Morgunblaðið - 15.02.1963, Síða 8

8
9* w r. r \ n r. 4 fíi Ð '
Föstudagur 15. febrúar 1963
Frá umræðum á Alþángi:
Skálholt afhent þjdðkirkjunni
IVIargir þingmenn vilja þar bisknpsselur
Á FUNDI neðri deildar í gær
urðu töiuverðar umræður um
frumvarp rikisstjórnarinnar þess
efnis. að þjóðkirkjunni verði af-
hentur Skálholtsstaður til eign-
ar og umsjár. Fylgi gjöfinni 1
millj. kr. árlegt framlag úr rik-
issjóði, er skal varið til áfram-
haldandi uppbyggingar í Skál-
holti og rekstrar þeirrar starf-
rækslu, sem biskup og Kirkju-
ráð koma þar upp.
Voru þingmenn á eitt sáttir
um, að frumvarp þetta væri spor
í þá átt að auka sjálfstæði kirkj-
unnar. Með því væri tryggt, að
aðrar stofnanir risu ekki í Skál-
holti, en þær, sem kirkjuyfir-
völdin teldu hæfa.
Mikið var rætt um endurreisn
biskupsstóls í Skálholti. Komu
þar fram ýmis sjónarmið svo
sem nánar er rakið.
Skálholt búið að kasta
ellibelgnum.
Bjarni Benediktsson kirkj;-
málaráðherra h.f ræðu sína á
þá leið, að þýðing Skálholtsstað-
ar í þjóðarsögu okkar íslendinga
væri kunnari en frá þurfi að
segja. Sízt væri ofmælt að segja.
að Skálholtsstaður hafi um aldir
verið einn af höfuðstöðum ís-
lands. En að vísu hafi það verið
ein af meinsemdum þjóðfélags-
ins á fyrri öldum, að enginn einn
höfuðstaður gat orðið miðstöð
menningar, atvinnulífs og lands-
stjórnar. Af þeim sökum dreifð-
ust kraftar þjóðarinnar um of.
Og þótt ýmsum hafi þótt miður,
er biskups stóll
lagðist þar nið-
ur, er enginn
vafi á hinu, að
flutningur bisk-
upsembættisins
til Reykjavikur
ásamt öðru því,
sem gerði hana
að höfuðstað
landsins, átti
ríkan þátt í. að fsland síðar
meir gat orðið sjálfstætt ríki.
Með þessu kvaðst ráðherrann
engan veginh draga úr þýðingu
Skálholtsstaðar. I>ar hefði bisk-
upssetur verið um aldir, frá
því á miðri 11. öld fram undir
aldamótin 1800, svo að sá stað-
ur er meir tengdur kirkjusögu
landsins og kristni en nokkur
annar staður. Hafði hann ekki
aðeins meginþýðingu fyrir
kristni og kirkju heldur og þjóð-
arsöguna á því tímabili. I>ess
vegna var það eitt af merkjum
skilningsleysis á sögulegt sam-
hengi og þýðingu fornra verð-
mæta, að Skálholtsstaður skyldi
látinn hrörna svo sem raun bar
vitni. Þess vena er það öllum til
lofs, er Skálholt nú er búið að
kasta ellibelgnum og búið að
ytra formi að búa svo um, að
við getum blygðunarlaust komið
þangað okkur til ánægju Og upp-
lyftingar og leitt þangað erlenda
gesti, sem alla hefur fýst að
koma þar.
Vígsla kirkjunnar
ráðgerð 21. júlí.
Nú er uppbyggingin á Skál-
holtsstað komin svo langt. að
ráðgert er að hægt muni verða
að vígja dómkirkjuna þar á
staðnum 21. júlí n.k. Eðlilegt sé
því, að sú spurning vakni, hvað
eigi að gera við byggingarnar
þar á staðnum og hvert hlutverk
staðarins í framtíðinni eigi að
verða. Sannast að segja séu allar
bollaleggingar um þetta mjög á
reiki, bæði meðal almennings og
kirkjunnar manna. Kvaðst hann
telja eðlilegast, að kirkjan ráði
þar miklu um sjálf eða þau
kirkjulegu yfirvöld, sem lögum
samkvæmt ráða mestu um henn
ar innri mál, en það eru biskup.
kirkj urá' og kirkjuþing. Skálholt
var upphaflega eða á 11. öld af-
hent Gissuri biskup ísleifssyni
sem biskupsstóll. Að vísu var
ráðgert, að þar skyldi vera bisk
upsstóll þaðan í frá, en þeirri
skipan var löglega breytt með
konungstilskipan á 18. öld. Sum-
ir vilja breyta því á ný. Frum-
varpið tæki enga afstöðu til
?ess deilumáls, það sé látið opið,
hvað sem samþykkt frumvarps-
ins liði.
