Morgunblaðið - 30.12.1966, Side 15

í*ðstu<5ag«r Sð. d*». ÍWW5
MORGU NBLAÐIÐ
15
FYRIRTÆKI OG ÞJÓÐARBÚSKAPUR
I UMSJÁ
ÞÓRIS EINARSSONAR
Framkvæmda- og fjáröflunar-
áætlun Reykjavíkurborgar
Hluliallsleg skipting
ríkisútgjaldanna
UÝLEX3A var lögð fram 1 Borg-
•rstjórn áæUun yfir fram-
kvæmda- og fjáröflun borgarinn
mr á næetu fjórum árum ÍOW—
1)970. Þetta er í annað sinn, sem
bagfræðkieil-d borgarinnar birt-
ir slíkt yfirlit Áætlunin var
birt fyrst í fyrravetur og er því
má. um að ræða endurskoðun
fcennar jafnframt þvi sem árið
'1970 er tekið með og gerð er
grein fyrir framkvæmd áætlun-
■urinnar á árinu 1966. Ætiunin
er að vinna verkið þannig í
íramtíðinni, að bæta jafnan einu
lári við en sleppa því, sem er að
tíða og gefa jafnframt yfirlit
ffir undanfarandi framkvæmd-
ir. Þannig hafa borgarsjóður og
borgarfyrirtæki varið á undan-
Éörnum fjórum árum 1963—1966
2.300.000.000,— króna til fram-
kvæmda til að bæta og auka
þjónustuna við borgarbúa. Er þá
miðað við kaupmáttinn eins og
bann er nú í árslok. Þetta jafn-
gildir því að fjárfestingin sé
n.þ.b. 30.000,— kr. á hvern ibúa
é tímabilinu eða 00.000,— kr.
t hvern skattfþegn. Gert er ráð
fyrir að framkvæmdakostnaður-
inn verði svipaður á næstu ár-
«un miðað við íbúafjölda. Það
vekur athygli, að árlegt magn
framkvæmda er nú helmingi
meira en það var árið 196L
Hitavelta
Munar 1 aukningunni mest
vm framkvæmdir Hitaveitunnar
og er nú svo komið að veitukerfi
bennar nær til allra byggðra,
•kipulagðra svæða borgarinnar
vestan Elliðaáa, Bn markmiðið
*r nú að fylgja þenslu borgar-
•væðisins, þannig að ekki þurfi
við nýbyggingar að setja upp
elíukyndingu í húsum. Til þess
Stð svo megi verða þarf Hitaveit
»n að fjárfesta rúmlega 250 m.
fcr. á næstu fjórum árum, en
þar af vantar 80 m. kr. lánsfé,
eem þörf verður fyrir á næstu
•veimur árum. Athuganir standa
Súi yfir á því, hvort hagkvæmt
9é að taka upp aukna rafmagns-
fcitun, einkum í strjáíbyggðum
fcverfum þar sem tiltölulega
dýrt verður að leggja dreifikerfi
Hitaveitunnar. Það kemur mjög
Ijóst fram í reikningum fyrir-
tækisins, hve mikill misskilning
«r það er að ætla, að Hitaveit-
*m geti tekið mikil lán til aukn-
tngar á dreifikerfum. Það rekur
l>á mjög fljótt að því, að tekjur
til eignabreytinga hrökkva ekki
fyrir afborgunum. Lántökur til
frekari varmaöflunar eru þó
mjög brýnar til þess að létta af
þeirri rekstrarbyrði, sem kyndi-
•töðvamar eru. En hitunarkostn
■ður vatnsins í þeim er u.þ.b.
60% hærri en tekjurnar, sem
fást fyrir varmann.
Höfnin
Á næstu tveimur árum munu
framkvæmdir við hina nýju
fcöfn borgarinnar við Sundin
eetja mikinn svip á athafnalíf-
ið. Það er mannvirki, sem taka
mun við mestum hluta þunga-
(lutninga, sem nú far-a um
gömlu höfnina. Um leið verður
unnt að bæta mjög aðstöðu alla
fyrir fiskibáta í höfninnL Til
framkvæmdanna bæði við hina
nýju höfn og endurbóta við þá
gömlu mun verða varið 145 m.
kr,
Vatnsveita
Af öðrum fyrirtækjum má
nefna áætlun Vatnsveitunnar, en
hún leiðir í ljós „króniska" fjár
hagsörðugleika fyrirtækisins.
