Morgunblaðið - 21.12.1965, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐID
T
Þriðjudagur 21. des. 1965

Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Áskriftargjald kr. 95.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
UTANRÍKISÞJÖNUSTA
OG STJÓRNARRÁÐ
Tslenzk utanríkisþjónusta er
ung að árum, en þó er nú
fengin veruleg reynsla í þeim
efnum. Verður því ekki á
móti mselt að yfirleitt hafi vel
tekizt til með utanríkisþjón-
ustuna, enda hafa ýmsir af-
burðamenn valizt þar til
starfa. Á hinn bóginn er tíma-
bært að hugleiða, hvort ekki
væri rétt að gera einhverjar
breytingar á utanríkisþjónust
unni.
Yfirleitt er það svo, að
starfsmenn utanríkisþjónust-
unnar dvelja erlendis meira
og minna allan sinn starfs-
aldur. Stöku sinnum gefst
þeim að vísu kostur á störf-
um í utanríkisráðuneytinu,
og sendiherrar verða ráðu-
neytisstjórar þar, en þetta
verður þó eðli málsins sam-
kvæmt fremur undantekning
en regla.
Auðvitað er mikils um vert
að sendimenn okkar séu ekki
áratugum saman erlendis,
heldur eigi þess kost að dvelja
við störf hér heima, milli þess
sem þeir sinna hinum mikil-
vægu embættum erlendis.
Þeir yrðu þá í nánari tengsl-
um við íslenzkt þjóðlíf og f jöl
skyldur þeirra væru ekki
dæmdar í útlegð á sama hátt
og nú er.
Á þessu vandamáli er brýn
nauðsyn að finna lausn og
hún er raunar nærtæk. Þann
ig virðist ekkert eðlilegra en
sendiherrai gætu átt kost á
því að verða ráðuneytisstjór-
ar í fleiri ráðuneytum en ut-
anríkisráðuneytinu, en samt
að geta að nýju horfið til
sendiherrastarfs að nokkrum
árum liðnum. Áreiðanlega
væri líka heppilegt að flytja
ráðuneytisstjóra til milli ráðu
neyta — og raunar líka aðra
starfsmenn stjórnarráðsins,
því að menn vilja staðna í
störfum, sem þeir sinna í
marga áratugi, og duglegir
menn njóta þess að fá ný við-
fangsefni við að glíma. Með
tilfærslum eins og þessum
mundi áreiðanlega skapazt
ferskara andrúmsloft á stjórn
arráðsskrifstofum, og jafn-
framt væri hægt að leysa úr
þeim vanda, sem áður er
nefndur varðandi starfsmenn
utanr í kisþ j ónustunnar.
Slík tilfærsla embættis-
Ijnanna mun tíðkuð í Bret-
landi og víða í Samveldis-
löndunum, og þeir sem til
þekkja telja það vel gefast. Er
því vissulega ástæða til að
hugleiða, hvort þessi háttur
gæti ekki hentað hér, en ein-
mitt í fámenninu er ástæða
til að ætla að slíkt fyrirkomu-
lag reyndist heppilegt.
Eins og lög gera ráð fyrir,
hafa störf þau sem hér eru
til umræðu, þróazt án þess að
unnt væri að gera sér grein
fyrir heildarmyndinni, því að
vandamálin hafa komið upp
eitt af öðru og þá verið mætt
með þeim ráðum sem nær-
tækust voru. Getur varla hjá
því farið að einhverju megi
breyta til batnaðar þegar
unnt er að hafa heildarsýn
yfir þróunina í þessu efni.
Mjög æskilegt væri þess
vegna að þeir, sem mesta
þekkingu hafa á þessum mál-
efnum, létu til sín heyra og
umræður gætu skapazt um
fyrirkomulag þessara mála,
og væntir Morgunblaðið þess
að einhverjir starfsmenn utan
ríkisþjónustu og stjórnarráðs
hefji slíkar umræður á síðum
blaðsins.
ERU ÞEIR ALLIR
AFTURHALDS-
MENN?
C|ú afstaða Framsóknarflokks
^ ins að snúast gegn stór-
iðjunni og stórvirkjun við
Búrfell hefur að vonum vak-
ið meiri athygli en flestir póli
tískir viðburðir um langa tíð,
enda kom sú afstaða mjög
flatt upp á menn, og fjöldi
Framsóknarmanna trúðu ekki
sínum eigin augum er þeir
lásu þessar fregnir.
Ýmsir þingmanna Fram-
sóknarflokksins hafa fram að
þessu látið að því liggja að
þeir væru hlynntir stóriðju-
framkvæmdum og stórvirkj-
un þeirri, sem samfara yrði
byggingu alúmínbræðslu, og
raunar skildu menn þátttöku
Framsóknarflokksins í undir-
búningi málsins svo, að flokk
urinn hygðist standa með
hinum lýðræðisflokkunum að
þessum stórverkefnum.
