Morgunblaðið - 02.12.1962, Page 9

Sunnu'dagur 2. desemtier 1962.
MORGUNBLAÐIÐ
ára sfeeið. Nsestur kom Pálmi
Pálsson kennari og var saín-
vörður til 1896, en þá tók við
Jón Jakiobsson, síðar landisbóka-
vörður. Hann lét af vörzlu safns-
ins- 1908, þegar Matthías Þórðar-
son var skipaður fomminjavörð-
ur. Mattlhías Þórðarson gegndi
starfi þjóðminjayarðar til 1. des
ember 1947, eða um 40 ára skeið,
en við tók núverandi fornminja-
vörður og höfundur þessarar bók
ar, Kristján Bldjárn.
í næsta kafla er lýst húsnæðis
málum safnsins, sem lengi fram
eftir árum er hálfgerð hrakninga
saga. Forngripasafnið var fyrst
til húsa á lofti dómkirkjunn-
ar í Reykjavik, í herbergi sem
var 9 állnir á lengd og 8 álnir á
foreidd, og bjó náttúrulega strax
við lamandi þrengsli. Næst féfck
það húsaskjól í hegningarhúsinu,
það var í tíð Sigurðar Vigfússon-
ar, en á miðju sumri 1881 var
það flutt í hið nýbyggða alþing-
ishús og fcomið þar.fyxir uppi á
lofti. Árið 1899 þótti ekki leng-
tir rúm fyrir safnið þar, og fékk
það þá húsrými í Landisbanfca-
Ihúisinu, sem þá var nýreist. Það
kom í hlut Jóns Jafcobssonar að
flytja það þangað. Árið 1908 var
fullbyiggt Safnhúsið við Hverfis-
götu en þar á efstu hæð hafðd
fornminjasafnið verið ætlað
rúm. Þangað flutti Matthías Þórð
arson nú safnið dagana 5.—16.
desember. Þarna átti fyrir safn-
inu að liggja að dveljast í 42
ár, eða alla embættistíð Matthí-
asar Þórðarsonar. En undir eins
og hið nýja hús Þjóðminjasafns-
ins á háskólalóðinni átti að
heita fullbyggt, var safnið flutt
þangað. Byrjað var á fiutningn-
um í desember 1950 og stjórnaði
honum Kristján Eldjárn. Það
verk ásamt hagræðingu safnsins
í nýja húsinu tók nökfeur ár.
Fyrsti sýningarsalurinn var opn-
aður 13. janúar 1952, en síðasti
salurinn var fullbúinn tSL sýn-
inga 9. maí 1954. f ritgerð þess-
ari eru glöggar upplýsingar um
aEt skipulag safnsins, sérdeildir
þess, starfssvið og verkefni, sem
að ýmsu leyti taika til allra lands
byggðarinnar, svo sem umsjón
með gömlum húsum, rústum og
þvi um líku.
Saga Þjóðminjasafnsins fyllir
að meðtöldum fjórum myndasíð-
um nálægt þrjátíu fremstu blað-
síður bókarinnar, en þar fyrir
aftan taka við minjaþættirnir.
Þeir eru allir nálega jafnlangir,
tekur hver um sig yfir eina opnu
í bðkinni, og er prentað mál
á blaðsíðunum til vinstri hand-
ar, en myndir á hægri síðum.
Fjórar myndanna eru litprent-
aðar og hafa útlendingar tekið
þær, en flestar hinna hefur Gísli
Gestsson safnvörður tekið. Það
er fljótsagt um myndirnar að
þær eru allar hver annarri betri,
enda er pappír bókarinnar val-
inn með það fyrir augum að
myndir prentist sem bezt. Aftan
við minjolþættina er heimilda-
skrá og efnisyfirlit.
