Morgunblaðið - 11.04.1963, Síða 3

Fimmtudagur 11. apríl 1963
3
i
MORCVNBL4Ð1Ð
BlATT haf, baðströnd og
andi sólskin hefur alltaf s^rstakt
aðdráttarafl fyrir okkur íslend-
inga, hegar við leggium land
Uiidir fót í sumarlevfinn 'betta
er víðar að finna en á Mallorca
eða Kanarfevjum. sem nú eru
mest í tWcu eða á fr»«m op
d->'ru hað«tö^"num á Miðiarðar-
b?>f'"JtrÖT1d Frr1'-U1í>r',S.
megin við reiðotígvéhð — Itaifu
— eru en»u Hður h°illandi bað-
strandir. oa bar. pftir endíiap«»ri
Dalmatíuströnd Jú°óslavíu. eru
bessi skemmti1ef’u horr) og bmi"
bar sem k°m"r hæti1°,a’a miki*
?' fe>rð°fA11-i til að pi'ðveH er að
ff inni á ármtum bnt°lum, en
pt-ki svo rnnrtrt að b°ð snrenr1
vnr> verð eða setii svin s;nn á
b'4T1 s°rVenni1eera i'mhver'ti.
TJornbard Efamti pbqw sVrif-
aði^ e'"hvern t.fmo: Enalendina-
ar. fr ar. A merívumenn o?
Surr.nr1exrfi"»"1k f"á fi'ium
m°nninaar1nndum (betta t°k ée
auðvitað til m;n). baTdið í
mifi’ónatrH til Jú"ós1nvíu. Þar
verður farið með ykkur sem
kðnunga. St.iórnin sér ykkur fyr-
ir afbragðs veðurfari og fesrursta
lendslagi af hvaða teeund sem er.
ykkur algerlega að kostnaðar-
leusu. Fólkið er eins og bið hald-
ið að bið séuð en eruð ekki. Það
er gestrisið, skapgott og mjög
fallegt. Sérhver bær er fögur
mvnd og hver stúlka kvikmynda
stiarna. Komið fliótt áður en það
sér við okkur! Þetta er of gott
til að endast.
Þegar ég las þessi ummæli
fyrir nokkrum árum, ákvað ég
að halda á þennan yndæla stað.
Og það er vissulega dásamlegt
að sigla á bláu Miðiarðarhafinu
austur með Dalmatiuströndinni.
Hver eyjan á fætur annarri kem-
ur út úr hitamóðunni og smá-
hverfur aftur, svo að síðustu er
maður ekki viss um hvort þetta
var í rauninni land eða bara
skýjabakki. Á aðra hönd gnæfa
Dínaralparnir á ströndinni, hvít-
ir með dökkum flekkjum, eins
og það sé snjór í þeim í brenn-
heitu sólskininu. En það er ein-
mitt sólskinið, sem hefur fram-
kallað þessa liti, með því að
þurrka jarðveginn og skilja
klappirnar eftir berar og hvítar.
Bergtegundin í fjöllunum er svo
gijúp, að það litla vatn sem skell-
ur á klöppunum hripar viðstöðu-
laust niður í gégn og safnast í
neðanjarðarlæki, sem svo kann-
ski spretta allt í einu út úr
berginu í miðjum hlíðum. Þann-
ig hefur vatnið víða grafið feg-
urstu kalksteinshella í fjöllin. En
jarðvegurinn er dýrmætur í
þessu fjallalandi og lífsskilyrði
bóndans erfið. 1 aldaraðir hafa
bændurnir því hlaðið upp grjót-
ga.:ða kringum moldarblettina,
svo að þessi fágæti jarðvegur
skolist ekki burt og á stöllunum
rækta þeir vínvið, olífutré,
ferskjutré, sítrónutré og appel-
sínutré. Og víða gnæfa pálma-
og kastaníutré við himin.