En þrátt fyrir yfirlýsingu
flokksins hefur enginn þeirra
manna í Framsóknarflokkn-
um, sem áður hafa lýst stuðn
ingi við þetta mál, látið frá
sér heyra. Er því ekki nema
tvennt til; annaðhvort hafa
þessir menn verið kúgaðir og
neyddir til að fylgja meiri-
hlutanum, eða þá að aftur-
haldssjónarmiðin eru þeim
ríkari í huga en þeir hafa vilj
að vera láta.
Vafalaust á kreppuhugsun-
arhátturinn, sem Eysteinn
Jónsson er helzti talsmaður
fyrir, marga fulltrúa meðal
eldri kynslóðarinnar í Fram-
sóknarflokknum, en unga fólk
ið, hvar í flokki sem það
stendur, trúir á framtíðina og
stórverkefnin. Þess vegna
hlýtur afstaða Framsóknar-
Gömul Reykjavíkurbréf
Finnur Sigmundsson
bjó til prentunar.
Bókfellsútgáfan, 1965.
ÞEXR, sem líta fyrst og fremst
á sögu þjóðanna frá dialektisku
sjónarmiði — sem tafl hagfræði-
legra afla-------gleyma því oft,
að hún er og var sköpuð aflifandi
mönnum með holdi og blóði, sem
áttu sér sín persónulegu sér-
einkenni, mótuð af erfðum, upp-
eldi og ýmiskonar reynslu — og
áttu sér stundum líka sínar sér-
stöku geðflækjur. Þessvegna eru
einkabréf löngu liðinna manna
til vina og kunningja svo lær-
dómsrík. Við sjáum bréfritarann
sem lifandi mynd, en ekki aðeins
sem eimkennisklædda vaxmynd
á sáfni.
í það safn íslenzkra sendi-
bréfa, sem dr. Finnur Sigmunds-
son hefur valið og Bókfellsút-
gáfan gefið út, hafa nú bætzt
Gömul Reykjavíkurbréf, sem
bregða Ijósi á ýmsa menn og
viðburði í höfuðstað íslands frá
1835 og fram undir aldamótin.
Þessi flokkur hefst á nokkrum
bréfum Steinsgríms biskups til
Jóns Sigurðssonar á fyrstu Hafn-
arárum hans og sýna Ijóslega,
hve miklar mætur hinn gagn-
menntaði og göfugi biskup hefur
fengið á þessum unga manni, sem
verið hefði skrifari hans í þrjú
ár, og varla hefði hann borið
meiri umhyggju fyrir honum,
þótt sonur hans væri. Innilegt
samband þeirra sýnir sig m. a.
í því, að þeir þúast, sem hefur
verið næsta fátítt þá um hátt-
settan embættismann og óskyld-
an stúdent. Maður spyr sjálfan
sig eftir þennan lestur, hvort Jón
Sigurðsson hefði orðið slíkur leið
togi sem hann varð, með því að
verða samferða jafnöldrum sín-
um í gegnum Bessastaðaskóla og
háskólanám í stað þess að mót-
ast af þeirri reglusemi, skyldu-
rækni og ást á sögu íslands, sem
ríkti á biskupsheimilinu í Laug-
arnesi. Þar mun hafa staðið ein
rótin að sjálfstæði íslands — og
hún ekki sú grynnsta.
Sá, sem fjarlægastur stóð allra
manna þessari sjálfstæðisbaráttu
var Þórður Sveinbjörnsson dóm-
stjóri, einveldissinni í stíl 18.
aldar fram í fingurgóma. Þó eru
bréf hans til Bjarna amtmanns
Þorsteinssonar og Hermanníusar
Jónssonar, fyrrum heimiliskenn-
ara hans og síðar sýslumanns,
með þeim allra skemmtilegustu
í þessari bók. Hann er sem sé
ekki upp yfir það hafinn að gera
gys að ýmsum samtímamönnum
sínum og jafnvel uppnefna þá.
Pál Melsted amtmann kallar hann
Melrakkann og Jón Guðmunds-
son Hinkenberg vegna helti hans.
Undirbúningsblað Þingvallafund-
arins kallar hann „umsnúnings-
blað“, af því að það verður sú
centralsól, um hverja allir lands-
ins pólitísku himinkraftar og
himinkroppar snúast í loftinu".