Engin töfk eru á í stuttri rit-
fregn sem þessari að rekja efni
og stíl einstakra minjaþátta, en
óneitanlega eru þeir talsvert
misgóðir, og svo fer það náttúr-
lega eftir áihugaefnum lesend-
anna hvað hverjum fyrir sig
finnst athyglisverðast, enda er
efnisfjölbreytnin geysileg. Hér
eru bæði Passíusálmar og Andra
rímur, ef svo mætti segja, og
„konu minni“ skemrnt með einu,
og mér skemmt með öðru. En
í beild og hver með öðrum verða
þættimir ágætlega vdð þeirri
kiöfu hinis almenna lesanda að
bækur eigi að vera til skemmt-
unar og fróðleiks. Og fullyrða
má um þessa fallegu bófc, að
hún er höfundi sínum og Þjóð-
minjasafni fslands til vegsauka
á aldarafmæli þess.
Guðmundur Daníelsson.
Guðm. G. Hagalín skrifar um
Stríðsminningar Jóns Kristófers
„Syndin er lævís og lipur.“
Stríðsminningar Jóns Kristó
fers. Fært hefur í letur Jónas
Árnason. Ægisútgálfan. Guð-
mundur Jakobsson. Reykja-
vík 1962.
1 Bók Jónasar Árnasonar um
Jóngeir, eirin af sérkennilegustu
borgurum Hafnarfjarðar, var sér
iega vel gerð og skemmtileg —
lika mjög geðfelld. Því þrátt fyrir
það, þótt sögumaðurinn vœri dá-
látið brofcbgengur og ekfei alltaf
með afbrigðum heflaður, þá hafði
iesandiim á tilfinningunni, að í
sögunni kæmi hann til dyranna
eins og hann væri klæddur, og
þótt slettur og blettir væru á
klæðum hans, var auðsætt, að
Ihann var þéttur og handfastur
manndómsmaður.
Hér er svo bomin önnur ævi-
saiga, sem Jónas Árnason hefur
ritað, og heitir hún „Syndin er
lævís og lipur,“ en svo sem þeir
menn þekkja, sem lcunnugir eru
skáldskap Steins Steinars, er
þetta Ijóðlína úr kvæði hans:
„Þegar Jón Kristófer Sigurðsson
lét úr höfn, stóð Herinn á bryggj-
unni og söng,“ enda er hin nýja
foók Jónasar æyisaga — eða eins
og þeir félagar orða það: Stríðs
eaga Jóns Kristófers — þes®
Jóns Sigurðssonar, sem borinn
er í þennan heim af breiðfirzku
foreldni í þeim virðulega stað
Styfckishólmi þann 7. janúar
1912, öðlaðist guðstrú sína, þegar
hann dvaldi á sumrum hjá þeirri
heiðursfconu, ömimu sinni, í Fag-
urey, þar sem hann einnig lærði
í nafni * réttlætisins að trúa á
Marx í sfcóla síns kappsama og
skapmifcla föðurbróður, Jóns
skipstjóra Sfcúlasonar. . . Bf til
vdll þarf hvorki að dorga á vizfcu
miðum Freuds né Ólafs Gunnars
sonar, sem sögumaðurinn nefn-
ir í sörnu andrá, til að fá þarna
ofurlitla bendingu í áttina til
þess, sem síðar hefur gerzt á
iífsbraut hins myndarlega,
greinda, skemmtilega og að
flestu vel gerða Breiðfirðings.
i Ég kem nánar að því siðar.
r Þetta er vel skrifuð bófc og
yfirleitt Skemmtileg. Jón Sig-
urðsson segir vel frá og er fynd-
inn — ag Jónais Árnason hefur
sannarloga lag á að láta frásagn-
iarhæfileifca og fyndni hans njóta
sin. Þarna er og brugðið upp lif-
andi myndum af ýmsum þeim
mönnum, sem sögumaðurinn hef
ur kynnzt, og vel lýst mörgum
afburðum úr lífi hans.
