Morgunblaðið - 11.04.1963, Side 20

20
MORCVl\BL48lB
Fimmt’’r1agur 11. apríl 1963
ͻEGAR huganum er rennt
til þeirra staða, sem blaða-
maður hefir sótt heim á rúm-
um áratug bæði hér heima á
Fróni og á ferðum erlendis,
er úr vöndu að ráða að velja
sér stað, sem vel er fallinn til
að rita um hann páskahug-
leiðingu.
Það var raunar tilviljun
ein sem réði því, að mér var
einn staður öðrum minnis-
stæðari nú fyrir þessa páska.
Svo vildi til að í kunningja-
hópi var verið að ræða
kynngimátt ýmissa staða og
dulræn áhrif þeirra. Mér kom
þá í hug sérstætt atvik, sem
sumir munu nefna tilviljun,
aðrir fyrirburð og máske enn
aðrir dulrænt fyrirbæri. Ég
mun ekki fella neinn dóm um
þetta í þessu spjalli mínu,
heldur einungis segja frá at-
burðinum eins og hann skeði
og þeim stað, sem hann er
við tengdur.
Fórnfæringar eru tíðkaðar nær
hvarvetna í heiminum, bæði
meðal heiðinna og kristinna
manna. Gjafir sér til sálarheill-
ar, syndakvittunar eða hjálpar
öðrum, til innleggs fyrir sjálfan
sig í eilífa lífinu, eru af sama
toga spunnar. Vera má að hjá
einhverjum liggi dýpri tilfinn-
ingar til fórna og hjálpargjafa.
Þó mun það ekki spilla að hinn
mikli bókari færi slíkt hverjum
og einum til innleggs svO það
mætti verða til að rétta við út-
tektina á lífið.
Margir munu þeir, sem færa
slíkar fórnir af einlægri trú og
enn aðrir af einlægri hjátrú. Og
hví skyldu menn ekki mega hafa
sína trú og hjátrú óáreittir af
samborgurum sínum svo lengi
sem hún ekki stangast við al-
menna siðgæðisvitund og sjálfs-
eignarett. Velflest af þessu er
sára saklaust, sumt ofvaxið mann
legum skilningi. Það er ekki
vandsetið í dómarasæti, þegar
afgreiða má dóminn með því
einu að þetta séu hindurvitni og
hrein vitleysa, sem ekkert mark
sé á takandi.
Til þess nú að þokast ekki
lengra frá meginefni því, sem
standa átti í þessu greinarkorni,
er bezt að hefja frásögnina.
Það var fyrir nokkrum árum
að ég fór vestur að ísafjarðar-
djúpi að Jeita blaðaefnis, en til
þess hafa flestar mínar ferðir
verið farnar hin síðari árin.
Margar eru ferðir þessar jafn-
framt skemmtilegar og maður
kynnist fólki og stöðum, sem
seint gleymast á lífsleiðinni.
Að sjálfsögðu er það ætlunin,
þegar heim er komið, að rita
niður flest það er fyrir augun
ber, þótt tilgangurinn sé fyrst
og fremst sá að kynna þá menn,
sem rætt er við, og lýsa þeim
stöðum, sem skoðanir eru.
Um þessa 'ferð mína að ísa-
fjarðardjúpi ritaði ég nokkrar
^greinar á sínum tíma og skal það
ekki endurtekið hér.
Einn er sá staður, lítill og lág-
reistur, sem ég lét aðeins að
litlu getið, en það er ofurlítill
klettúr laus frá landi, rétt undir
Vébjarnarnúpi, sem skagar fram
veggbrattur og tignarlegur milli
Snæfjallastrandar og Jökul-
fjarða. Litli kletturinn undir
Núpinum nefnist Álka. í gamla
daga, meðan róið var á árabát-
um, var það siður, sem enginn
man nú lengur hvernig til er
kominn, „að gefa Álku“. Var þá
svifað upp undir klettinn og til
hans kastað einhverju verðmæti
svo sem, skrotuggu eða
einhverju því sem manni
var fórn í, jafnvel koparpening-
Uin, eða silfurpeningum. Sem
fyrr segir veit nú enginn hverju
þetta átti að þjóna, en það var
trú manna, að væri þetta gert,
ætti sjóferðin að lánast betur og
því rausnarlegri sem gjöfin væri,
því fengsælli væri förin.
