
stöðvar skuldarinnar ’ gengís-
reikningi. Lagaheimild þessi um
gengisreikninginn var með
samkomulagi við fjármálaráðu-
neyíið notuð í árslok 1961, og
voru þá greiddar inn á reikning-
inn þær mótvirðisinnstæður, sem
áður er getið 112,5 millj. kr., og
nam þá skuld á reikningnum 77,6
millj. kr, en hana tók Seðla-
bankinn að sér að greiða. Jafn-
framt var þá nafni reikningsins
breytt, og kaliast hann nú geng-
istapsreikningur. Af varasjóðum
bankans voru síðan með sam-
þykkt bankaráðs gieiddar 33,0
millj. ia. inn á gengistapsreikn-
ing og 4,6 millj kr af rekstrar-
afga.igi árið 1961, þannig að
skuldin nemur nú 40 0 mliij. kr.
og verður sú upphæð að greið-
ast af rekstrartekjum bankans á
næstu árum.
Rekstursafkoma Seðlabankans
1961 varð allmiklu lakari en ár-
ið 1960. Stafaði það einkum af
auknum vaxtagreiðslum vegna
innstæðna innlendra. aðila í Seðla
bankinn tiltölulega vaxtalágar
bankanum, en á mót eignaðist
erlendar eignir. Tekjuafgangur
reyndist 6,3 millj. kr. á árinu,
en þá er búið að greiða, samkv.
hinum nýju lögum, 5 millj. kr. í
•arð í sérstakan sjóð, en helmingi
tekna hans árlega verður varið
til Vísindasjóðs. Árið 1960 varð
tekjuafgangur hins vegar 14,9
millj. kr.
Eigið fé bankans lækkaði á ár-
inu úr 244,2 millj. kr. í árslok
1960 í 233,6 millj. kr. í árslok
1961, og stafaði þessi lækkun af
greiðslum þeim inn í gengistaps-
reikning. sem þegar hefur ver-
ið getið. í þessum tölum er geng-
istapsreikningurinn tekinn til
eigna, en hann nam 40,0 millj.
kr. í árslok. Sé hann dreginn
frá eigin fé bankans, er það í árs-
lok 1961 193,6 millj. kr. eða 50,6
millj. kr. lægra en í árslok 1960.
Eg mun nú snúa mér að því
að rekja þróun efnahagsmála á
síðasta ári og þar á meðal höfuð-
drættina í viðskiptum Seðla-
bankans.
Árið 1961 hefur, þegar á allt er
litið, reynzt þjóðarbúskap fs-
lendinga hagstætt þrátt fyrir
ýmis áföll, sem hann hefur orð-
ið fyrir. Vetrarvertíðin var óhag-
stæð víða, sérstaklega fyrir sunn-
an land. Jafnframt átti togara-
flotinn við sífellt aflaleysi að
stríða allt árið, og var heildar-
afli togaranna ekki nema 46%
af meðalafla áranna 1957—59.
Auknar siglingar togaranna og
hagstætt verð, sem oft fékkst á
erlendum mörkuðum, bætti hér
nokkuð úr skák, en nægði þó á
engan hátt til að bæta upp afla-
brestinn, enda urðu margir tog-
arar að hætta rekstri á árinu, en
aðrir söfnuðu miklum lausaskuld
um vegna taprekstrar.
Á móti þessum erfiðleikum
kom stóraukin síldveiði, bæði á
sumarvertíð fyrir norðan land og
austan og haustvertið fyrir Suð-
vesturlandi. Má þakka þennan
Frh. á bls. 14
s
VEGNA síondurtekinna til-
mæla um afstöðu gegn her-
setu, óskar Jóns Leifs að
gera hér endanlega fulla
grein fyrir afstöðu sinni til
þeirra mála.
A seinustu árum hafa menn
beðið mig aftur og aftur um að
undirskrifa mótmæli eða mót-
xnæla á annan hátt fyrir hönd
íslendinga ýmis konar hernað-
sðgerðum hér m. m.
Ég hef fulla samúð og virð-
Jngu fyrir allri viðleitni í þessa
átt og man að ég hugsaði einu
einni í heilan sólarhring um
evarið, áður en ég átti aftur
viðtal við málsækjendur. Hin
erlendu öfl mundu hvort sem
er ekki fara eftir okkar óskum
eða láta ísland vera óvarið
land, — þó að við krefðumst
þess, — ef þeim þykir hætta á
ferðum.
Ég hefl dvalið erlendis í hern
eðarlöndum lengi í tveimur
heimsbaráttum og er ekki í vafa
um, að hin þriðja veraldarstyrj-
öld hlýtur fyrr eða síðar að
brjótast út. Það er ógreindar-
legt að gera ráð fyrir öðru.
Vér íslendingar — íslenzka
þjóðin — ráðum engu í málum
þessum, — ekki fremur í fram-
tíðinni en í fortíðinni. Vér hefð-
um eftir síðasta heimsófrið get-
að lýst því yfir, að vér værum
alveg hlutlaus þjóð, sem eins og
heimsveldi páfans lifðum ein-
göngu fyrir andann. Þetta hefði
verið og er hin rétta skilgrein-
ing og afstaða, en vér tókum
hana ekki greinilega, höfðum
ekki nógu mikið andlegt at-
gervi og þrek til að taka þessa
afstöðu, — sem vitanlega þurfti
að styðja með mjög víðtækum
og sterkum aðgerðum, stjórn-
málalegum og menningarlegum,
á alþjóðavettvangi.
