Morgunblaðið - 10.02.1967, Page 10

10
MUlUiU 11 CL<At;i&, fUOAULíAVjrtlíV IV. rfiiDIVUAIV ÍVOI.
Aldarminning:
Matthías Árnason Mathiesen,
skósmíðameistari
Fæddur 10. febrúar 1897
SKfeMMUÞORPIÐ, svo var
nokkur hluti byggðarinnar við
IHafnarfjörð kallaður um miðja
öldina sem leið. Svæði þorpsins
takmarkaðist af Linnetskletti
að sunnan, en Gömlu-Fjarðar-
götum að norðan, eða af Linnets
stíg og Reykjavíkurvegi. 1870
voru eftirtalin hús á þessu svæði
og bæir: Verzlunarhús Linnets
syðst með vöruskemmum og
pakkhúsum. f Linnetsgerði var
bær kallaður „Strýta“, þar fyrir
vestan Ólafsbær, kenndur við
Ólaf hreppstjóra Þorvaldsson,
þar næst var Beikishúsið, þá
Skemman, bærinn sem þorpið
tók nafn sitt af. Þar hjá Bjarna-
bær og vestast og nokkru hærra
Brekkubær. Með sjávargötunni
var Þórarinshús og ofan við gafl
inn á því Árnahús.
Árnahús byggði Árni Jónsson
prests í Arnarbæli Mathiesen
1852. Þangað fluttist hann með
konu sinni Agnesi Steindórsdótt-
ur Jónssonar, en kona Stein-
dórs var Anna Katrín Kristjáns-
dóttir Velding. Árni og Agnes
bjuggu áður á Ófriðarstöðum.
Jafnframt því sem hann stund-
aði búskap var hann starfsmað-
ur hjá Nordborgarverzlun hér í
Hafnarfirði, og er því víða í
kirkjubókum og manntölum
kallaður assistent eða verzlun-
arþjónn.
Árni og Agnes voru gefin sam-
an í hjónaband 8. október 1843.
Sýning í Bogasal
SÍÐASTL. laugardiag opnaði
Eliias B. Ha’Mórsson sína a'ðra
sýningu hér í borg, em hann
Býndi teikningar við lijóð Steins
Steinar® „Timinn og vatnið“ á
sama stað fyrir nokknim áruim.
í þetta sinn færist hann meira í
fang og sýnir okkur fleiri hdið-
ar á li®t sintni. Á sýningunni eru
alllt í senn: pastelmyndir, tré-
ristur og málverk. Jafn ólíkt og
eðli myndanna er þá orkar það
tvímælis að' sýna siáka fjöl-
breiyitni í jafn litlum og einlhæf-
um sal og Bogasalurinn' er. Ég
befði persónulega vdljað að
pas tel my ndima r hefðu verið
látnar víkja til hags fyrir ffleiri
fnálverk eða tréristur, því ein-
bvernveginn virðast þær ekki
eiga þama heima — raska bæði
heildarsvíp sýningarinnar og
vekja ekki löngun tiil nánari
kynna.
Það er óvenjulegt að sjá tré-
ristur á sýnimgum hér og jafnan
ámægjulegt — einkum ef árang-
ur hefur ná'ðzt í útfærslu svo
sem sjá má í nokkrum mynd-
um á þessari sýningu — í kyrr-
stæðum myndum og einföldum
Iþar sem koma fram húsaþyrp-
ingar nær hann beztum árangri
og virðist vinna af hvað mestri
alúð, svo sem í mynd er ber
heitið „Sunnudagur", svo og
einnig í myndunum „Austan úr
f jörunni" og „Frá Króknum'*.
Þar koma fram ríkust blæbrigði
ofe sterkust tilfinning fyrir sam-
spili ljóss og skugga. En l'íti
maður aftur á móti á tjáningar-
fylLri myndir hans þá sér mað-
ur strax mikiinn mun — Elíasi
er ósýnt um að hemja kraf-tiinn
og láta formin spi-la þannig gegn
hvort öðru að jafnvægi myndist
á ffletinum. Þetta kemur greini-
lega frarn í rnynd er nefnist
„Barizt um hyl!M“, að því leyti
•ð efri helmingurinn er mun
■iðri þeim neðri hvað grafisk
verðmæti snertir.
Þarna kemur það fram sem
oft viltl geraH á kostnað g-raf-
ískra eiginda: frásögnin verðu-r
of sterkur þá-ttur í útfærslunni
— en þetta er hilutur, sem tekur
marga langan tóma að yfi-rvdnna.
Það er nefnilega mikii lisit að
sa-mræma frásögn og skapa-ndi
vinnu þannig, að úr verði sterk
hei-ld án þess að a-nnað tveggja
yfirgnæfk Ég er svo bj-artsýnn
að álíta að með betri einbeit-
ingu muni Elíasi takas-t að sam-
ræma þetta tvennt og þá um leið
rvá mun athyglisverðari árangri.