Skálholt
afhent þjókirkjunni.
f frumvarpinu er ráðgert, að
afhenda þjóðkirkju íslands end-
urgjaldlaust til eignar og um-
sjár jörðina Skálholt í Biskups-
tungum ásamt öllum mannvirkj-
um og lausafé. sem nú er í eign
ríkisins á staðnum, enda veiti
biskup íslands og Kirkjuráð
eign þessari viðtöku fyrir hönd
þjóðkirkjunnar og hafi þar for-
ræði um framkvæmdir og starf-
rækslu. Að sjálfsögðu þó innan
þeirra marka, sem löggjöf og
fyrirmæli æðri stjórnvalda
segja til um.
Enn hafa hin kirkjulegu yfir-
völd ekki komið sér saman um
að óska eftir biskupsstóli í Skál-
holti og því ekki ástæða til að
taka afstöðu til þess að svo
komnu máli án slíkrar óskar frá
þjóðkirkjunni. Hins vegar eru
uppi háværar raddir um kirkju-
legan skóla. er kirkjan ræki sjálf
fyrir fé, er hún sjálf aflaði. —
Kvaðst ráðherrann hyggja, að
þær bollaleggingar væru þess
eðlis. að slíkur skóli yrði utan
við fræðslukerfið, þar yrði um
að ræða fræðslu, er bættist ofan
á lögboðna skólagöngu. Þess
vegna væru ekki uppi óskir um
fjárframlag frá rikissjóði um-
fram þá einu milljón, sem í frum
varpinu fælist.
Einnar milljónar
árlegt framlag.
En í frumvarpinu er gert ráð
fyrir, að ríkiss.' I rr greiði árlega
eina milljón i sjóð, sem vera
skal til áframhaldandi uppbygg-
ingar í Skálholti og rekstrarfé
þeirrar starfrækslu, sem biskup
og kirkjuráð koma þar upp. En
það kostar eitthvað fé að full-
gera kirkjuna þar á staðnum,
þótt byggingu hennar sé svo
langt komið. að vígsla fari fram
í sumar og einnig kvaðst ráðherr
ann hyggja, að endurbæta þyrfti
embættisbústaðinn. Er þeim
framkvæmdum verður lokið, er
á valdi kirkjunnar til hverra
framkvæi I la fénu verður varið.
Ef ofan á verður að koma þar
upp kirkjulegum skóla, er það
heimilt að verja fénu til þess og
síðan til rekstrar hans, en ekki
er gert ráð fyrir frekari fram-
lögum frá ríkissjóði. Þess verð-
ur kirkjan að afla með öðrum
hætti, eftir því sem hún telur
sér samboðið og mögulegt.
Loks kvaðst ráðherrann telja
mjög vel fara á, að við vígslu
Skálholtskirkju verði afhending
staðarins á ný formlega tilkynnt.
Endurreisn
biskupsstól í
Skálholti.
Sigurður Bjarnason (S) kvaddi
sér næst hljóðs. Kvaðst hann
ekki mótfallinn þvi, að þjóð-
kirkjunni verði fenginn eignar-
og umráðaréttur yfir Skálholti
og hún studd til þess að hagnýta
staðinn sem bezt í þágu sína
og kristnihalds í landinu. Þess
vegna kvaðst hann geta fylgt
frumvarpi því. sem kirkjumála-
ráðherra hefði fyrir mælt. Þetta
frumvarp felur i sér merkileg
nýmæli og stuðning við íslenzka
kirkju. Það veitir henni
færi til þess að
sækja nýjan
styrk og nýtt
líf til þess stað-
ar, sem í rúm
700 ár var í senn
höfuðstaður
og mesta mennta
setur þjóðarinn-
ar.