Það var snemma morguns að
ég hafði leigt mér bát til að
flytja mig frá Unaðsdal á Snæ-
fjallaströnd og norður í Grunna-
vík í Jökulfjörðum. Ætlunin var
að heim'sækja þessa síðustu
byggð þar norður frá. Veður var
undurfagurt um morguninn og
ég hlakkaði til fararinnar, að
dóla út Djúpið, sleikja sólskinið
og ryfja upp þjóðsögur og ævin-
týr sem kennd eru við hvern
einn stað á þessum slóðum. Ég
hafði notið einstakrar gestrisni
óg höfðingsskapar víða um Djúp
og gat vel tekið undir með ferða
lang, sem farið hafði um sömu
slóðir alllöngu á undan mér, en
hann sagði að jarlar sætu þar á
hverjum bæ.
Við ýttum .úr vör í Unaðsdal
heldur seinna en ég hafði gert
ráð fyrir, því áætlun mín var að
hafa lokið heimsókninni í Grunna
vík og ná Fagranesinu þaðan um
hádegið til ísafjarðar en fara
með flugvél þaðan suður til
Reykjavíkur. Leizt mér nú óvæn-
lega að þessi áætlun myndi stand
ást en hugsaði að leysa hvern
vanda ©r hann bæri að höndum.
Vélbáturinn sigldi hægt og há-
tíðlega, að mér fannst, út Hólms-
sund milli Æðeyjar og Snæ-
fjallastrandar og tíminn leið. Að
mér læddist kvíði yfir að nú
myndi ég verða strandaglópur
vestur við Djúp. Ferðin hafði
tekið ærinn tíma og nú fannst
mér nauðsyn bera til að komast
suður og festa eitthvað af
um minnisstæðu körlum og fögru
stöðum niður á blað. Tvívegis
sáum við lágfótu þar sem hún
var að leita sér ætis niðri í fjöru.
Vel hefði mátt senda henni kúlu,
ef skotvopn hefði verið við hend-
ina, svo gæf var hún. Þó varð
hún okkar vör og hélt á bratt-
ann er við komum nær. Auk tóf-
unnar mátti hér og hvar sjá
kindur á beit, en mannaferðir
voru engar á Snæfjallaströnd
enda hvergi byggð, eftir kemur
út fyrir Unaðsdaþ
Ekki leizt mér árennilegt til
landferðar, er utar kemur á
ströndina, en þó er þar talið
fært gangandi manni þótt sjald-
an sé farið, heldur Snæfjalla-
heiði. Þegar kemur undir Vé-
bjarnarnúp heitir Súrnadalur en
þar fundust jarðneskar leifar
Sumarliða pósts Brandssonar og
Sörla hans, en þeir féllu af snjó-
hengju fyrir Núpinn fyrir
nokkrum tugum ára. Svo munu
mörg dæmin serrt um þessa tvp
ferðagarpa, sem um stórhríðar-
vetur hafa þurft að leggja leið
sína um torleiði Vestfjarðakjálk-
ans. En nú klæða engar snjó-
hengjur Núpinn eins og þegar
Sumarliði féll þar til bana og
snjóhengjan hljóp á sjó fram og
hreif með sér 5 þeirra er leituðu
póstsins svo þrír misstu þar líf-
ið.
Naft er eftir gamalli konu í
Æðey, að hún heyrði Sumarliða
oft kveða vísu er hann vann að
smíðum:
„Þótt ég sökkvi í saltan mar
sú er eina vörnin;
ekki grætur ekkjan par
eða kveina börninú
Þessi vísa þótti koma fram,
en Sumarliði var einhleypur.
Ég var einmitt að velta því
fyrir mér hvar leysiriginn Vé-
björn hefði tekið land á flótta
sínum undan húskörlum bónd-
ans í Súðavík, þegar skýja-
bólstra dró upp á' vesturloftið
og eins og skugga' brá yfir Núp-
inn. Mikið heljarmenni hefir
Vébjörn verið. Eftir að hafa
kvatt unnustu sína, og bónda-
dóttur frá Súðavik, á Brúðar-
hamri í Súðavíkurhlíð kastar
hann heljarbjargi niður í voginn
og segir að þar skuli hann liggja
þar til annar 18 ára flytji hann
burt. Síðan kastar hann sér til
sunds út á Djúpið og húskarlar
Súðavíkurbónda veita honum
eftirför á bátnum. Ekki er það
trúleg saga að Vébjörn hafi náð
að synda undan bátnupa yfir
Djúpið þvert og komizt upp í
Núpinn, og þar hafi húskarlarnir
loks, sex gegn einum, unnið á
honum. En af einhverju heitir
Brúðarhamar og Vébjarnarvog-
uri við Súðavíkurhlíð vestan
Djúps og Vébjarnarnúpur aftur
norðan þess.
