Morgunblaðið - 23.03.1967, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1967.
17
HVAÐA ÁHRIF HAFÐIVÍN
LANDSKORTIÐ Á YÐUR?
SVO sem kunnugt er af fréttum, er Vínlandskortið til sýnis
I anddyri Þjóðminjasafnsins um þessar mundir. Mbl. hefur
lagt fyrir nokkra menn spurninguna: Hvaða áhrif hafði það
á yður að sjá þetta margumtalaða kort?, og fara svör þeirra
hér á eftir. Kortið er dregið með bleki á bókfell og er 27.8 cm
á hæð og 41 cm að lengd. Sýningin mun opin til 30. marz.
Kristján Eldjárn, þjóðminjavörð
minjasafnsins.
■r, sagði:
„I>að er alltaf fróðlegt og kitl-
andi fyrir forvitnina að sjá hluti,
sem mikið hefur verið um talað,
í eigin nersónu, og þess vegna
er skemmtilegt að hafa fengið
Vlnlandskortið til sýnis hér í
Pjóðminjasafninu. Ég vona að
margir muni koma og líta á það,
því að það mun sennilega aldrei
koma hingað aftur, og jafnvíst
er að margt á eftir að beyrast í
ræðu og riti um þennan upp-
drátt á komandi árum, og þau
tíðindi verða meira virði fyrir
þá, sem sjálfir hafa séð gripinn.
Annars ér það síður en svo að
uppdrátturinn sjáist betur á
ikinninu en á þeim prentuðum
myndum, sem víða hafa birzt af
honum í óteljandi blöðum og
bókum um allan heim. Þetta er
fyrst og fremst sýning á frægum
forngrip, og það er í alla staði
gott og gilt, en við því er naum-
•st að búast að sýning kortsins
hér verði til þess að leysa úr
neinu af þeim mörgu vandamál-
um, sem því eru tengd. Forn
kortagerð er mjög sérlhæfð fræði
grein, sem fáir íslendingar hafa
•ett sig inn í að gagni, og ekki
▼il ég fyrir mitt leyti látast hafa
neitt verulegt vit ó henni. En
leyfilegt er að segja hvað manni
finnst, þótt það hafi ekki mikið
gildi. Mér finnst að kortið muni
rera ófalsað. Þó að margt sé
óupplýst í sambandi við það og
jafnvel tortryggilegt, eins og
bezt kom fram í þeim prýðilega
fyrirlestri, sem prófessor Kon-
•tantine Reichardt flutti í há-
•kólanum, þá þartf svo gitfurlega
margt, bæði tækni og margvís-
lega sögulega þekkingu, til að
útbúa fölsun sem þessói, að það
er hartnær óskiljanlegt, að nokk
ur maður leggi í slíkt eða takist
•ð gera það þannig, að ekki
verði eitthvað til þess að koma
upp um svikin þegar í stað. En
hugsanlegt er það vissulega, og
•egja má með sanni að sporin
hræði, því að á þessari öld hefur
komizt upp um undraverðar fals
•nir forngripa og listaverka af
ýmsu tagi, og bezt er að hafa á
•ér allan vara.
En setjum nú svo, að kortið
■é ófalsað, eins og mér finnst
•ennilegast, og sé frá 15. öld, eins
og þeir fræðimenn telja, sem
•krifað hafa hina stóru bók um
Vínlandskortið. Hvert er þá
gildi þess? Sjálfsagt er það þá-
mikilsverð 'heimild um korta-
gerð og landfræðiþekkingu á
miðöldum. en um ferðir íslend-
inga til Ameríku í fornöld seg-
ir það í rauninni harla lítið nýtt.
Um þær eru okkar fornu sögur
eftir sem áður merkilegastur. Það
«em athyglisverðast er fyrir okk
ur er að sá sem korið gerði og
ritaði á það skýrin.gargreinar,
•egjum niðri í Mið-Evrópu á 15.
ðld, hefur haft náin kynni af
hinum fornu ísienzku heimild-
um, en af því mætti draga þá
ólyktun, að sú þekking haíi ver-
W mönnum tiltæk á síðmiðöld-
im víðar um lönd en venjulega
hefur verið talið hingað til.
