Morgunblaðið - 25.11.1962, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 25.11.1962, Blaðsíða 20
20 MORGUNBL AÐtÐ Sunnudagur 24. nóv. 1962 Marilyn Monroe eftir Maurice Zolotov . WfcM ___________/_______ í „Horft af brúnni“ er þrí- hyrningurinn Eddie Canbone, kona hans Beatrice og Katrín, skjólstæóingur þeirra. Eg held, að tilfinningasemi Millers í samibandi við Marilyn Monroe hafi komið fram í per- sónuiýsingunum á Abilgail og Katrinu. í báðum leikritunum kemur fram hið átakanlega sálar stríð, sem höfundurinn átti 1 á árunum 1950—1956. Jafnvel áður en Deiglan kom upp á leiksvið, las Clifford Odets hana í handriti oig lét þá svo um mælt við kunningja sína, að nú yrðu Miller og kona hans skilin innan fárra ára. Hann sagði. „Svona leikrit gæti eng- inn maður samið nema því að- eins að hjónaband hans vaeri 1 þann veginn að fara út um þúf- ur“. Sjálfur býst ég varla við, að Milleir sjálfum hafi verið það ljóst fyrr en 1955, að það var vonlaust verk að halda því hjóna bandi við líði. Hann hafði gefið út á prenti meira af sálarástandi sínu en hann sjálfur hafði nokkra hugmynd um. Miller hef ut sjálfur skrifað, að „því ófærari sem maðurinn er að losa sig frá aðal-baráttuefni leiksins, því meir nálgast hann sorglega tilveru“. Hann hafði reynt að forðast sorgarleikinn í fimm ár með því að „losa sig frá“ hinni konunni, með því að fresta því að ákveða sig, með því að slíta öllu sambandi við Marilyn, Og af því að hann gat ekki losað sig frá því, varð það að lokum persónulegur harm- leikur. En að því er tekur til með- vitaðrar bókmenntasköpunaj var leikritinu ætlað að lýsa sam- félagi í greipum óraunverulegr- ar hræðslu. Samt sem áður varð Deiglan leikrit um ótrúmennsku í hjónaibandi, og sorgarleikurinn í því um mann, sem er kvalinn af blygðun og sektarmeðvitund. Hinir skuggalegu helgisiðir í skóginum, sem Abigail og vinir Ihennar hafa í frammi, dansandi nakin kring um eld, eru helgi- siðir holdslystarinnar. Það má HETJUSÖGUR J íslenzkc myndablað & Ofr ! fyrir börn 8 - 80 ára f ^ HRÓI HÖTTUR og kappar hans^JJj V hefti komia <f\ V99 í bókabúðir og kostar aðeins 10 krónur. vr kalla það galdra ef vil, því eru það ekki eins konar töfrar að losa alvörugefinn mann úr fjöl- skylduböndum og gera hann að þræl fegurðar og lífsfjörs ungrar stúlku? Miller skrifaði árið 1957: „Bæði Deiglan og Horft af brúnni, snúast um ægileik þeirr ar ástríðu, sem, enda þótt hún beinist gegn eigingirni mannsins, sem hún hefur tekið sér aðsetur í, þrátt fyrir hverskyns aðvaran- ir, þrátt fyrir eyðileggingu henn ar á siðferðisskoðunum manns- ins, heldur áfram að auka vald sitt yfir honum, þangað til hún eyðileggur hann fyrir fullt og allt.