i En trúlega hefði þessi bók
getað orðið mun eftlrminnílegrl,
jafnvel l£ka skemmtilegri. í raun
inni er efni hennar mjöff harm-
rænt, þar eð sagt er frá ævi
trúaðs, glæsilegs og gáfaðs
manns, sem á við að etja svo
magnaðan demón, eins og hann
sjálfur kallar álagavald sinn, að
hann heflst það helzt að á all-
langri ævi að standa upp og
dietta. En hið harmræna verður
ekki sérlega átakanlegt í túlkun
sögumanns og söguritara — það
grátbroslega verður gjarnan ein-
ungis spaugilegt, og jafnvel vildi
ég leyfa mér að segja, að rétt-
irnir, sem demóninn framreiðir,
verði ekki í frásögninni nógu
sætir. Þarna er tekið svo sérlega
létt á öllu. Ef stríði Jóns Kristó-
fers við demóninn hefði verið
lýst af jatfnríki innsýn og innlíf-
un og sálarástandi hans í kafl-
anum f gegnum „manrihólin
sjö,“ þá hefði þetta orðið ógleym
anleg bók.
Sögumaðurinn víkur að því
nokkrum sinum, að sá, sem sög-
una ritar, taki ekki ýkja alvar-
lega túlikun hans á viðhorfi sínu
við tilverunni og örlögunum; les
andanum skilst helzt, að sögu-
manninum finnist söguritarinn
leggja hvorki verulega upp úr
guðstrú hans né glímu hans við
slnn illa anda. Ef til vill er þetta
orsök þess, að þær andstæður,
sem þarna virðast vera til stað-
ar, koma ekki fram á áhrifarík-
arl hátt en raun her vitni, en
þá hetfur ekki söguritarinn
reynzt réttur maður á réttum
stað. Hins vegar finnst þó les-
andanum, að sögumaðurinn siálf
ur kunnl að etga þarna drjúga
sök. Það er einhver sá tðnn í
rödd hans, sem gefur grun um,
að hann hafi 1 rauninni aldrei
fundið sig eins hart leikinn og
ástæða hefði verið til að ætla,
—■ að hann hatfi aldrei komið
ýkjahart niður, þegar hann hef-
ur dottið — og ennfremur: að
hann hafi ekki, þegar hann hef-
ur staðið upp, verið aldeilis
jafngagntekinn og Páll eftir bylt
una á veginum til Damaskus, en
til þess mifcla og mannlega post-
ula skirskotar sögumaðurinn
einu sinni.
Nú ví'k ég á ný að sambýli
þeirra Krists og Karls Marx í
hug og hjarta söigumannsins. Það
sambýli virðist enn við lýði og
sögumaðurinn trúa jafnt á hvort
tveggja: bðkstaf Ritningarinnar
og rit Karls Marx.
Grundvöllur Kristindómsins
er sú kenning Krists, að allir
menn séu börn Guðs, gæddir
anda, sem llfi eftir líkama-
dauðann, — allir séu jafnir fyrir
Guði og þurfi, jafnt vitrir sem
heimskir, jafnt voldugir og auð-
ugir sem aumir og snauðir, að
taka í öðrum heimi afleiðingum
gerða sinna í þessum. Á þessum
forsendum hefurfcærleiibsboð-
skapur Krists orðið annað og
meira en fögur fjarstæða, og er
þá ekki sízt að minnast þeirrar
regináherzlu, sem hann leggur
á breytni hinna mikils megandi
gagnvart smælingjanum, hinum
minnsta bróður. Og þrátt fyrir
það, hve miög kirkja Krists hef-
ur misstígið sig, þrátt fyrir allt
illt, sem menn valds og auðs hafa
1 aðhafzt í nafni Guðs, er sú mann
helgi, sem unnið hefur sér hér
á Vesturlöndum það mikinn þegn
rétt, að í krafti hennar njóta
borgararnir ómetanlegis örvftgis,
efnishyggjumaðurinn og bylting-
Jónas Árnason og Jón Kristófer
KARLMANNAFÖT — KARLMANNA-
FRAKKAR — M AN CHETTSK YRTUR
— HÁLSBINDI — TREFLAR.