En ég get
ekki, sagði þingmaðurinn,
komizt hjá þvi að láta í Ijós
vonbrigði min vegna þess, að
svo virðist nú komið, að for-
ystumenn kirkjunnar hafi varp-
að fyrir róða hugmyndnni um
raunverulega endurreisn biskups
stóls í Skálholti a.m.k. enn um
sinn. Þegar endurreisn Skál-
holtsstaðar var hafin, eftir langa
og niðurlægjandi niðurníðslu,
vakti það mikinn og almennan
áhuga um land allt. Þori ég að
fullyrða, að a.m.k. stór hluti
þjóðarinnar ætlaðist til þess að
biskupstóll yrði endurreistur á
hinu forna biskupssetri. í Skól-
holti var biskupssetur frá því
biskupsdæmi var fyrst sett hér
á stofn 1056 fram undir alda-
mótin 1800, er stóllinn var flutt
ur til Reykjavikur, þegar ófrelsi
og fátækt svarf sem fastast að
islenzku þjóðinni.
Skálholtsstaður hefur nú ver-
ið endurreistur og húsaður þann-
ig, að hann gæti innan skamms
tíma tekið við æðsta kirkju-
höfðingja þjóðarinnar til bú-
setu. Samgöngur við staðinn
eru svo góðar að þangað er að-
eins 1% klst. ferð frá Reykja-
vik og simasamband við stað-
inn er einnig öruggt. Biskupinn
yfir íslandi gæti því auðveld-
lega unnið þar öll sín störf í
þágu kirkjunnar og embættisins.
Ýmis umboðsstörf sem biskup
og skrifstofa hans vinna nú,
væri hægt að fela kirkjumálaráðu
neytinu. Auk þess myndi biskup
eins og áður hafa skrifstofu í
höfuðborginni.
Raddir hafa verið uppi um
það á undanförnum áratugum,
að æskilegt væri að biskupar
væri tveir. Hefur þá jafnframt
verið rætt um að annar þéirra
hefði búsetu á Hólum í Hjalta-
dal. hinu forna biskupssetri
Norðlendinga. f frumvarpi, sem
Magnús heitinn Jónsson prófes-
sor flutti hér á Alþingi fyrir
nokkrum árum, var gert ráð fyr
ir því að biskupar yrðu tveir.
Mjög líklegt er, að þegar þjóð-
inni hefur fjölgað verulega verði
talið nauðsynlegt að biskupar
verði fleiri en einn. Mundi þá
ekki talið óeðlilegt að biskup
sæti á Hólum. Hins vegar virðist
í bili vera nægilegt að einn aðal-
biskup sé yfir íslandi og tveir
vígslubiskupar eins og nú er.
Tengslin treyst milli
fortíðar og nútíðar.
Það hefur alltaf verið mín
skoðun, að vel færi á því að
æðsti kirkjuhöfðingi þjóðarinnar
væri búsettur í Skálholti, hinu
forna biskupssetri. Með slíkri
ráðstöfun væru tengslin á ný
treyst milli fortíðar og nútíðar,
forn arfleifð sögu og hefðar vak-
in til nýs vegs og virðingar.
Biskupsembættið fengi þá nýj-
an og traustari grundvöll í skjóli
minninga merkilegra sögu Skál-
holtsstaðar. Þjóðlegasta og elzta
embætti landsins fengi nýtt gildi
og aukið sjálfsæði í hugum ís-
lendinga.
Því miður virðist íslenzka
kirkjan og leiðtogar hennar
ekki vera reiðubúnir til þess að
hverfa að þessu ráði. og margt
virðist á huldu um það, hvernig
hagnýta eigi Skálholtstað. Radd-
ir hafa verið uppi um það, að
þar skyldi settur á stofn lýðhá-
skóli að norrænni fyrirmynd.