Það getur vart talizt eðlilegt við
þær ágætu aðstæður, sem hér
* eru til vatnsöflunar, að taka
þurfi sífellt lán til þess að fylgj-
ast með þenslu borgarinnar —
lán, sem síðar verður að greiða
með öðrum lánum. Ööðru máli
gegndi, ef taka þyrfti lán til
fjárfrekrar vatnsöflunar eða
langra aðfærsluæða, Virðist ein
sýnt að endurskoða verði fljót-
lega tekjustofn Vatnsveitunnar,
sem er 1.5% af fasteignamati
húsa. En matsgrundvöllur fast-
eigna er sem kunnugt er fyrir
löngu orðinn úreltur, enda stend
ur nú yfir endurskoðun á öllu
fasteignamatL Þótt þessi endur-
skoðun hafi ekki í för með sér
almenna hækkun þeirra gjalda,
sem tengd eru matinu, þá má
ætlast tii, að hún stuðli að rétt-
I TILEFNI af því, að fjárlög
ársins 1967 hafa nýlega verið
samþykkt á Alþingi ,er ástæða
til þess að íhuiga í stórum drátt-
um þann þátt, sem fjárlögin hafa
átt í hinni opinberu fjármála-
stjórn hér á landi á liðnum tíma,
sva og það hlutverk, sem vand-
lega undirbúin og raunihæf íjár-
lög gætu þjónað í efnahagsstefnu
stjórnarvaldanna í framtíðinni.
Til skamms tíma hefur það
verið hefð við gerð fjárlaga-
frumrvarpsins að áætla bæði
tekju- og útgjaldaliði þess vís-
vitandi of lágt. Hefur þetta ef-
laust verið varúðarráðstöfun af
hálfu stjórnarvaldanna, sem
hafa gengið að því vísu, að
niðurstöðutölur frumvarpsins
myndu hækka allverulega í með
förum þingsins. Þessi fjárlaga-
venja er að verulegu leyti aurfur
frá fyrri tið, en meðaJl samgöng-
ur þjóðarinnar voru enniþá á
frumstigi, átti þessi háttur nokk-
urn rétt á sér, því að margt
bendir til þess, að ýmisskonar
staðarlega þekkingu hafi fyrst og
fremst verið að fá hjá aiþingis-
mönnunum sjálfum. Fjárlagaum
ræðurnar voru að þessu leyti eðli
legur vettvangur til að kynna
stjórnarvöldunum staðbundnar
þarfir. Á síðari árum hafa allar
aðstæður í.þessu efni gjörbreytzt,
en þrátt fyrir það hefur sú venja
haldizt ,að veruleg útgjöld hafa
bætzt við í meðförum þingsins.
Er ekki örgrannt um, að alþing-
ismenn hafi litið á þetta svið
ríkisfjármálanna sem hagstæðan
vettvang til stjórnmálalegs fram-
dráttar, þ.e. að með hækkunar-
tiHögum við einstáka útgjalda-
liði frumvarpsins eða tillögum
um nýja útgjaldaliði myndu þeir
styrkja pólitíska aðstöðu sína
heima í héraði. Þessari varúðar-
ráðstöfun stjórnarvaldanna hafa
aftur á móti fylgt þau auka-
áihrif, að florstöðumenn ýmissa
látari dreifingu þeirra gjalda en
nú á sér stað. Er því vart hægt
að búast við lagfæringu á tekj-
um Vatnsveitunnar fyrr en hið
nýja fasteignamat er orðið að
lögum. Framkvæmdakostnaður
Vatnsveitunnar er áætlaður 127
m. kr. en þar af 24 m. kr. láns-
fjárþörf.
S.V.R.