AUSTURSTRÆTI.
arsinninn eins og aðrir, runnin
af rótum Kristindómsins. En
marxisminn á sér að grundvelli
þá efnishyggju, sem er afsprengi
otfmetnaðarins, er greip ýmsa
helztu spekinga hins vestræna
heims, þá er einn vísindasigur-
inn rak annan á öldinni, sem
leið. Það eru til fleiri demónar
en sá, sem hefur áfengið sér að
vopni — eða kannski við segjum
heldur, að sú mifcla persóna,
demóninn, noti í sína þjónustu
fleira en áfengið. Þar mundi
mega nefna fjárgræðgi og valda-
fikn. Þrátt fyrir marga og mikla
sigra demónsins, sem veifar
flöskunni, á hann sé ærið magn-
aðan og áhrifaríkan andstæðing,
þar sem eru timburmennirnir —
og þá einkum þeir mórölsku.
Þegar efnishyggjan hefur náð
þeim tökum, að hún er orðin
heiltæk, þá hafa þeir, sem dem-
óninn lofckar með auði og völd-
.um, losnað við sína timburmenn
og demóninn voldugan andstæð-
ing. Þá er mannhelgin orðin hel-
ber hégómi, hugarfóstur sjúkra
sveimhuga, því vissuleg mundi
þá liggja næst hjá efnishyggju-
manninum að líta á aðra menn
frá sama sjónarmiði og bóndi,
sem metur húsdýr sín eingöngu
eftir gagnsemi þeirra. Greind
telpa á milli vita sagði við móð-
ur sína sem ekki hafði næga
mjólfc í brjóstunum handa korna
barni: „Mamma, ef þú hefðir
verið kýr, þá hefðir hú verið lát-
in í Sláturfélagið.“ Það var nú
það. Og lítils virði mundi hann
talinn í rífci heiltækrar efnis-
hyiggju, hinn minnsti bróðir og
breytnin gagnvart honum verða
þar eftir, og efcki mundi þar
verða mulið undir þann, sem
dirfðist að spyrna á móti brodd-
unum, — munt þú engiu fyrir
týna nema lífinu, stendur ein-
hvers staðar. Þettæhafa milljón-
ir manna fengið að reyna á síð-
ustu áratugum, þar sem menn
heiltæfcrar efnishyggju hafa set-
ið á valdastólum, hlvort sem
þeir hafa verið marxistar eða
nazistar. Það er haft eftir ein-
um mesta valdamanni hins kín-
verska ríkis, að veldi Kínverja
þurfi ekki svo mjög að óttast
kjaroFkustyrjöld. f henni rnundu
farast allar þjóðir Vesturlanda,
en hins vegar mundu lifa hana
af eitt til tvö hundruð milljónir
Kínverja. Þessi orð hins kín-
verska ógnarbíldis lýsa betur en
nokkuð annað afleiðingum
stjórnarstefnu mótaðrar af heil-
tækri efnishyiggju, sem fylgt er
út í yztu æsar þess mögulega.
Því er það, að mér virðist
hvorki þurfa að fletta upp í
Freud né Ólafi Gunnarssyni til
að gruna, að einhver brotalöm
séu á, þar sem menn sjá ekfcert
athugavert við sambýli- Kri®ts
og Karls Marx.
En eins og ég hef áður sagt, er
þessi bófc vel og skemmtilega
skrifuð, — Jón Fagureyingur
segir lystilega frá, og Jónas Áma
son sýnir, að hann kann að láta
frásagnarhæfileika sögumanws-
ins njóta sín. . . En í rauninni
mun nærri sanni, að hvoruigur
taki hinn alvarlega, og með tfl-
liti til efnis bófcarinnar dettur
mér í hug orð meistara Jóns um
að sfcemmta um hinn óskemmti-
legasta hlut.
Guðm. Gíslason Hagalín.