\Ef ég fæ aftur tækifæri til að
koma til Júgóslavíu, og það
er ég reyndar ákveðin í að gerá,
þá veit ég hvernig ég mundi eyða
tímanum. Ég mundi setjast að á
einhverri þessara þúsund eyja
utan við strönplina og leigja mér
þar lítið hús. Það kostar svo
sem ekki neitt, enda ekki raf-
magn og lítið um vatn. Ég mundi
liggja á ströndinni og synda í
sjónum og lifa á fiski frá fiski-
mönnunum sem róa á kvöldin
með sterk ljósker í stafni til að
draga að fiskana, og vatnsskort-
inn má bæta upp með rauðvíni,
sem bændurnir selja í émum
fyrir minna en vatnsbáturinn
vatnið. Hvort rauðvín er gott til
að þvo sér úr veit ég ekki, en
það yrði varla mikið vandamál.
Árið 1957, þegar ég kom
þarna í fyrsta sinn, hafði ég
ekki vit á að lifa þannig. Ég
steig af skipinu í bænum Split.
af þeirri einföldu ástæðu að
hann er á miðri ströndinni.
Bærinn er annálaður fyrir feg-
urð og ibúarnir elska bæinn sinn.
Á kvöldin þegar ungu pörin
ganga út með ströndinni { tungl-
skininu eða ríflega þúsund tröoo-
ur upo á Marjanhæðina 0» sitja
á bekkjum undir pálmatríánum.
svngia elskhugarnir kannski
sönginn sem bvrjar svona: ..Hvað
er London í samanburði við
Split? Ekki nokkur hlutur!“ inn-
an um aðra angurværa ástar-
söngva.
Annars mínnti Solit mig af
vmsum ástæðum á Akrabes. b°
bærinn sé á s+ærð við Reykia-
vík. Það er fiskveiðibær með
áeætri höfn. bar er m. a. sem-
entsverksmiðia og baðan er eitt-
hvert sterkasta kuattsovrnu'lið
.Tu'tAdqvíu. sovv) eftir ann-
að hefur orðið Júgóslavíumeist-
ari og jafnvel unnið millilanda-
keppnir. Af þessu eru Splitbúar
að sjálfsögðu stoltir, og eiga ein-
hvern tíma í sigurvímu að hafa
sett upp skilti, sem á stóð: „Split
á bezta knattspyrnulið í heimi
og nágrenni hans“.
Þeir sem hafa gamán af að
skoða gamlar minjar, finna næg
viðfangsefni í Split, því allar
þær þjóðir sem börðust um land
svæði eða áhrif í þessum hluta
Evrópu komu þar við og skildu
eftir sig menjar, allt frá því
Grikkir fóru að koma sér upp
nýlendum á ströndunum krinlg-
um Miðjarðarhaf og settust þar
að á 1. öld f. Kr. Rómverjar
komu þar við sögu, einnig
býzönsku keisararnir, Slavar,
Ungverjar, Feneyingar, Austur-
ríkismenn og meira að segja
Napoleon. Upphafið að Split, að
því er nú verður bezt séð, er
höll, sem Diokjetianus Rómverja-
keisar| lét reisa árið 305, þegar
hann var seztur í heligan stein,
en hann á að hafa verið frá
Salona þarna skammt frá. Þetta
var engin smáhöll. Hún tekur
yfir meira en þriggja ferkm.
svæði eða meiri hlutann af allri
miðborginni. Gömlu hliðin, horn-
turnarnir úr hallarveggnum og
brot úr henni sjálfri standa í
bröngum húsasundum. T. d. er
hluti af baðherbergi Diokletian-
usar sjálfs í oorti bak við gamalt
hús og gólfið í nýtízku snyrti-
vöruverzlun nokkurri er frá þvi
skörnmu eftir Krists burð.