Finna má að þvá að ekiki eru ali-
ar myndirnar eins vel heppnað-
ar í þrykki. Trériistan er þa-nn-
i-g að hún krefst ekki endilega
full komin-na verkfæra og hefur
að því leyti aLgjöra sérstöðu inn-
an hi-nna mör-gu fjöllbreyttu
gra-fíisku aðferða. Með falsbeini
einu að vopni má ná hinum ágaet
asta árangri.
TiLfinn-ing só fyrir fjósinu,
sem kemur fram í grafík Elíasar
og er nauðsynleg öllum þeim,
sem við grafík flást, heldur á-
fram 1 málverbuim h-ans. Hann
er M'ka sterkastur þar í mynd-um
m/eð einföldum formum, txi. eins
og í my-ndum nr. 3, ð og 10.
Han-n notar álþekka litaimeðferð
hvort sem hann má-Lar óhlutlægt
eða hl-utlægt og þar finnu-r mað-
ur vísi að einhverju persónu-
íegu, sem hann mætti einlbeita
sér að ná betur fram. Mér er
óhætt að fu'lilyrða að ég hefi ekki
séð heillegri málverk frá hendi
Elíasar en á þess-ar' sýningu og
ekki heW-ur tréristu-r þær þar
sem hann er beztur og þó ég sé
ful'Lviss að hann sé miáður til að
setja upp m-un sterkari sýningu
en þetta, þá er margt ánægjulegt
að sjá í Bogasal-num og er fólk
frekar hvatt en Latt til að sjá
sýninguna.
Bragi Ásgeirsson.
Matthías Á. Mathiesen
skósmiðameistari.
Börn þeirra voru: Anna Katríft
f. 3L júlí 1844, átti Þorvald
bóndM Ólafsson í Ási. Guðmund-
ur f. 22. nóvember 1845, d. 22.
nóvember 1848. Rannveig f. 23.
desember 1846, d. 27. maí 1847,
Ingibjörg f. 26. marz 1847, d.
31. október 1869, Rannveig f. 2.
júlí 1849, d. 3. marz 1858, Jón
f. 30. júní 1849, átti Guðrúnu
Jensdóttur, Jensína Ólína f. 28.
marz 1852, átti Einar Jóhannes-
son Hansen. Þessi börn voru öll
fædd á Ófriðarstöðum. Theodor
Árni f. 20. desember 1853, átti
Þuríði Guðmundsdóttur frá
Kópavogi. Guðmundur f. 9. okt.
1855, d. 24. janúar 1859. Matthías
f. 10. febrúar 1867. Þessir þrír
bræður fæddust í Árnahúsi.
Matthías var tíunda barn
Árna og Agnesar. Mun það nokk
uð einstætt, að hjónum fæðist
barn með 12 ára millibili og það
á 25. hjúskaparári. Öll voru börn
þeirra hin mannvænlegustu og
dugleg með afbrigðum. Þar sem
Matthías var borinn í þennan
uppkomna systkinahóp, mætti
•ætla að hann hafi verið dekur-
*)arn. Engar heimildir hef ég
*þó fyrir því. En er tímar liðu
•og Matthías óx kom það fram,
að hann þurfti nokkru meiri
umönnunar en hin börnin. Um
•fermingu tók hann alvarlegt
fótarmein. Hljóp fóturinn upp og
blógnaði um hnéð. Lagðist hann
í rúmið af þessu fótarmeini. Að
sjálfsögðu var læknis vitjað, en
hver ráð hafa verið til fundin
veit ég ekki. En alla umönnun
hlaut hann frá móður sinni og
systur, Jensínu Ólínu, en um ára
bil voru þær einskonar bæjar-
hjúkrunarkonur. Gerðu þær að
sárum manna og áttu nokkurt
lyfjasafn og sömdu sjúkdóms-
lýsingar, sem þóttu einstaklega
nákvæmar.
Árnahús var þannig byggt. —
Allt var það af timbri. Dyr voru
á miðjum vesturvegg og and-
dyri eða gangur þar inn af. Úr
ganginum lá stigi upp á loftið.
Þar var geymsla í miðju og her-
bergi í báðum endum. Úr gang-
inum lágu dyr á hægri hönd í
stofuna, en á vinstri hönd dyr
í eldhúsið, sem var rúmur helm
ingur efri enda hússins, þar
voru á þili dyr í lítið kamers eða
herbergi.
Nú þegar Matthías var orðinn
rúmfastur af sínu fótarmeini,
var honum búin hvíla í þessu
litla herbergi. Lítill fjögrarúðu
gluggi var á hliðinni. Jarðlagið
lá upp að gluggakistu og blasti
við grasþemba. Út um gluggann
sá til næstu bæja og húsa. Má
þar til nefna Skemmunna, Beik-
ishúsið, Nýjahúsið, hús Ólafs
borgara Jónssonar og Ólafsbæ.