Um Trampe greifa segir hann,
að enginn stiftamtmaður hafi hér
komið með meira skegg síðan
Páll Stígsson var á dögmu, en
kvartar jafnframt undan því, að
hann sé svo sólginn í l’homtore
(lomber), að helztu embættis-
mennirnir verði að spila það við
hann fram á nætur. Síra Hannes
Stephensen er sú mikla frelsis-
hetja, sem allt vill láta vera
frjálst og sjálfsstjórnandi, nema
máske landseta sína. Um þjóð-
foringjanna að hafa komið
eins og reiðarslag yfir alla þá,
sem flokknum hafa fylgt, en
framfarasinnaðir eru og ung-
ir í anda.
En fróðlegt verður að sjá
hvort flokksböndin halda og
hvað þeir verða margir, sem
á lokastigi málsins stimpla
sig sem argvítugustu aftur-
haldsmenn með því að greiða
atkvæði gegn þessum fram-
kvæmdum.
fundinn hefur hann ýmislegt að
segja, t. d. það að við nefndar-
álit, sem var 12 eða 13 greinar,
hafi komið fram 83 breyingar-
tillögur.
Hermannius hafði sent þeim
dómstjóra hjónunum með póst-
skipinu appelsínur, sem að von-
um voru kærkomnar, og keypt
skó fyrir frúna. Hún skrifar hon-
um líka þakkarbréf, sem endar
svo: „Ég þykist vita að þér eruð
orðinn nærbuxnalaus og vil ég
því biðja yður að senda mér
verstu nærbuxurnar yðar, svo ég
geti sniðið yður aðrar betri. For-
látið mér þessar línur. Líði yður
aldrei nema vel“.
Þetta gefur nokkra hugmynd
um verzlunarhætti í Reykjavík
um miðja síðustu öld og spar-
semi þá, sem jafnvel embættis-
menn urðu að temja sér.
Þótt Þórður Sveinbjörnsson
væri lítið hrifinn af frelsishreyf-
ingum þeim, sem fylgdu febrúar-
byltingunni, þá vildi hann láta
taka vægt á þeim skólapiltum,
sem staðið höfðu að „pereatinu“
og kom því m. a. til leiðar, að
Steingrími Thorsteinsson var
ekki meinuð skólavist. Má minn-
ast hans með þakklæti fyrir það.
Bjami Johnsen, var skipaður
rektor eftir „pereatið", hafandi
Iþá verið fjarri fósturjarðar-
ströndum i 22 ár og dvalið stund-
um í Englandi og Frakklandi,
var tröll að vexti, drambsamur
og ráðríkur. barði skólapilta og
jafnvel kennara að sögn, ef því
var að skipta, og stóð upp í hár-
inu á skólastjórninni eða „ephor-
atinu“ og segir það vitlaust í
bréfum sínum til Jóns Sigurðs-
sonar, en í „ephoratinu“ voru
stiftamtmaður og biskup. Hann
segir, að þó Trampe greifi hafi
„einslags praktisk blik og sé ekki
illa gáfaður, sé bæði menntun
hans sjálfs og hans familie ósköp
þunn“, en dr. Hjaltalin landlækn-
ir „sá mest fullblóðs vindbeutel,
sem eg enn nú hef séð“. Ekki
leizt honum, piparsveininum,
kostur góðra kvonfanga í Reykja
vík, því að þær „hávelbornu
frökenar hafi litla menntun og
engan dugnað“. En hag skólans
vildi hann efla á allan veg, með-
al annars með nauðsynlegum
bókakaupum, og vísa miskunnar-
laust frá námi þar þeim, sem illa
stóðu sig, og voru þar á meðal
synir sjálfs stiftamtmanns og
ýmissa helztu höfðingja landsins.
Spratt af þessu allmikil óvild, en
þó virðist hann hafa áunnið sér
virðingu fyrir stjórn sína á, mál-
um skólans. Merkilegt er að sjá,
hve þessi maður lagði ríkt á við
vini sína erlendis, að það spyrð-
ist ekki til Xslands, að hann hefði
átt laundóttur með bústýru sinni
í Danmörku, og sparaði hann þó
ekki fé til þess að veita henni
sem bezt uppeldi. Svo fór þó að
lokum, að hann kvæntist barns-
móður sinni, missti hana eftir
stutta sambúð, og ágerðist þá
drykkjuskapur hans. Bjarni
rektor er með svipmestu mönn-
um Reykjavíkur á 19. öld.
Þá eru hér nokkur bréf frá
Sigurði Guðmundssyni málara,
þessum bláfátæka listamanni,
sem barðist helsjúkur af eldleg-
um áhuga fyrir öflun og varð-
veizlu íslenzkra forngripa; frá
Jóni Borgfirðingi hinum bók-
elska, sem tókst að koma sonum
sínum til mennta, þótt efnin
væru sáralítil, og sá þá dr. Finn
og Klemenz ráðherra verða þjóð-
kunna áhrifamenn; frá frú Ást-
ríði Melsteð, sem beitti sér ó-
trauðlega fyrir- því að bæta úr
sárustu neyð fátæklinganna í
Reykjavík, en síðastir í þessari
fylkingu eru skáldin Steingrím-
ur Thorsteinsson og Renedikt
Gröndal, báðir í ósátt við um-
hverfi sitt.