Strætisvagnar Reykjavíkur
hafa ekki keypt nýja vagna á
undanförnum árum vegna vænt-
anlegrar umferðafbreytingar,
sem gerir kröfur til breyttra
vagna. Af þessu leiða útgjöld til
endurnýjunar meirihluta vagna-
kostsins. Jafnframt verður unn-
ið að byggingu verkstæðis. Má
skv. þessu búast við 7ö m. kr.
fjárfestingu hjá fyrirtækinu á
næstu fjórum árum,
Önnur fyrirtæki
Á undanförnum árum hefir
verið reist ný slökkvistöð. Verð-
ur því ekki um verulega fjár-
festingu hjá Húsatrygging.um
borgarinnar að ræða að undan-
9kildum árlegum endurbótum á
tækjakostL Hið sama gildir um
Pípugerð og Malfoikunarstöð
borgarinnar. En þetta eru fyrir-
tæki, sem byggð hafa verið upp
rikisfyrirtækja og stofnana svo
og stjórnarráðsdeilda hafa tekið
upp þann sið að áætla útgjalda-
þörf sinna starfssviða visvitandi
of hátt í þeirri vissu, að tillög-
ur þeirra myndu verða skornar
niður í fjármálaráðuneytinu.
En hverjar hafa afleiðingarnar
verið? í stuttu máli þær, að
veigamiklir liðir fjárlaga hafa
verið útkoman af getgátum ein-
stakra aðila um viðforögð ann-
arra, er áhrif hafa haft á fjár-
lagaaf.greiðsluna, og hafa fjár-
lögin í heild af þessum sökum
reynzt allfjarri raunveruleikan-
um. Þessar venjur hafa dregið
úr hvöt og raunar getu stjórnar-
valdanna til að fylgja ákvæðum
fjárlaga, sem þannig hafa ekki
verið gá grundvölJur til sköpun-
ar aðhalds og hagkvæmrar nýt-
ingar opinbers fjár, sem þeim
er ætlað.
Enda þótt það liggi í hlutarins
eðli, að óheillavænlegt sé að
fylgja ekki lögum, er-u vissar af-
leiðingar slíkrar fjárlagaaf-
greiðslu, aðrar en þær, sem þeg-
ar hafa verið nefndar, mönnum
þó e.t.v. ekki alltaf ljósar. Fjár-
mál hins opinfoera eru eitt öflug-
asta hagstjórnartæki, sem stjórn
arvöldin hafa yfir að ráða, en
möguleikarnir til að nýta þetta
hagstjórnartæki á árangursríkan
hátt byggjast að verulegu leyti
á raunhæfum fjárlögum. Á þetta
ekki sízt við um jafnvægismark-
mið efnahagsstefnunnar, t.d.
verðlagsmálin. í stórum dráttum
væri þessu hagstjórnartæki
þannig beitt í þessu markmiði,
að stjórnarvöldin öfluðu sér sér-
fræðilegra upplýsinga um vænt-
anlega þróun meginþátta efna-
hagslífsins, svo sem heildar-
neyzlu og heildarfjárfestingar.
Bf slíkar áætlanir bentu til, að
þessir meginþættir myndu verða
í ósamræmi við framleiðslugetu
þjóðarbúsins, myndu þau gera
frá grunni á síðustu árum og búa
þau nú við hin beztu framleiðslu
skrlyrði og tæknL
Alls er gert ráð fyrir 954 m.
kr, fjárfestingu hjá fyrirtækjum
borgarirmar á tímabilinu, Til
samanburðar nam fjárfestingin
uJþ.b. 1.100 m. kr. á síðustu fjór
um árum. Munar þar með mest
ráðstafanir í skatta- eða útgjalda
málum eða hvoru trveggja til að
skapa samræmi á ný. Er augljóst
að fjárlagafrumvarpið er hinn
rétti vetbvangur tti mótunar
jafnvægisstefnu af þessu tagi, an
óraunhæfar fjárlagavenjiir þess
eðlis, sem hér hefur verið lýst,
myndu verða til þess fallnar að
draga úr áíhrifum þessa hag-
stjórnartækis og jafnvel snúa
þeim gegn upphaflegum tilgangi.
Og því fer sem fer.