Þá sá í gafla Linnetspakkhús-
anna.
Ekki þarf getum að því að
leiða, að þarna gerðist æfi Matt-
híasar vonarsnauð og erfið. Mun
honum ekki hafa dottið í hug:
Hvað verður um mig? En Matt-
hías átti góða lund og glataði
aldrei voninni um að komast á
fætur og verða nýtur maður.
Vini átti hann marga og jafn-
aldra. Þeir heimsóttu hann eftir
megni og styttu honum stund-
ir. En einn var sá vinur, sem
mest og bezt reyndist. Var það
húskötturinn. Hann lá jafnan er
innistöður voru hjá honum í
bóli Matthíasar. Fékk hann þá
marga góða strokuna og margt
vingjarnlegt orðið. Og kisi vildi
launa fyrir sig. Á flakki sínu um
bryggjur og bólverk kom hann
þar sem ungir piltar voru að
veiða kola og smáufsa. Hnuppl-
aði hann þá oft veiðinni frá pilt-
unum og bar heim og færði Matt
híasi. Og stundum kom fyrir að
hann færði honum kjötbita.
Þeim hafði hann hnuplað úr
kjöttunnum i verzlunum. Var
kisa fyrirgefið hnuplið, þar sem
þetta var af vináttu einni gert.
Kisa hefur fundizt, að bágt væri
til bjargar hjá vini hans rúm-
liggjandi og viljað bæta úr því
með aðdráttum. Það kom seinna
í ljós að kisi skyldi fleira en
margan grunaðL
Þegar nú svo var komið, að
enginn bati var sjáanlegur hjá
Matthíasi við þær aðgerðir er
hann gat notið heima, ’var unn-
ið að því ráði að koma honum
til útlanda til læknisaðgerðar.
Var Matthías því eitt vorið send
ur á sjúkrahús í Edinborg í
Skotlandi. Matthías var því haf-
inn upp úr rúminu upp á hest
og reiddur til Reykjavíkur í
skip. Jafnaldrar hans og vinir
fylgdu honum á leið að Hrauns-
holtslæk. Kisi fylgdi honum
einnig þangað og kvaddi þar vin
sinn. Þegar Matthías kom til Ed-
inborgar tók þar á móti honum
Sveinbjörn tónskáld Sveinbjörns
son, sem kom honum á sjúkra-
hús og annaðist hann sem hann
væri skilgetinn sonur hans. Eins
og komið var varð það eina ráð-
ið sem hægt var að beita, að
taka fótinn sjúka af um mitt
lærið. Lá svo Matthías þarna
meðan hann greri sára sinna.
Fékk hann svo gervifót og tók
að æfa göngur á honum. Matt-
hías hafði farið utan með haust-
skipum. Um vorið var hans svo
heim von og kom til Reykja-
víkur. Var hann sóttur þangað
á hesti. Að sjálfsögðu hefur ver-
ið um það rætt á heimilinu að
Matthíasar væri von. Þegar
Matthías kom ríðandi að Hrauns
holtslæk, hver beið hans þá
þar? Kisi gamli vinurinn. Urðu
þarna miklir fagnaðarfundir. —
Kisi hefur sjálfsagt fengið að
lifa í Árnahúsi til hárrar elli.
Þegar Matthías var nú heim
kominn fatlaður, lítt fær til að
bera kol og salt á bakinu, eða
standa við skak á jöktunum
mun það hafa verið til umræðu
í heimilinu hvað «hann gæti lagt
fyrir. Gert að lífsstarfi. Var það
ofan á að koma honum til náms
í skósmíðaiðn. Honum var því
komið til náms hjá Rafni Sig-
urðssyni skósmíðameistara i
Fischersundi í Reykjavík. Eftir
fjögra ára nám tók hann sveins-
próf. Vann hann svo nokkurn
tíma sem sveinn á verkstæði
meistara síns.
Brátt setti hann á stofn eigið
verkstæði. Var hann fyrst til
húsa í kjallara hússins nr. 5
við Austurstræti, þar sem nú
stendur Búnaðarbanki íslands.
Um aldamótin festi hann kaup
á húsinu nr. 5 í Bröttugötu og
fluttist þangað með verkstæði
sitt. Seinna byggði hann svo
húsið nr. 30 við Bröttugötu. Þar
stofnaði hann einnig skóverzl-
un.
Á þessum árum var þilskipa-
útgerðin í miklum vexti í
Reykjavík og víðar. Þurftu því
margar hendur til að smíða stíg-
vél á sjómennina. Fyrirtæki
Matthíasar blómgaðist því vel.