“ Með því að líta um öxl til Deiglunnar, gat hann nú séð að „meginhvötin hjá honum til þess að semja hana yfirleitt, var ekki þjððfélagslegs eðlis, heldur sálræns — spurningin um sekt- ina sem átti heima í Salem og sem æðið aðeins leysti úr læð- ingi en skapaði alls ekki. Þar af leiðandi ber bygging leiksins þann skilning með sér, e«n snýst aðallega um John, Elísabet og AJbigail. í þessu leikriti hefur John reynt að halda fast við „siðferð- is skoðanir" sínar, hvað sem það kostar. Hann hefur látið Abigail fara af heimilinu. Hann snertir hana ekki framar. Sér hana ekki einu sinni. Enda þótt hann ef til vill dreymi hana einstöku sinn- um, gerir hann ekkert til þess að láta undan girndum sínum. En kona Johns, sem trúir á það, að hjónabandið hafi sameinað þau fyrir lífstíð, getur ekki einu sinni fyiírgefið þetta eina brot hans með Abigail. Það hefur brotið niður stolt hennar. Það hefur eytt trú hennar á eilífa ást. Hún geur ekki fyrirgefið honum. Hún refsar honum með kuldalegri þögn, fjandsamlegum augnagotum 0g meinlegum dylgj um. í 2. þætti segir John við hana: „Vægðu mér! Þú gleymir engu og fyrirgefur ekkert. — Lærðu miskunnsemi, kona! Eg hef læðzt á tánum um þetta hús, alla sjö mánuðina siðan hún fór. Eg hef ekki hreyft mig úr stað án þess að reyna að þóknast þér, og samt er eins og óendanleg líkfylgd sé á ferðinni kring um hjarta þitt.“ Oh hvað svo um Eddie Car- bone? Árið 1957 gerir Miller sjálfan sig snögglega að Eddi Carbone. Milli uppfærslanna í London Og New York á „Horft af brúnni“, skildi hann við könuna sína og gekk að eiga Marilyn. Svo um- skrifaði hann leikritið fyrir Lundúna-leikhúsið. Nú sér hann ekki lengur Eddie Carbone sem þjóðfjandsamlegan uppljóstrun- armann, sem kemur upp um ein staklinga við stjórnarskrifstofur, sem er öfugsnúkin kynferðilega aðeins til þess að sýna öfugsnún ing hans þjóðfélagslega. Nú sér hann, að leikritið „gaf til kynina mjög persónulega áhyggju, sem var alls ekki fjarlæg mínu eigin sálarlífi .... þess vegna tóku margar mjög ákveðnar breyting ar að koma á leikritið — í sjálfu sér smáar, en engu að síður mikilvægar, þegar saman komu. Ef til vill hafa tvær þser mikil- vægustu verið hin breytta af- staða til Eddie Carbone, hetj- unnar, og svo gagnvart hinum tveim konum í lífi hans. Eg hafði upphaflega hugsað Eddie sem fyrirbæri — frekar ðhugn- anlega staðreynd tilverunnar, og ég hafði reynt að halda sjálfum mér frá sjálfsréttlætingu hans. Þar af leiddi, að hann hafði kom ið fyrir sem eitthvert líffræði- legt skrípi og að vissu marki fráhrindandi persóna, sem ekki var almennilega tæk í mannlegt samfélag. Þegar ég endurskoðaði íeikritið varð mér sjálfum unnt að viðurkenna þetta, sem ég hafði reynt að gera ljóst í frumútgáf- unni, en það var, að hversu mjög sem hægt væri að hafa óbeit á þessum manni, sem gerir af sér hitt og þetta andstyggilegt, þá á hann samt til eða er dærni upp á þá dásamlegu og mannlegu staðreynd, að einnig hann getur látið til leiðast að gera það, sem í síðari útgáfurmi er sjálfsfórn, fyrir hugmynd sína um rétt, virðuleik og sannleika, — hversu svo röng sem þessi hugmynd kann að vera. Við endurskoðun ina varð mér irnnt að komast fram hjá manninum sem fyrir- bæri og nota markmið hans í dramatiskum tilgangi. Þegar það var gert, var hægt að lýsa betur hinum einræðiskenndu skoðuin- um konu hans og frænku, svo í stað þess að vérða þögull