Fornlei fafræðinpar frá öllum
löndum heims hafa lengi haft
áhuga á bessum fövru fornminj-
um og loks lauk franskur forn-
levfpfræðingur við að ?era líkan
af höllinni. Hún hefur verið
bvoeð eins o2 rómv*rskur hall-
argarður með herbúðum í norð-
urhlutanum. forgarði og trúar-
legum byffsdnvum um míðbikið
og íverustað koonncrs svðst og
út að sjónum. Sú hlið hallar-
innar var fagurlega skreytt. enda
Hnrfti varnarvef'vurjnn ekki að
vera svo rammbyggilegur þar.
Ekkert var sparað við hallar-
bygginguna. Þrælar og verkh-
menn voru fluttir frá fjarlægum
löndum pg safnað úr nágrenninu.
byggingármeistarar komu frá
Grikklandi. sphinxar og granít-
súlur frá Egyptalandi o.s.frv.
Upphafleiga bjuggu allir íbúar
Split innan þessarar rammlegu
víggirðingar, en þegar borgin
stækkaði og henni óx fiskur um
hrygg,' fóru að safnast utan við
borgarmúrana timbur- og stein-
hús. En samt þurftu íbúarnir að
geta flúið í skjól, ef hættu bar
að höndum. Húsin í miðborginni
standa því svo þétt og göturnar
eru svo mjóar og óreiglulegar, að
ekki er hægt að aka um þær.
Samt eru þær tandurhreinar, því
á næturnar eru hinar steinlögðu
götur stærri bæija Júgóslavíu
spúlaðar, bæði til að hreinsa
þær og kæla. í fyrstu hélt ég
að komin væri hellirigninig á
næturnar, þegar ég vaknaði við
vatnsniðinn. Út frá gömlu borg-
inni teygja sig nú í allar átíir
ný hverfi með nýtízku sambygg-
ingum, en húsnæðisvandræði eru
svo mikil að oftast búa margar
fjölskyldur í einni íbúð.
Split er semsagt frá fornu fari
menningarborg og rik af alls
kyns söfnum. Þar er fornminja-
safn, byggðasafn. listasafn, nátt-
úrugripasafn o. fl., að óglevmdu
safni myndhöggvarans fræga,
Mestrovics, sem flúði frá Júgó-
slavíu undan Þjóðverjum á stríðs
árunum og er nýlátinn i Banda-
ríkjunum, að mig minnir. En
hann var frá Split, þar sem
hann skildi eftir hús sitt fullt
af höggmyndum og hefur sent
tréskurð að vestan í litla, fagra
kanellu.
Ég undi mér semsaigt hið bezta
í Split og fannst ég hafa lent
á góðum stað. Af þvi sem áður
hefur verið sagt, sést að í Split
ber fyrir augu ferðamannsins
skemmtileat sambland af gömlu
Oy nýiu. Þar standa nýju húsin
við hliðina á fornum höllum.
bæíarbúar klæddir á evrúoska
ýísu spóka sig á götunum
og á morgnana koma sveitakon-
urnar gangandi langt að með af-
urðir sínar á höfðinu til að selja
þær á markaðnum. Þar standa
þær svartklæddar og þolinmóð-
ar við markaðsborðin með eggin
sín, ostana sína, mjólkurbrúsana,
vinámurnar, grænmetið og
ávextina, þangað til allt er selt.
Þá halda þær fótgangandi heim.
Þegar fer að rökkva og svalan
andblæ leggur frá sjónum,
streymir unga fólkið út á göt-
urnar og spásserar fram og aft-
ur. Söngur á sýnilega mikil ítök
í Júgóslövum. Á ströndinni, á
götunni og hvar sem fólk kemur
saman, draga nokkrir sig saman
í hóp krin'gum gítarleikara og
syngja söngva frá hinum ýmsu
héruðum. Söngvarnir frá austari
héruðunum, og reyndar allir
söngvarnir, eru með áberandi
austUrlenzkum blæ. En maður
verður að hafa heppnina með sér
til að fá að sjá hina fjörugu og
margvíslegu þjóðdansa, því þeir
eru nú orðið mesl dansaðir við
hátíðleg tækifæri, eins og brúð-
kaup, trúarhátíðir, byrjun ver-
tíðar eða á sérstökum mörkuð-
um. Og til að fá að sjá og njóta
biuna f’ölbreyttu 02 skrautle^U
hióðbúnínea oe þ'úAúanga gern
þessi þióðabrot hafa skapað.
