Morgunblaðið - 14.05.1963, Blaðsíða 9

%
25
Þriðjudagur 14. maí 1963
TUORCWB14Ð1Ð
Hjá Arnulf ðverland í Grotten
eftir Kristmann Guðmundsson
ÞAÐ hefur sjaldan ríkt kyrrð eða
lognmolla kringum Arnulf över-
land. Og þótt hann sé orðinn
aldraður nokkuð — hann verður
74 nú í april — þá kémur enn
fyrir að stormhviður standa um
nafn hans.
í haust kom út ný Ijóðabók
eftir hann: „Pá Nebo bjerg“, sem
vakti mikla athygli um öll Norð-
urlönd, því að enn er meistarinn
í fullu fjöri og vinnubrögðin ó-
skeikul, enda þótt hann hafi nú
fengið það áfall, er hann sjálfur
telur „byrjun endalokanna":
kransæðastíflu. — „Sá vet man
det!“ sagði hann, er ég heim-
sótti hann í Grotten.
„Sá vet man det!“ Hann hló
léttilega. — „Þá veit maður úr
Ihverju maður á að deyja. Og ég
kvíði engu. Jeg venter ikke nog-
et ondt eftir döden.“
„Nei, því trúi. ég vel,“ anzaði
ég. „Mér þykir líklegt að skáld-
um sé tekið vel hjá Sánkti Pétri
og hans ágæta húsbónda — ekki
síst þeim sem hafa snúið frá
villu sins vegar í pólitíkinni og
gerst jafnþarfir verkamenn í
víngarði hans og þú, kæri Arn-
ulf.“
Överland leit á mig út undan
sér, dálítið skrítinn á svip, en
svo glotti hann. „O jæja, þú ert
við sama heygarðshornið. Og ég
get svo sem skramban ekki neit-
að því, að það væri gaman að
eitthvert áframhald yrði eftir
síðasta kastið af kransæðastífl-
unni. En því miður er ég alveg
sannfærður um að svo sé ekki
— _og þar við situr.“
Ég hef áður rætt við över-
land um þessa hluti og hver étið
úr sínum poka. Mér datt þvi
ekki í hug að fara að boða hon-
um trú, en spurði í þess stað,
hvert álit hans væri á hinu
nýja tilhugalífi mili vesturs og
austurs, þ.e. alltsvo vináttuna
milli Ameríku og Sovétríkjanna.
„Ég held,“ sagði överland, „að
sú þróun, sem þegar er byrjuð í
þeim málum, muni ekki ein-
ungis vara heldur aukast á kom-
andi árum. Krústjoff, sem er gáf-
aður maður og slunginn í stjórn
málum, hefur líklega uppgötvað
þann gamla sannleika, sem Rúss-
um hefur raunar alltaf verið
ljós öðru hvoru, en sem þeir
eiga dálítið erfitt með að kingja,
að án vináttu vestursins munu
þeir ávalt mæta óyfirstíganleg-
um örðugleikum. Það verður
ekki framhjá því gengið að Rúss
ar eru Evrópumenn og menning
þeirra gegnsýrð af vestrænum
áhrifum, þrátt fyrir áratugvund-
ir kommúnisma. Það er í raun-
inni huggunarríkt, sem gerst hef-
ur þar: við höfum séð að jafnvel
staliniskur terror, getur ekki kúg
að mannsandann. Hvert sinn, er
einhver linun verður á, eins og
í „þýðviðrinu" að Stalin liðnum,
gægist fram lifandi gróður'hvar
vetna í Sovétríkjunum. Það get-
ur vel verið að stefna Krústjoffs
lúti í lægra haldi um stund, en
ég er samt orðinn sannfærður
um að Rússar verði aldrei að
fullu kúgaðir, þeir munu brjóta
af sér viðjarnar fyrr eða síðar
*>g skipa sér í fylkingu hinna
frjálsu þjóða."