Mun hann hafa kennt nær 30
mönnum iðngrein sína. Þar af
stofnuðu margir eigin verkstæði
víða um landið, en þó aðallega
í Reykjavík. Hafa sumir læri-
sveinar hans verið iðnmeistar-
ar allt fram undir þetta. Einn-
ig stofnaði Matthías til útgerðar
með þremur mönnum öðrum.
Hét skipið Sæborg R.E. 1. En
útgerð þeirra lánaðist ekki.
Matthías var tvíkvæntur.
Fyrri kona hans var Ástríður
Hannesdóttir frá Deildartungu.
Þau skyldu samvistum. Matthías
kvæntist öðru sinni 12. nóvem-
ber árið 1900, Arnfríði Jóseps-
dóttur frá Akranesi, mætri konu
og duglegri. Var þess og full
þörf, að kona Matthíasar væri
svo búin til lífsstarfsins, þvi
heimilið varð er tímar liðu stórt
og mikið að gera. Þar voru oft I
heimili milli 20 og 30 manns. Svo
er mér tjáð að haust eftir haust
hafi þau hjón lagt að velli 50
sauði til búsins ásamt öðru er
til þurftL Reyndist Arnfríður
Matthíasi góður lífsförunautur
og stoð er hann þurfti á að halda,
enda mat Matthías hana mikils.
Þeim hjónum varð 4 barna
auðið. Elztur var Jón f. 27. 7.
1901, nú kaupmaður í Hafnar-
firði. Tvíkvæntur var Jón. Fyrri
kona hans Soffía Axelsdóttir
héðan úr Hafnarfirði. Missti Jóa
hana eftir skamma sambúð.
Seinni kona Jóns er Jakobína
Júlíusdóttir Petersen og áttu
þau tvær dætur. — Árna Matt-
hías f. 27. 7. 1903, lærði lyfja-
fræði, en gerðist svo verzlunar-
stjóri, kvæntur Svövu Einars-
dóttur Þorgilssonar og áttu
þau 3 börn. — Theodor Árni
f. 12. 3. 1907, nam læknis-
fræði og stundaði lækningar
hér í Hafnarfirði með miklum
ágætum. Kvæntur var Theodór
Júlíönnu Sólonsdóttur og áttu
þau 3 börn. — Svava Guðrún
f. 20. 3. 1909, gift Guðmundi vél-
stjóra Sigurðssyni og eiga þau
3 börn.
Árið 1913 fluttust þau hjón til
Hafnarf jarðar með börn sín og
áttu hér heima upp frá því. —
Keypti Matthías þá húsið nr.
30 við Austurgötu. Matthías setti
þegar upp skósmíðaverkstæði
og var lengi til húsa í kjallara-
herbergi að Strandgötu 19, hjá
systur sinni Jensínu Ólínu og
manni hennar Einari J. Hansen,
Seinna fluttist hann í skúr er
hann byggði við hús sitt og þar
var hann þar til hann hætti skó-
smíði.
Matthías var mikill félagsmað
ur og tók mikinn þátt í margs
konar félagsskap. Hann starfaði
ötullega í Goodtemplarareglunni
bæði meðan hann var í Reykja-
vík og hér í Firðinum. Hann var
aðalhvatamaður að stofnun Skó-
smiðafélags Reykjavíkur og
lengst af formaður þess meðan.
hann var í Reykjavík. Meðan
hann var í Reykjavík tók hann
mikinn þátt í stjórnmálum og
eldheitur Heimastjórnarmaður
og fylgdi Hannesi Hafstein að
málum. Hann var einn af stofn-
endum Heimastjórnarfélagsins
FRAM og lengi í stjórn þess.
Var þá fulltrúi í niðurjöfnunar-
nefnd Reykjavíkur. Það vill oft
til bera, að þeir sem heitastir og
einlægastir eru í málum verða
fyrir ýmsu misjöfnu. Mun Matt-
hías hafa reynt slíka hluti þeg-
ar andstæðingar Heimastjórnar-
manna og Hannesar Hafsteins
komust til valda. Matthías var
einn af stofnendum Landsmála-
félags Sjálfstæðismanna í Hafn-
arfirði. Var honum Fram-nafnið
svo kært að hann fékk því til
leiðar komið, að það hlaut nafn-
ið FRAM.
Matthías dó 1929, en kona hans
lifði lengur, dó 1951. — Verð-
ur ekki annað sagt, en að
allvel hafi rætzt úr með piltinn,
sem um stund lá sjúkur og far-
lama í Árnahúsi í Skemmu-
þorpinu í Hafnarfirði.
Gísli Sigurðsson.
Skrifstofuhúsnæði
Gott skrifstofuherb. til leigu í Miðbænum.
Tilboð sendist til Mbl. merkt: „8990“.