Þannig getur kortið styrkt bá
trú, sem margir hafa hallazt að,
•ð þeir sem fundu hinn nýja
heim í lok miðaida, hafi þekkt
frásagnir íslenz;kra fornrita um
óþekkt lönd fyrir vestan Atlants-
haf.
En það er tilgangslausrt að
teygja hér lopann um þessi efni.
Sýningin er til þess að gefa
mönnum kost á að sjá frægan og
margumtalaðan Muit með eigin
augum. Hún verður áreiðanlega
til þess að margir íslendingar
hugsa meira og skýrar um þetta
efni en annars hefði orðið og
fylgjast af meiri dómgreind um
það, sem um kortið verður rætt
í framtíðinni. Og því ber að
fagna, að Yale-háskóli læsir ekki
kortið niður heldur býður mönn
um frjálsiega upp á að sjá það
og skoða, og að innan skamms
Kristján Eldjárn.
verður það fengið í hendur
British Museum, þar sem það
verður látið ganga undir ströng
ustu vísindaleg próf sem hugs-
azt geta. eins og prófessor
Reichardt skýrði frá í fyrirlestri
sínum“.
Magnús Már Lárusson prófessor,
sagði:
„Ekki er hægt að segja, að
Vínlandskortið hafi ihaft meiri
áhrif á mig en önnur skjöl og
gögn liðinna alda. Að vísu er
það ætíð svo, að við skoðun gam
alla skjala rís hið liðna frammi
fyrir mönnum, stundum í gráma
og óskýrleika, en stundum í
miklum og sterkum litskrúða.
Vínlandskortið er fyrir mér ekki
hið sama og að sitja með blað
úr Heiðarvígu í höndunum, né
með kveisublað, sem varðveizt
hefur atf hendingu einni saman,
né blöð, sem rangt hafa verið
skrásett og bundin í Árnasafni
svo aðeins sé stiklað á stóru
og því, sem telja megi afgerandi
frumheimildir. Og þessi dæmi
eiga líka það sameiginlegt að
rekja megi feril gagnanna að
miklu leyti, Vínlandskortið er
að því leyti öðruvísi statt. Það
er óviðfeldið að leynd skuli ríkja
yfir ferli þess og næsta baga-
legt, því ferill gagns er afar þýð-
ingarmikill. Hafi Vínlandskort-
inu verið stolið, en það er hið
fyrsta, sem illkvittnin lætur
manni í hug koma, þá ætti rétt-
ur eigandi nú þegar að hafa
fengið kvitt atf því, þar sem frétt
in um fund þess hefur verið tal-
in til heimsfrétta og á henni hef-
ur að auki verið haldið alllag-
lega, ef svo mætti segjá. Ekki
er það einsdæmi, að bókum og
skjölum hafi verið stolið með
einum eða öðrum hætti, — því
miður. En er um vísindalegar
rannsóknir ræðir, þá er eitt
frumskilyrði, að vitað verði um
feril gangsins. Hann getur gef-
ið ómetanlegar upplýsingar og
ábendingar. Sem stendur virð-
ist ekki mega ljóstra honum upp
í sambandi við Vínlandskortið
og er það bagalegt og hefur ekki
góð áhrif á mig, en sjáltfsagt er
ill nauðsyn að baki. Kortið er
merk heimild, sem staðfestir að
nokkru hinar eiginlegu íslenzku
frumheimildir og eykur við ann-
ála. En kortið er ekki fullrann-
sakað enn. Það er einkennilegt,
að uppdrátturinn fylgir ekki
hinni norrænu og íslenzku erfi-
kenningu um Grænland og gerð
þess sem skaga; hins vegar er
textinn á kortinu ábending um,
að von geti verið um að, að ein-
■hvers staðar finnist skýrsla eða
frásagnarstúfur 1 sambandi við
Eirík biskup ufsa, en vísbending
um feril kortsins gæti ef til vill
stuðlað að því. Og fyndist þá
eitthvað til viðbótar þekking-
unni, sem fyrir er, þá væri gott
en er óskadraumur að líkindum.
Mörg vandamál eru enn óleyst
í sambandi við kortið. Ársetn-
ing þess virðist ekki vera fylli-
lega örugg, því pappírinn kann
að vera töluvert eldri en upp-
drátturinn og ritlhandatfræði er
erfið til ársetningar, því ævidag-
ar mannsins kunna að vera sjö-
tíu ár, svo sem forðum var tal-
ið. Siklningurinn á latínutextan-
um er og umdeilanlegur — út-
leggingin er ekki örugg. Heitið
Magnús Már Lárusson.