„Vonandi munu allar þjóðir
heimsins gera það að lokum, þvi
að undan því verður ekki vik-
ist að allir erum við ein fjöl-
akylda með samskonar tilfinning
ar, þrár og þarfir.“
„Já, það er æskilegt og vafa-
laust á sá draumur einhverntím-
*ann eftir að rætast — ef hægt
er að komast hjá því að sprengj-
an mikla springi. En ég er ansi
hræddur um að fyrst í stað muni
lituðu þjóðirnar kjósa einhvers
fconar kommúnisma, þær eru van
ar því að vera undir svipunni
— og ef til vill er það alls ekki
útilokað að kommúnisminn geti
að %inhverju leyti flýtt þróun
þeirra, ef þær losna undan hon-
um í taeka tíð. Kannske þurfa
sumir menn að kaupa frelsið það
dýru verði að gista fangabúðir
á leiðinni til þess? Það er líka
önnur hlið á þessu máli: hvíti
maðurinn hefur hagað sér illa og
beitt hin lituðd systkin sín rang-
læti og hörku; fyrir það mun
honum verða að sviða. Það er
ósköp eðlilegt að hinar lituðu
þjóðir séu tortryggnar í garð
hvítra manna. Hingað til hafa
þær ekki haft mikið gott af þeim
að segja.“
„Hver er skoðun þin á ECE?“
„Á Norðurlöndum komumst
við ekki hjá þvi að taka þátt
í Evrópusambandinu með ECE.
Það er nauðsjmlegt að hafa fjár
hagslega og stjórnmálalega sterkt
Evrópusamiband, til að hamla
gegn sovét.“
„Ykkur hefur gengið furðan-
lega að sigrast á kommúnisman-
um hér í Noregi heyrði ég?“
„Ó já, við eigum að vísu í
höggi við alls konar dulbúinn
undirróður, svo sem eins og
„Sosialisk Folkeparti“ og annað
slíkt sem auðvitað er ekkert ann
að en kommúnismi í sauðargæru.
En í menningarmálunum hefur
okkur tekist furðanlega að losna
undan því oki, sem kommúnis-
minn var orðinn hér áður fyrr.
Það eru að vísu nokkrir menn,
sem ennþá starfa í anda hans,
enda þótt þeir stæðust ekki reið
ari en ef maður segði að þeir
væru kommúnistar.“
„Þú hefur gefið út bók í ár,
sé ég. Ég er nýbúinn að lesa
hana. Heiti hennar var mér dá
lítil gáta“.
„Pá Nebo bjerg" — maður
nokkur, sem nefndur er í Biblí-
unni, eins og þú kannske mannst,
stóð eitt sinn á Nebo fjalli og
horfði inn í hið fyrirheitna land.
Þannig fannst mér að staða mín
væri, þegar ég gaf út þessa bók
í haust. Ég horfði inn í fyrir-
heitna landið„ en ég býst ekki við
að ná þangað sjálfur. Jæja, —
mannstu eftir því að Strindberg
var einu sinni spurður af blaða-
manni samskonar spurningu: „Þú
hefur gefið út bók nýlega?“
Strindberg svaraði „Já, jag vet
att det er straff pá det, men jag
kunde inta l&ta bli.“ ÞaðW ekki
vel séð á okkar tímum að koma
með gamaldags rímaða bók í ljóð
um, en ég vona að mér verði
fyrirgefið það — að minnsta
kosti þegar ég er dauður.“
„Þú lætur mikið .til þín taka
í stjórnmálunum, er það ekki?“
„Nei, ég er ekki meðlimur
neins stjórnmálaflokks, get ekki
samþykkt það, sem flokkarnir
halda fram — vil ekki láta binda
mig á neinn bás. Það er gott að
enginn á mann. Ég vil fá að kjósa
menn, en ekki lista, læt ekki
skipa mér fyrir, vil vera frjáls.“
„Arnulf — segðu mér nú eitt:
hvernig er að vera svona eins
konar „heilagt dýr“, eins þú —
búandi í heiðursbústað lista-
manna í Noregi — er það ekki
dálítið erfitt of þreytai>di?“
„Við 'þekktumst í gamla daga,
Kristmann, þegar við vorum báð
ir frægir menn — en ekki of
frægir. — Ég er dálítið plágaður
af kvenfélögum, klúbbum, og
ýmiss konar samsteypum manna,
sem vilja fá mig til að halda
ræður, lesa upp óg þess háttar.