uudirokuð o<? undir áhrifum frá
’ðkfrninum Ti1úðiim, verður mað-
nr helzt að hafa tækifæri til
•’ð aka eftir mjóum stígum únn
í litlu bornin i fiöllunum eða
sigla út í eyjarnar. Oa min
aamla vinkona ,. maddama
heppni“ brást mér ekki hvað það
snerti fremur en endranær á
ferðalögum.
Ég var á ferðinni í júnímán-
uði, en þá er sjórinn orðinn heit-
ur og notalegur til að baða sig.
Á ströndinni vildi mér það lán
til að brezk opinber sendinefnd
fór að velta því fyrir sér hvort
þessi stúlkukind, sem lá þarna
í sandinum og las leikrit eftir
Shaw. hlyti ekki að vera landi.
í hópnum var enskur hátt settur
embættismaður með ritara sinn
og eiginkonu þess síðarnefnda.
Stóð eitthvað á að hægt væri að
undirrita samninga, sem verið
var að gera í Belgrad og hafði
Júgóslayíustjórn boðið nefndinni
í ferðalag til að kynnast landinu
á meðan. Með Englendingunum
var svo formaður júgóslavnesku
sendinefndarinnar, þ e k k t u r
skæruliðsforingi frá stríðsárun-
um. Þessari sendinefnd var lagð-
ur til bill með bílstjóra, hrað-
bátur til að fara út í eyjarnar
og hún sótt í einkaflugvél. Ég
naut svo góðs af og var loks
smyglað með flugvélinni til
Belgrad, sem ég hefði annars
ekki haft efni á að heimsækja
í þessari ferð. Og vel fræddist
ég um málefni Júgóslavíu af
spurningunum sem Bretinn lét
stöðugt dynja á Júgóslavanum
um margvíslegustu efni, sem
mér hefðu aldrei dottið í
hug. Já, heppin var ég
að taka enskt leikrit sem lestrar-
efni þennan dag en hvorki
franska tízkublaðið né Brekku-
kotsannálinn hans Kiljans á ís-
lenzku, sepi var mitt lestrarefni
um þessar mundir. Það hefði
vafalaust ekki dugað mér eins
vel.
Án þess hefði ég ekki fengið
að njóta þess að sigla út í eyjuna
Solta, og vera boðin í mat á
sumardvalarhæli fyrir blinda.
Við fórum svo í sjóinn með
blinda fólkinu. Ég brá mér bak
við bát til að fara í sundbolinn
ög síðar aftur í fötin. En þegar
við komum í land varð ég þess
vör að gullúrið mitt var týnt.
Mér var sagt að ekkert annað
væri hægt að gera en að hringja
út í eyjuna og biðja um að ef
úrið skyldi finnast, þá yrði það
sent í land næst þegar vatns-
bátur færi út í eyjuna. Mér datt
ekki í hug annað en úrið væri
horfið fyrir fullt og allt. Ég
var líka komin til Belgrad, þeg-
ar ég fékk sendingu. Þar var úr-
ið komið og sú skýring með að
blinda fólkið hefði allt farið nið-
ur á ströndina og þreifað sand-
inn, þangað til úrið fannst við
bátinn. Þetta hrærði mitt hjarta.
Eða var kannski einhver ekki
eins blindur og hann leit út fyrir
að vera?
Ekki er síður skemmtilegt að
aka út í sérkennilégu fallegu
sveitaþorpin. Á vegunum mætir
ferðamaðurinn kannski bónda,
sem situr þolinmóður á asnanum
sínum meðan bíllinn þýtur fram
hjá eða sveitakonu með svo stór-
an hrísbagga á höfðinu að varla
sér í hana eða jafnvel æki með
Frh. á bls. 7