Og það stendur á jöfnu þegar
ég er að Ijúka upprifjun þess-
arar ástar- og hetjusagnar og
við siglum inn á Grunnavíkina,
að flóabátur þeirra Djúpamanna,
Fagranesið, siglir út. Þá var sá
farkostur til ísafjarðar ekki
lengur fyrir hendi að þessu
sinni. Síðasta vonin var því að
flugvélin kæmi það síðla dags
frá Reykjavík til ísafjarðar að
litli vélbáturinn, sem ég var á,
næði að koma mér suður yfir
Djúp fyrir þann tíma.
Eftir um það bil tveggja
stunda dvöl í Grunnavík var
haldið af stað og ferðinni heitið
til ísafjarðar. í þann mund er
við sigldum fyrir Núpinn á ný
sé ég hvar flugvélin kemur svif-
andi innan yfir ísafjarðardjúp
og lækkar flugið hægt og hægt,
unz hún stefnir inn í Skutuls-
fjörð. Þar slokknaði síðasti vonar
neistinn um að ná henni suður.
Það var víst nær tveggja tíma
sigling yfir Djúpið, en flugvélin
mundi að vanda ekki hafa meira
en stundarfjórðungs viðdvöl á
ísafirði.
Á leið minni út í Grunnavík
skaut þjóðsögunni um „að gefa
Álku“ upp í hug mér, en ég gaf
henni þá engan gaum. Nú skaut
henni upp aftur, þegar vonin um
rið komast á leiðarendann þennan
daginn var horfin. Ég hugsaði
sem svo að fram undan væri
minnst þriggja daga bið á ísa-
firði og ekki annað en sætta sig
við orðinn hlut. Það mætti þá
eins vel færa eitthvað af þessum
ferðaminningum í letur þar, með
an beðið væri. Ekki var þá flog-
ið nema tvisvar í viku vestur og
þá því aðeins að vel viðraði.
Tíminn var því nægur og ég bað
bátsmann minn að svipast um
ef'tir Álkunni. Ekki vissi hann
nákvæmlega hvar hana m.yndi
að finna, enda ókunnugur þjóð-
sögunni; en sveigði samt af leið
upp undir Núpinn. Ég sagði hon-
um að ég hefði lesið um þennan
klett og hann hlyti að vera
'þarna einhvers staðar. Og viti
menn. Þarna sáum við gutla á
ofurlitlu skeri og ég bað báts-
mann að sigla nær. Ekki vissi
hann hvaða hundakúnstir þetta
voru í mér en lét sig pað engu
skipta og lónaði upp að skerinu.
Nú fór ég ofan í vasa minn, tók
þar handfyl^i af glingri, kopar,
silfri og krónum og jós þessu
smápeningadóti yfir skerið. Og
nú varð bátsmaður fyrst lang-
leitur. Hafi hann haldið mig
skrítinn fyrir, var hann nú viss
,að ég væri bandvitlaus. Ég geri
ráð fyrir að hann hefði ekki
orðið minna undrandi þótt ég
hefði kastað mér fyrir borð.
Ég óskaði mér þess að mér
auðnaðist að ná flugvélinni á
ísafirði, eitthvað mætti tefja
hana svo sem eins og hálfan
anna tíma. Ég taldi þetta að
sjálfsögðu út í hött, ekki var nú
‘trúin meiri á að Álka myndi
gjalda mér gjöf mína. Auk þess
var þetta hringsól til þess eins
að tefja förina og minnka mögu-
leikana að ná í tæka tíð.
Ég bað nú bátsmann að sigla
sem hraðast vestur í Skutuls-
f jörð.
Ég stóð frammi í bátnum, reri
fram í gráðið, barði mér af og
'til til hita, því tekið var að
kula og sólin horfin bak við
skýjabólstrana í vestri.
Ég rýndi stöðugt inn yfir ísa-
fjarðarbæ til að sjá hvenær flug-
vélin kæmi þaðan og hyrfi mép
sjónum. Ég leit á klukkuna. Ekki
kom vélin enn. Skyldi ég hafí\
það?
Við sigldum inn í ísafjarðar-
höfn og um leið og ég kom
fyrir tangann sá ég að þar sal:
Kata gamla enn á Pollinum. Ég
var bæði feginn og glaður. Held-
ur dró þó skugga fyrir er ég
sá flugvélarbátinn sigla frá
bryggjunni út að flugvélinni.
— Aðeins of seinn. Það mun-
aði því, ef ég hefði ekki farið að
stoppa við Álku, hefði ég náð
landi, getað fengið mér farseðil
og komizt með farþegunum út.
En því ekki að reyna að sigla
í keppni við flugvélarbátinn og
ná flugvélinni samtímis honurn
Og vita hvort flugstjórinn myndi
ekki vera svo elskulegur að taka
mig með, þótt farseðilslaui
væri?
Bátsmaðurinn fékk hvatlega
skipun um að sigla beint upp
að flugvélinni. Þar var gamall