En annars er þetta ekki svo bölv-
að; síðan ég veiktist í sumar, hef
ég yfirleitt fengið að vera í friði,
því að ég segi bara: Nú er ég
með kransæðastíflu og get ekkert
gert fyrir ykkur. Það er yfirleitt
tekið tillit til þess: Aumingja
maðurinn hann er bráðum dauð-
ur, við verðum að láta hann í
friðL"
Grotten er, eins og flestir vita,
fyrrverandi bústaður Henriks
Vergeland, en ríkið hefur keypt
þetta hús og notar það fyrir
heiðursbústað handa miklum
listamönnum. Húsið stendur í
hallargaði Oslóborgar og er í
alla staða ágæt íbúð. Þegar litast
er um í því núna, ber mest á
bókasafni Arnulf Överlands, sem
er mjög víðtækt, enda þótt hann
hafi, eins og ýmsir aðrir, orðið
að sjá á bak þeim skræðum er
hann safnaði allt fram að 60 ára
Arnulf Overland
aldri. Hann hefur sagt þá gull-
vægu setningu, sem ég vil undir-
strika, að hið eina jarðneska
góss, er vert sé að safna, séu
bækur. Skáldum ætti að vera
öðrum. mönnum fremur ljóst að
jarðneskar eignir eru heldur ó-
stöðugur hlutur að byggja líf
sitt á. Maðurinn getur eignast
ýmislegt, ef hann er duglegur,
en hann missir það allt einhvern
tíma — að minnsta kosti þegar
hann deyr. En bækur gegna dá-
lítið sérstöku hlutverki. Þær
mennta manninn og fræða — og
ýmsir dulvitrir menn halda því
fram að þær bækur, sem maður
á, og hefur átt, geti maður feng-
ið aftur eftir hinn svokallaða
dauða. Allt, sem þú elskar, áttu
eilíflega, stendur einhvers stað-
ar. Þess vegna held ég að okkar
Arnulfs bíði mjög glæsileg bóka
söfn, þegar við komum þar í
sveit.
Við ræddum um marga hluti,
þar á meðal samnorskuna, svo
kallaða. Við vorum sammóla um
að hún væri ljótt mál, og óheppi
legt. Arnulf fórust svo orð:
„Þessi þvæla, sem þeir kalla
samnorsku er búin til úr því,
sem í gamla daga nefndist „folke
mál“. Þvi miður hefur Verka-
mannaflokkurinn gengist fyrir
því, að þessi óskapnaður næði
fram að ganga. Mér þykir leið-
inlegt til þess að vita, að þeir
sem aldrei skrifa staf á æfi sinni,
skuli til þess settir að ákveða
hvernig við eigum að skrifa,
sem höfum málið nokkurnveg-
inn á valdi okkar. Auðvitað er
þessi barátta gegn ríkisnorsk
unni gamalt hatur alþýðunnar
gegn yfirstéttinni. En aldrei hef
ur hatur alþýðu gegn yfirstétt
komið ver niður en í þessu máli.
Auðvitað er létt að skilja það,
að al'þýðan — ja hvað eigum
við að segja: almenningur, sem
nú ræður atkvæðamagni í Nor-
egi, vilji hefna sín á þeim fá
menna hópi, er áður réði hér
lögum og lofum. Það er ósköp
skiljanlegt, en bölvað til þess að
vita að þessi nýja yfirstétt skuli
endilega þurfa að eyðileggja
það, sem hin forna yfirstétt gerði
bezt. — Er þér það ljóst, Krist
mann,að unglingarnir okkar í
dag skilja naumast bókmenntir
Noregs? Þeir geta bráðum ekki
lesið ljóðin mín, að maður tali
nú ekki um bækur Hamsuns,
Sigrid Undset, Trygve Andersen
— og fleiri. Við skrifuðum á
dauðadæmdu máli. Ég hef barizt
fyrir því að varðveita þetta mál,
en ég er ekki all’t of bjartsýnn
á endalokin. Eins og þú veizt
er allt, sem æskan vill rétta örv-
andi hönd, sigursælt i bili.“
„Heldurðu þá ekki, Arnulf
miftn, að þessir nýju tímar og
þeirra fulltrúar hafi bara rétt
fyrir sér?“
„Nei! Enginn sem eyðileggur
óbætanleg menningarverðmæti,
hefur rétt fyrir sér!“
Það var komið undir sólarlag.