Ég játa hreinskilnislega, að mig
tækl-
orestur sannfæringu fyrir nauð-
syn slíkrar stofnunar á þessum
sögufrægasta stað íslenzkrar
kirkju. Sannleikurinn er líka sá,
að okkur vantar ekki fyrst og
fremst fleiri bóknómsskóla hér
á landi í dag, allra sízt skóla
sem margt bendir til að lítil eða
engin þörf sé fyrir, og samhæf-
ist alls ekki þjóðarþörfum. þótt
þeir hafi að ýmsu leyti rækt
merkilegt hlutverk meðal stærri
þjóða.
En þrátt fyrir það að hug-
myndin um biskupsstól í Ekál-
holti virðist í bili eiga erfitt upp-
dráttar, er það ósk mín og von
að sú ráðstöfun, sem þetta frum-
varp, sem hér er til umræðu
felur í sér á Skálholtsstað, megi
verða kirkju og kristnihaldi í
landinu til eflingar í framtíð-
inni.
Svipuð ffrvörðun tekin
varðandi Hóla
Gunnar Gíslason (S) kvaðst
fagna þeirri ákvörðun, að Skál-
holtsstaður, sem um aldir var
önnur af miðstöðvum menningar
og trúarlífs, og raunar mætti
segja einnig athafnalífsins, skuli
aftur lagður til kirkjunni og fal-
inn umsjá hennar. Hvorki komi
fram í frumvarpinu né greinar-
gerð, hvert skuli vera fram.tiðar-
hlutverk staðarins, en sem fram
hafi komið, séu skoðanir mjög
skiptar um það, og ekki aðeins
meðal þjóðarinnar, heldur og
einnig meðal prestastéttarinnar.
Kvaðst h a n n
e k k i mundu
fara út í þau
mál, en vænta
þess fastlega,
eins og við gerð
um öll, að frum
varpið stuðlaði
að því, að þessi
verðmæta alþjóð
areign mætti á-
vaxtast til sem mestra nytja í
andlegu og menningarlegu tilliti.
Sagði hann, að ekki mætti skjlja
orð sín svo, að hann vildi spilla
fyrir þessu frumvarpi, enginn
reipdráttur mætti verða milli
Skálholts og Hóla. En það væri
nú einu sinni svo, og ætti það
ekki sizt við þá Norðlendinga, að
um leið og Skálholt er nefnt,
koma þeim Hólar í hug. Kvaðst
hann vænta þess, að þegar það
þætti tímabært yrði svipuð á-
kvörðun tekin varðandi Hóla. Sín
skoðun væri, að þjóðkirkjan
ætti að fá þessa staði tvo til eign
ar og umsjár.
Aukinn skriður á endurreisn
Skálholts
Eysteinn Jónsson (F) kvaðst
fagna því, að með frumvarpi
þessu væri aftur kominn aukinn
skriður á endurreisn Skálholts.
Taldi hann mjög vel við eiga, að
þjóðkirkjunni yrði afhent Skál-
holt til eignar og umsjár og
tryggði það í raun réttri, að þær
einar stofnanir komi í Skálholt,
sem þjóðkirkjan vill hafa þar,
sem væri laukrétt stefna. Tók
hann undir þau
orð, að þetta
mætti verða til
að lyfta þjóð-
kirkjunni og
örva h e n n a r
starf. Oft væri
talað um daufa
kirkj ustarfsemi
og kirkjusókn,
En er ekki hinu
sama ti’l að dreifa um almenna
stjórnmálafundi? Og vill nokkur
draga þá ályktun af því, að á
hrif þjóðmálaflokkanna séu sára
lítil? Sannleikurinn væri sá, að
kirkjan er mjklu sterkari þáttur
í þjóðlífi landsins en kirkju9Ókn
in gefur tilefni til, og það er sú
stofnun, sem mest samband hef.
ur við heimilin og fólkið yfir
leitt.
Unnar Stefánsson (A) kvaðst
vænta þess, að þessi ráðstöfun
mætti verða til þess að efla Skál-
holtsstað. Boðað hefði verið til
Skálholtsfundr 25. jan. sl., og þar
gerð sú ályktun, að endurreisn
Skálholts væri ekki lokið, fyrr
en biskupsstóll þar hefði einnig
verið endurreistur. Kvaðst hann
sammála því, að biskupsstóll
fengi aukið sjálfstæði í Skálholti.