undir leikur undir framgangi alls ferils Eddies, urðu þær kraftar til þess að reka hann áfram eða halda aft ur af honum og urðu að lokum einn hluti af ógæfu hans. Upp- götvunin á því, að ég var sjálf- ur flæktur inn í það, sem ég var búinn að skrifa, breytti þessu úr hópmynd og leikurinn færð- ist nær raunveruleikanum og framkallaði hið ákafa svar áheyrendanna", Það sem Arthur Miller hafði raunverulega gert með þessari endurskoðun á „Horft af brúnni“, var að semja varnar- rit fyrir sína eigin ást. Hann leið allar helvítiskvalir sektarmeð- vitundarinnar og baráttunnar — Svona páskaegg vil við sekt sína og girndir, áður en hann tók þessa ákvörðun. Marilyn hafði enga hugmynd um allar þessar sálarkvalir, sem hrjáðu manninn, sem hún tilbað. Hún hafði komizt að þeirri niður stöðu, að hann elskaði hana ekki. Ef til vill hefur hún trúað þvi, að maður eins og Miller gæti ekki raunverulega dáðst að henni. Samkvæmt vitnisburði vina þeirra og því, sem lesa má út úr síðari leikritum hans, voru Mill- ershjónin komin á öndverðan meið árið 1952. Samt var hann enn heima. Honum fannst hann ekki eiga annarra kosta völ, vega barnanna. En þegar hann hitti Marilyn aftur 1955, tóku tilfinningar hans að gera vart við sig aftur. Það má leggja þetta samband þeirra út á versta veg, hváð þau bæði snertir, ef mann langar til. Það má vel segja, að Miller væri eins konar sigurmerki, sem hún gæti börði til að ögra óvin um sínum í Hollywood. Jú, hún hafði veitt vitrasta leikritahöf- und Ameríku, var ekki svo? í Hollywood var nafn Millers vaf- ið einhverjum dulrænum ljóma heiðarleika og göfugmennsku. — Það var litið upp til hans fyrir manninn, sem aldrei gekk til samninga og aldrei lét hræðast, og ekki sízt litu þeir upp til hans, sem sjálfir höfðu selt hug- sjónir síhar fyrir peninga. Einnig má leggja þetta þannig út, að hún hafði gifzt honum, til þess að hann gæti samið leik- rit handa henni að leika í, alveg á sama hátt og Laurette Taylor 'hafði látið manninn sinn, Hart- ley Manners semja handa sér. Það kann vel að vera, að eitt- hvað þessu líkt hafi komið við sögu, en aðalatriðið var nú samt, að þau voru innilega ástfangin hvort af öðru. Eg spurði Marilyn einu sinni, hvernig hún vildi skýrgreina ástina. Hún sagði, að ástin væri traust — ef maður elskaði ein- hvern þá treysti maður hOnum líka fullkomlega. Eg samþykkti mikið vegna þess að hún hafði ég fá næst, mamma! | þetta, því að það var í góðu samræmi við minn eigin skilning á ástinni. Og Marilyn treysti Miller. Hún virti styrkleik hans, jafnvægi hans gagnvart pening- um, einfalda lifnaðarhætti og hina góðu stjórn sem hann hafði á vinnubrögðum sínum. Út frá því, sem lesa má út úr síðari leikritum Millers má álykta, að fyrra hjónaband hams hafi verið eitrað af sektarmeð- vitund. Hann skuldaði henni svo SHUtvarpiö Sunnudagur 25. nóvember. 8.30 Létt morgunlög. 9.20 Morgunhugleiðing um músiík: Artur Schnabel svarar spurning um (Ámi Kristjánsson flytur), 9.35 Mprguntónleikar. 