— V —
Eins og nú er komið hefir
það yfirleitt enga þýðingu- og
ekkert framtíðargildi að mót-
mæla, og mótmæli hafa yfirleitt
aldrei varanleg áhrif. Nú er ekki
um annað en jákvæðar aðgerð-
ir að ræða. Hin sanna stjórn-
kænska er: að lifa ekki í óska-
draumum, heldur: að gera hið
mögulega hverju sinni. Hinn
skapandi maður mótmælir líka
yfirleitt aldrei. — Hann skapar.
Þeir, sem eru að skipuleggja
mótmæli gegn „hernámi", eru í
raun og veru að vinna gegn
sínum eigin áhugamálum og að
eyðileggja sinn eigin málstað,
— ef þá málstaðurinn er þeim
full alvara?
„Gegn her — greinargerð eftir Jón Leifs“ nefnir liöfundurinn Vettvanginn,
seni hér birtist. — Hefur enga þýðingu að mótmæfa — jákvæðar aðgerðir
þarf — íslenzkir liðsforingjar stjórni hernum — gætum sjálfir átt fimm þús-
und manna herlið. — Vilja íslendingar verja sitt menningarlega hlutverk og
fórna jafnvel lífi sínu fyrir það?
Svar mitt við tilmælunum var
þetta:
Ef þið viljið í raun og veru
bjarga íslenzku þjóðerni og ís-
lenzku sjálfstæði, þá er aðferð-
in eins og sakir standa aðeins
þessi og það er ekki önnur leið
fær:
1. ) 1 fyrsta lagi þarf að krefj-
ast þess að íslenzkir liðsforingj-
ar stjómi hér hinum erlenda
her. Slíkt er enginn vandi. Svo
sem fimm vel þjálfaðir íslenzk-
ir lögregluþjónar mundu nægja.
Sennilega mundu „hernámsand-
stæðingar“ vorir geta fengið
meiri hlutann hér á landi með
sér í þessum kröfum og sam-
þykki hervaldsins. Sjálfur Napó-
leon sagði eitt sinn, að öll hern-
aðarvísindi væru í raun og veru
mjög einföld og útheimtu
hvorki sérstæðar gáfur né sér-
staka menntun.
2. ) Þegar þetta væri fengið,
og það er vel fáanlegt, þá kæmi
að hinu að vér gætum sjálfir átt
sams konar fimm þúsund manna
þjálfað herlið eins og hér er til
að gæta vors lands í tengslum
við hið máttuga vestræna ríkja-
bandalag og að vér viljum það.
3. ) Þegar þessum tveim fyrstu
áföngum er náð kemur fyrst og
loks að hinu réttmæta og marg-
þráða takmarki ykkar, ef ykk-
ur er full alvara í að ná því,
þ. e. sem sé, að vér höfum
undirbúið og þroskað þá lang-
þráðu ósk vora, sem lengi
hefði verið lýst og lengi þarf
undirbúnings, að vér vildum
sjálfir verja vort hxutleysi og að
vér ættum hinn sanna menn-
ingarlega og siSférðilega og
heimsviðurkennda rétt í þeim
efnum.
Þá fyrst er árangurs að vænta.
Viljum vér þennan varanlega
árangur? Eða erum vér að hé-
gómast í kringum einhvern verð-
lausan stundarhagnað — sem
getur bilað hvenær sem er?
— V —
Tæknin er komin það langt,
að mannfjöldinn ræður ekki
lengur heiminum, — heldur
menntunin, vizkan og kunnátt-
an, — ef til vill jafnvel það
eingöngu, að hafa kunnáttu tix
að geta þrýst á hinn eina rétta
hnapp á hinu rétta augnabliki.
Vilja íslendingar standa sig
og vera hin sjálfstæða þjóð og
verja sitt menningarlega hlut-
verk, — fórna jafnvel sínu lífi
fyrir það, — ef á reynir? Gera
ekki of margir sjómenn vorir
einmitt þetta? Hafa ekki forfeð-
ur vorir og skáldin og lista-
mennimir, allir hinir ókunnu
höfundar, fómað hamingju sinni
og lífi fyrir manndóminn, þjóð-
ernið og menninguna? Er óeðli-
legt að einhverjir aðrir vilji
gera slíkt hið sama?
Þetta er hin mikla spurning,
sem hver tslendingur verður að
svara fyrir sig og þjóðin f
heild verður að svara, ef einu
sinni enn reynir á, að duga eða
drepast. Líka er hætt við að
örlögin spyrji ekki.
Menn skilji ekki orð mín
þannig að ég láti mér detta í
hug að íslendingar stofni nokk-
urn tíma her eða herveldi að
hætti stórþjóða, en vér eigum
ágæta landhelgisgæzlu, og þurf-
um ekki síður á einhvers kon-
ar landgæzlu að haxda. Hún
mundi verða því minni sem vér
undirbúum betur vora alþjóð-
legu aðstöðu á annan hátt.
Jafnvel páfinn hefir sitt eigið
landgæzlulið og landamæravörð
og hefir ætíð haft, en hin eig-
inlega landvörn hans er andlegs
eðlis. Vér þörfnumst einmitt
sams konar aðgerða.