Varpaði hann loks fram þeirri
hugmynd, að guðfræðideildin
yrði flutt til Skálholts.
Gísli Guðmundsson (F) kvaðst
ekki telja ólíklegt, að afhendinig
Skálholts væri vel ráðin. Hins
vegar tadi hann, að ýmsum
hefði orðið vonbrigði, að ekki
var einnig fjallað um aðsetur
biskups í Skálholti í frumvarp-
inu, og spurðist hann fyrir um
það, hvort slíkra tillagná væri að
vænta.
Spillir ekki fyrir hugmyndinri
um biskupsstól
Bjarni Benediktsson, kirkju-
málaráðherra, lét þess getið, að
ekki væri ráðgert að flytja annað
frumvarp um endurreisn Skál-
holts. Sér hefði virzt EJ gera
rétta grein fyrir frumvarpinu í
meginefnum, að héðan í frá verð
ur engin starfræksla ákveðin í
Skálholti, nema með samþykki
kirkjulegra yfirvalda. Alveg eins
sé ljóst, að óráðlegt er að fytja
biskupsstól að Skálholti, þótt það
sé á valdi Alþingis, nema að
fengnu samþykki og að fengnura
tillögum kirkjulegra yfirvalda.
Kvaðst hann hyggja, að út frá
kirkjulegu ' sjónarmiði stefni
frumvarpið í rétta átt, en spilli
að engu fyrir hugmyndinni um
biskupsstól í Skálholti, greiði
fremur fyrir hennL
Endalaust megi mæla með og
móti því, að endurreisa biskups-
stóla í Skálholti og á Hólum.
Slíkar umræður byggjast sem
um svo mörg önnur mál meir á
tilfinningum en rökum. Þeir,
sem festa sig við aðra hvora hug-
myndina, láta ekki haggast.
Biskup er fyrst og fremst sá env-
bættismaður, sem á að hafa sam-
band við prestastéttina og mikill
hluti af starfi hans er fólgið í
margs konar viðtölum og milli-
göngu við ríkisstjórnina, sem ráð
herrann kvað að sínu viti helzta
röksemdina á móti því að biskups
stóll verði fluttur í Skálholt, þar
sem þar yrði þetta allt mýku
erfiðara. SBj hefði að vísu getið
um, að hann skyldi hafa skrif-
stofu í Reykjavík. Þá færi nú
munurinn að verða lítill og með
því raunar viðurkennt, að biskup
landsins verður að hafa aðsetur
hér. En mergurinn málsins sé sá,
að ekki er gerlegt að flytja bisk-
upsstól í Skálholt nema að fengnu
samþykki prestastéttarinnar og
hinna kirkjulegra yfirvalda, bisk
ups, kirkjuráðs og kirkjuþings,
og eftir þeirra tillögum. Ef það
lægi fyrir, kvaðst ráðherrann
reiðubúinn að endurskoða sína
afstöðu.
Því hefði verið hreyft, að bisk
up hefði aðsetur á báðum stöð-
unum. Hér sina skrifstofu og
væntanl. eitthvert húsaskjól eu
eins konar tignarsetur í Skál-
holti, þar sem hann gæti betur
gefið sig að sínum andlegu hugð-
arefnum. Kvað ráðherrann vel
geta farið svo, að biskup fengj
einnig embættisbústað í Skál-
holti og mundi þá reynslau
skera úr um, hvort hentugra
þætti, hin eðlilega abburðanna
rás.
Björn Fr. Björnsson (F) tók
mjög undir hugmyndina uru
endurreisn biskupsstóls í Skál-
holti og varpaði fram þeirri
spurningu, hvort við gæturn
ekki hugsað okkur Skálholt sena
okkar Kantaraborg, okkar Upp-
salj. Vissulega væri þetta til
finningamál. en það væri ekki
nema gleðiefni, að fleiri mál
skuli bera á góma á Alþingi eu
fjármál.
Þórarinn Þórarinsson (F) varp
aði fram þeirri hugmynd, hvort
eina lausnin á þessu máli fengist
ekki með því að hafa biskupa
þrjá, einn í Reykjavík, einn í
ISkálholti og einn á Hólum. —■
Kirkjuna skorti aukna starfs-
Framh. á bls. 15.