„leiphus erissonius" virðist mér
tortryggilegt, þvi Ericus nefnd-
ust sumir allþekktir dýrlingar
miðalda og konungur og lægi
beinna við að rita „(filius)
erici". Henricus má túlka sem
mislestur forrits í stað Ericus,
þ.e. Eiríkur ufsi, og finnst auð-
vitað dæmi svipaðra mislestra,
auk þess sem fyrir kemur reynd
ar, að Eiríkr hafi verið lagt út
iHenricus. En þegar svo við bæt-
ist „byrnaus", þar sem vænia
mátti „bero“ eða svipað, þá
verða áhyggjurnar nokkrar.
Kynni heimildin að vera munn-
leg? Eða er hér klausa, tvinnuð
saman úr íslenzkum heimildum
og Adam frá Brimum, er nefnir
Vínland eyju, og það gert seint
á síðmiðöldum eða fyrr? Auð-
séð er, að töluvert er ef’tir í rann
sókn kortsins. Hins vegar hefur
fundur þess orðið til þess að
beina alheimsatinygli að fornri
menningu íslenzkri og er það
gott og gagnlegt. Hún og hennar
arfleifð til vor hetfur fengið
ódýra auglýsingu úti um álfur.
En fundur kortsins hefur ekki
orðið til að raska minni rósemi,
né tregðu til að kyngja hverju,
sem vera skal“.
Eiríkur Hreinn Finnbogason,
borgarbókavörður, sagði:
„Ég merkti éngin sérstök
álhrif, þegar ég sá Vínlandskort-
ið, fram yfir þá kennd atf lotn-
ingu, sem ég og margir finna
oftast til andspænis fornum hand
skrifuðum ritum. Þetta er Ijós-
litað og lítt notað handrit, eins
og erlend skinnhandrit eru mjög
oft, og virðist hafa komið í fárra
hendur. Er það að þessu leyt.i
ólíkt íslenzkum handritum, sem
aftast eru blökk og nokkuð slit-
in af mikilli handfjöttun og
lestri. Er ólíkt áhrifameira, a.mk.
fyrir fslending, að sj'á íslenzkt
handrit, bæði af því að etfnið er
oft harla merkilegt á þessum
íslenzku skræðum, og svo líta
þær út eins og þær séu nýkomn-
ar utan úr mannlífinu, — okkur
finnst sem andar horfinna kyn-
slóða svífi yfir þessum dökku
blöðum. En yfii hvítu, útlendu
og ólesnu handritum svífur ekki
neitt — kannski þegar bezt læt-
ur andi munksins, sem skrifaði
handritið og skreytti og lét það
síðan inn í skáp.
Ég fæ alls ekki skilið, að Vin-
landskortið sé neitt geysimerki-
legt sögulegt plagg. Það segir
ekki neitt fram yfir það, sem við
íslendingar höfum vitað fyrir
víst í tíu aldir, annað en það,
að kortagerðarmaðurinn, hver
sem hann var, hefur þekkt bæði
heimildir Adams frá Brimum og
íslenzkar heimildir um Vinland.
Sennilegt er, að hann hafi haft
þetta frá einlhverjum fslendingi.
Kortið segir vitaskuld ekkert
Eiríkur Hreinn Finnbogason.
um, hvort einhverjum fleiri en
honum hatfi verið þessi vitneskja
kunnug, og fremur virðist útlit
kortsins mæla gegn því, að álhritf
þess hafi orðið ýkja mikil til
útbreiðslu þessarar þekkingar.
Við erum auðvitað jafnnær um
Kolumbus eftir sem áður. ólfk-
legt er, að hann hafi þekkt þetta
kort og ætlað sér að fara til Vín-
lands eftir tilvísun þess — hann
hefði þá varla lagt út fbá Kana-
ríeyjum og siglt beint í vestuir.
En ekki er þar með sagt, að
hann hafi ekki þekkt neinar
sögusagnir um lönd fyrir vestan
haf.