Ég var í síðasta stúdentahópn-
um, sem Steingrímur Thorsteins-
son útskrifaði, og vorum við
boðnir heim til hans að afloknu
prófi. Minnisstæðast við útlit
skáldsins er mér hið mikla silfur-
litaða hár, kímnihrukkurnar
kringum augun og ljúfmennska
hans við þessa síðustu fundi,
enda mun hann þá hafa lengi
verið í sátt við lífið. Auðséð er
á bréfum hans, að það hefur
hann ekki verið, er hann flutti
heim til íslands eftir 21 árs dvöl
erlendis til þess að taka við
kennarastöðu við Lærða skól-
ann. í þessum bréfum lýsir hann
skólanum sem gróðrarstíu óþrifn-
aðar og óreglu og telur hann al-
veg „desperat", en honum er
einnig mjög í nöp við æðri emb-
ættismenn bæjarins, klíkuna eða
„mannbroddafélagið". Samkomu-
lagið milli sumra kennara var þá
slæmt og er Stgr. bersýnilega í
nöp við Björn M. Olsen, sem
hann kallar Bolsa. Alþingi fær
líka sitt, en annars mun hann
hafa haldið sér utan við opin-
berar deilur, hefur lært það af
„pereatinu". Steingrímur var nær
hálfsjötugu, þegar hann varð
yfirkennari, og kominn á áttræð-
isaldur, er hann varð rektor. Ef
til vill hefði stjórn skólans um
aldamótin farið betur, ef hann
hefði tekið við henni fyrr, því
að svo mikiliar virðingar naut
hann meðal pilta sem þjóðskáld.
Benedikt Gröndal fer á öllum
gangi í bréfum sínum, og er
skemmtilega skömmóttur að
vanda, einkum þegar um Amer-
íkuferðir og Góðtemplararegluna
er að ræða, en þetta hvorttveggja
virðist honum undirrót flesta
þess, sem aflaga horfir. Nokkuð
dregur það úr ánægjunni við
bréf hans, hve kvartsár hann er
og finnst sér stöðugt misboðið.
Það er sameiginlegt við alla
toréfritarana, svo ólíkir sem þeir
annars eru, að manni þykir
vænna um þá eftir lesturinn en
áður. Þeir koma þar til dyra eins
og þeir eru klæddir og er það
þeim sízt til óvirðingar, en fróð-
leiksfúsum mönnum happ.
P. V. G. Kolka.
Bókmenntir
Framhald af bls. 6
geta, til nokkurrar leiðsagnar."
Þannig mælir sögumaður. Og
söguritari lýkur máli sínu í
þeirri von, „að þessi saga megi
verða meira en gestafluga á ein-
um jólum.“
Vonandi verður þeim báðum
að ósk sinni. I>eir eiga það fyl'li-
lega skilið.
Bókin er prýdd mörgum mynd-
um, flestum allgóðum. En prent-
villupúikinin hefur sem oftar
gerzit helzti gleiðgoisalegur-
Erlendur Jónsson.
— Egill Hjörvar
Framh. af bls. 17
Kröfur voru þá stundum ó-
vægilega gerðar á hendur hon-
um og krafizt úrlausnar í skjóli
góðrar stjórnmálaaðstöðu hans,
en það fór sem oftast vill verða,
að óskir allra uru ekki uppfyllt-
ar og það jafnvel þótt innan-
gengt væri í stjórnmálalífið.
í Starfsmannafélagi Reykja-
víkurborgar vann Egill einnig
tímafrekt starf, gegndi þar vara-
formannsstarfi síðustu árin.
Frá mínum sjónarhól séð var
Egill skarpgáfaður mælskumað-
ur. Hann var tilfinninga og
skapgerðarmaður, sem auðvelt
var að særa, þótt ekki sæist við
fyrstu yfirsýn. Hann hafði á-
huga fyrir félagsmálastarfsemi
og vann þar margt^vel.
Þegar ég nú kveð Egil Hjörv-
art sem fallinn er langt fyrir
aldur fram hinztu kveðju, vil
ég þakka honum okkar sam-
starf. Ég þakka öll sporin og
allar hinar mörgu stundir, er '
hann innti kauplaust af hendi
fyrir vélstjórastéttina og önnur
yfirmannasamtök sjómanna.
Innan samtaka okkar verður
Egils ávallt minnst með þakk-
læti.
Ég votta aðstandendum Egils
heitins mína dýpstu samúð í
sárri sorg þeirra.
Örn Stehisson