A allra siðustu árum hefur
fjárlagaafgreiðslan verið með
nokkuð öðrum hætti en að fram-
an er lýst. Þetta á í fyrsta lagi
við undirbúning þeirra fjárlaga,
sem afgreidd voru nú fyrir jólin,
en öll gerð fjárlagafrumvarpsins
að því er útgjaldaihlið þess varð-
ar var að þessu simú með raun-
særri blæ en áður. Þetta er fyrst
og fremst að þakka þeirri
ákivörðun að koma á fót sér-
stakri hagsýshi- og fjárlagastofn
un innan fjárrnálaráðuneytisins.
Við það hefur skapazt mun betri
aðstaða til að gera raunhæfar út-
gjahfaáætlanir, þar sem starfs-
kraftar þessarar stofnunar geta
nú einbeitt sér að þessu sviði
ríkisfjármálanna, en sökum
skiorts 6 mannafla mun áður hafa
verið unnið að gerð fjárlagafrum
varpsins af ýmsum aðilum, er
höfðu önnur srvið rikisfjármál-
anna að aðaiviðfangsefni, og því
hefur viljað skorta á nauðsyn-
lega samhæfingu. Á öðru (hefur
afgreiðsla fjárlaga þróazt í rétta
átt á síðari árum og einkum eftir
1960. Er hér um að ræða meðferð
þingsins á fjárlagafrumvarpinu,
sem oft á tíðuim hefur einkennzt
af verulegum útgjaldaíhækkun-
um, eins og áður er getið. Frá
1960 hefur meðalhækkun allra
útgjadaliða í meðförum þingisins,
þ.e. frá uppihaflegu fjárlagafrum
varpi til fjárlaga, verið 3,8% á
ári, en á timabilinu 1950—1960
um hið stóra átak, sem unnið
var í hitaveitumálunum, svo og
framkvæmdir Pipugerðar og
Malbikunarstöðvar, svo sem áð-
ur var minnst á. Síðar verður
hér minnst á fyrirætlanir borg-
arsjóðs í framkvæmdunum á
næstu árum.
var meðalhækkunin á ári 8,1%,
og er þá aðeins miðað við út-
gjöld i rekstrarreikningi. Það er
augljóst, að verulegar breyting-
ar vel undirbúins fjárlagafrum-
varps eru til þess fallnar að
draga úr áhrifum fjárlaga sem
hagstjórnartækis. Að vísu geta
aðstæður breytzt jafnvel á þekn
tiltölulega stutta tíma, sem Ai-
þingi hefur fjárlagafr,uírTwarpið
til meðferðar, er réttlæti ákveðn
ar breytingar, en það er í flestum
tiivikum háð tilviljun, ef breyt-
ingar sprottnar af hvötum póli-
tísks framgangs einstakra þing-
manna falla saman við þjóðar-
hag, sem raunihæfum fjárlöguim
er ætlað að efla.
Þróun síðustu ára hefur þann-
ig styrkt þann grundvöll, sem
f jármálastefna hins opinbera hlýt
ur ætíð að byggjast á. Að vísai
er ennþá allmikið um það, að
allskonar lög er hafa útgjöld og
tekjur í för með sér, séu sam-
þykkt utan fjárlaga. Það þarf
að vinna að því, að sem allra
flestir tekju- og útgjaldaliðir
ríkisins séu innifaldir í fjárlög-
um og halda sérstökum lagasetn
ingum af þessu tagi í lágmarki,
þegar ófyrirséð ativik gera slikar
lagasetningar óhj ák væm ileg ar.
Þegar því marki hefur verið
náð, að fjárlög hivers árs enóur-
spegli sem nákvæmasta raun-
verulega fjárþörf vegna ein-
stakra framkvœmda og vegna
rekstrar hinna ýmsu fyrirtækja
og stofnana, svo og sem nákvæm
asta fjáröflun til þessara þátta
miðað við gildandi tekjustofna
hverju sinnL skapast mikilrvægir
möguleikar fyrir áhrifaríkaii
nýtingu ríkisfjármálannia sem
hagstjórnartækis.
G.B,
S.S.
\ _*
Fjárlög sem hagstjórnartæki