— „Líttu á þetta meinfýsna
auga,“ sagði Överland, „sem gláp
ir .niður á ofckur núna. Hver
skyldi halda að þetta væri sama
sólin og gefur okkur ástúð sina,
ljós og yl á sumrin!"
„Þú ert þekktur á fslandi",
sagði ég við skáldið. „Einu sinni
komstu þangað I boði landa
minna-----er ekki eitthvað sér-
stakt, sem þig langar til að segja
við þá núna?“
„Ef svo færi,“ anzaði skáldið,
„að próun framtíðarinnar gengi
í þá átt að litlar þjóðir ættu
ekki' lengur rétt á sér, þá vildi
ég óska islenzku þjóðinni, að hún
yrði undantekning frá þeirri
reglu. Hún hefur í þúsund ár
haldið tákni bókmenntanna svo
hátt á lofti, að allar aðrar þjóðir
heimsins dázt að henni fyrir það.
Vera má, að einnig í hennar lífi
sé þar komið, að hún hafi ekki
miklu að tjalda. En ég vona að
vegna þess, sem hún hefur þegar
gert, eigi hún eftir að verða ein
af þeim fáu þjóðum, sem heimur
inn lítur upp til í hrifningu
vegna andlegra afreka.“
„Arnulf — þú varst einu sinni
kommúnisti, — segðu mér nú í
einlægni: Hvaða stjórnmálaskoð
anir hefurðu núna?“
„Ég er hvorki rauður né hvít-
ur, en ég hef ávallt barizt fyrir
því, að mega halda fram mínum
eigin skoðunum. Það er dýrt —
maður missir alla vini sína á
því, manni er útskúfað sem
manneskju. En samt held ég að
það, að vera maður, og hafa
sínar eigin skoðanir, sé dýrmæt-
ara en allt annað í þessum
heimi.“
Auðvelt er að flytja vélina milli staða, og mjög fljótlegt að tengja hana á bíL
Ný gerð af gröfu og mokstursvél
BLÖNDUÓSI, 13. maí — Sýslu-
sjóður A-Húnavatnssýslu hefur
keypt nýja og stórvirka vél,
Bröyt X 2, sem er bæði grafa og
mokstrarvél og fyrsta vélin af
þessari tegund, sem flutt er til
landsins. Kom hún hingað til
Blönduóss á laugardaginn og var
þá reynd að viðstaddri sýslu-
nefnd og fleiri mönnum, en sýslu
fundur stendur nú yfir.
Vélin er norsk og þykir þar
og víðar á Norðurlöndum hinn
mesti kostagripur. Árni G. Ey-
lands sá hana og verk hennar í
Noregi og þótti mikið til koma.
Ritaði hann um það í Mbl. oig
taldi að hún myndi henta hér á
Nýja vélin að vinna. Ljósm. Bj. Bergmann
landi ekki síður en í Noregi við
vegagerð o.fl. En þar að hún
talin hafa valdið þáttaskilum um
vinnslu ýmissa verkefna. For-
göngumaður þess að hún var
keypt hingað í sýslu er Jón ís-
berg sýslumaður.
Vélin er ótrúlega einföld að
gerð og virðist vera geysilega
sterkbyggð. í henni er 45 ha.
Dieselvél, en allt unnið með
Vökvaþrýstingi. Brennslukostn-
aður er sáralítill. Vírar eru engir
og aðeins 2 tannhjól. Vélin er
mjög auðveld í flutningi, ein-
faldri festingu er komið fyrir á
vörubílspalli og sikóflunni krækt
á hana. Síðan er framhjólunum
lyft það hátt að þau nema ekki
við jörðu og getur þá bíllinn
dregið vélina hratt eftir vegL
Tveir armar fylgja vélinni, ann-
ar fyrir gröft en hinn fyrir mokst
ur. Er talið um 3 klst. verk að
skipta um armana.
Vélin kostar hingað komin um
800 þús. kr. Umboðsmaður fyrir
hana hér á landi er Gunnar Ás-
geirsson stórkaupmaður. — Bj.
I Bergm.