11.00 Messa í Laugarneskirkju (Prest ur: Séra Garðar Svavarsson* Organleikari: Kristinn Ingvars- son). 12.16 Hádegisútvap. 13.16 Tækni og verkmenning; V. er- indi: Orkufrekur iðnaður (Bald- ur Líndal efnaverkfræðingur). 14.00 Miðdegistónleikar: 16.30 Kaffitáminn: — (16.00 veðurfregn ir). a) Óskar Cortes og félagar hans leika. b) „Starlight“-hljómsveitin leik ur lög úr söngleikjum eftir Lerner og Loewe; Cyril Ornadel stj. 16.15 Á bókamarkaðinum (Vilhjálmur í». Gíslason útvarpsetjóri). 17.30 Barnatími (Anna Snorradóttir) i 18.20 Veðurfregnir. 18.30 „Háfið bláa hafið, hugann dreg- ur“: Gömlu lögin. 19.00 Tiikynningar. — 19.30 Fréttir og íþróttaspjall. 20.00 Eyjar við ísland; XVI. erindi! Flatey á Breiðafirði (Jón Júlíua Sigurðsson banikaféhirðir). 20.25 Sænskir listamenn í útvarpssalf Gert Crafoord leikur á fiðlu og Ann Mari Fröier á píanó. a) Fjórar akvarellur eftir Tof Aulin. b) Sónata 1 B-dúr (K378) eftir Mozart. 21.00 Sitt af hverju tagi (Pétur Pétupi son). 22.00 Fréttir og veðurfregnir. 22.10 Danslög 23.30 Dagskrárlok. Mánudagur 26. nóvember. 8.00 Morgunútvarp. 12.00 Hádegisútvarp. 13.15 Búnaðarþáttur: Pétur Gunnars- son tilraunastjóri talar um fóðr- ið og fóðrunina í vetur. 13.36 ,Við vinnuna": Tónleikar. 14.40 „Við, sem heima sitjum:“ Svan- dís Jónsdóttir les úr endur- minningum tízkudrottningar- innar Schiaparelli (12). 16.00 Síðdegisútvarp. 17.05 Sígild tónlist fyrir ungt fóllc (Reynir Axelsson). 18.00 hjóðlegt efni fyrir unga hJust- endur (Ingimar Jóhannesson), 18.20 Veðurfregnir. — 18.30 Þingfrétt- ir. — 18.50 Tiikynningar. 19.30 Fréttir. 20.00 Um daginn og veginn (Helgi Hjörvar rithöfundur). 20.20 Tónverk eftir Grieg: Hljómsvei* in Philharmonia í Lundúnum leikur; George Weldon stjórnar. 20.40 Á blaðmannafundi; Jóhannea Kjarval listmálari svarar spurn- ingum. Stjómandi: Dr. Gunnay Schram. Spyrjendur: Emil Björnsson, Indriði G. I>orstein»- son og Matthías Johannessen, 21.16 Einsöngur: Sandor Konya syng- ur óperettulög. 21.30 Útvarpssagan: „Felix Krultl'4 eftir Thomas Mann; IX. (Kristjáa Árnason). 22.00 Fréttir og veðurfregnir. 22.10 Hljómplötusafnið (Gunnar Gu8- mundsson). 23.00 Skákþáttur (Guðmundur Arttm laugsson). — 23.35 Dagskrárlolc. rX -X S A G A BERLIIMAR •X -X * Er Stalín hafði beðið ósigur, vegna loftbrúarinnar, sneri hann árásum sínum að Kóreu og Indó-Kína. Vest- ur-Þýzkaland fékk rúm til að draga andann og blómstraði fjárhagslega. Vestur-Berlín varð enn um stund að þiggja aðstoð frá Vestur-Þýzkalandi og Ameríku, en fljótlega fékk hún hlutdeild í efnahagsundrinu. Verksmiðjur voru opnaðar. Falleg stórhýsi með íbúðum fyrir verka- menn spruttu upp. Á Kurfúrsten- damm, aðalgötu Vestur-Berlínar, risu brátt hótel og verzlunarhús eins og á Fifth Aveneu, Regent Street og Chaníps Elysées. í Austur-Þýzkalandi var iðnaður- inn látinn vinna fyrir Rússland, en Austur-Berlín var áfram í nistum og eitt þúsund flóttamenn flúðu daglega vestur yfir mörkin, sumir af póli- tískum ástæðum, en aðrir í leit að mannsæmandi atvinnu og aðbúnaði.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.