Annað hvort er þetta kort föls
un frá 19. eða 20. öld, (því að
það hefði þurft framsýni og hug
myndaflug til þess að láta sér
detta í hug að falsa slíkt kort
fyrir þann tíma) — eða kortið
er ekki yngra en vesturför Kol-
umbusar. Mér finnst svo mikil
rök hafi verið færð fyrir því, að
kortið sé ófalsað, að óhætt sé
að gera ráð fyrir því, þangað til
annað sannast. Mönnum finnst
Grænland tortryggilega líkt
sjálfu sér, en lönd eins og Bret-
landseyjar og Norðurlönd ólík
veruleikanum. En má ekki alveg
eins líta á þetta sem meðmæli
með því, að kortið sé ekta, eins
og hið gagnstæða? Væri það
ekki einkennilegur falsari, sem
lé'ki sér að því að gera kort sitt
tortryggilegt með þvi að breyta
Grænlandi lítið, fyrst hann var
að hafa fyrir því að breyta öðr-
um löndum? Virðist m'ér liggja
beinast við að álykta, að hér séu
öllu lönd dregin eftir beztu vit-
und, Vínland t.d. samkvæmt
Adam frá Brimum og skipt eft-
ir íslenzkum heimildum í Hellu-
land, Markland og Vínland o.s.
frv.
En þó að sögulegt mikilvægi
kortsins sé ef til vill ekki ýkja-
mikið, er það vissulega verðugt
viðfangsefni kortasérfræðingum,
og þá ekki síður uppdáttur Asíu
landa en Evrópu- og Amerfku-
lönd. Bíða margir óþreyjufullir
eftir niðurstöðum þeirra rann-
sókna“.
Ólafur Helgi Jónsson, fram-
kvæmdastjóri, sagði, er við hitt-
um hann í Þjóðminjasafninu,
þar sem hann var að skoða kort-
ið og þau fylgirit, sem með þvf
eru sýnd:
„Ég hef séð mörg gömul kort,
en ekkert eldra en þetta. Á þvl
má sjá að þær hugmyndir, sem
menn hafa haft á lögun heims-
ins, hafa mikið breytzt og eru
allt öðru vísi en nú. Á kortinu
sést einnig hluti Vesturáltfu eða
sá staður, sem álitið er að þeir
félagar Bjarni og Leifur hafi
komið að landi á víkingaöld.
Kortið er furðu nákvæmt.
T.d. vekur það athygli, hve
Grænland er líkt sjálfu sér. Einn
ig eru ísland, Færeyjar og Vest-
ur-Evrópa furðu vel dregin. Ég
verð að segja, að mér finnst
kortið trýverðugt, þegar höfð er
í huga sú tækni, sem menn réðu
yfir, þegar kortið var gert.“
Skákþings-
fréttir
FIMIMTA umferð í landsliðs-
fflokki var tefld í gærdag í Dom-
us Medica, hinum vistlegu húsa-
kynnum lækna við Egilsgötu.
Úrslit urðu þessi:
Bragi Kristjánsson vann Guna
ar Gunnarsson.
Ingvar Ásmundsson vann Jón
Þór.
Haukur Angantýsson varm
Gylfa Magnússon.
Jafntefli gerðu Trausti Björna-
son og Arinbjörn Guðmundsson.
Jónas Þorvaldsson vann Brag*
Bjömsson.
Biðskák varð hjá Halldóri
Jónssyni og Bimi ÞorsteinssynL
Sjötta umferð var tefld í gær-
kvöldi, en úrslit voru ekki kunn
er blaðið fór í prentun.
Eftir fimm umferðir er staðan
þessi:
Bragi Kristjánsson er efstur
með 314 vinning, Haukur Angan-
týsson hefur 3, Bjöm Þorsteins-
son 214 og 2 biðskákir, Gunnar
Gunnarsson 214 og 1 biðskák,
Gylfi Magnússon og Trausti
Björnsson hafa 214 hvor, Ingvar
Ásmundsson og Jónas Þorvalds-
son 2 og eiga 1 biðskák hvor.
Arinbjörn Guðmundsson hefur
hlotið 114 og á 2 biðskákir, Hall-
dór Jónsson 1 og 4 biðskákir,
Jón Þór 14 og 1 biðskák og lest-
ina rekur Bragi Björnsson með
14 vinning.
í dag verður sjöunda umferð
tefld og hefst kl. 11 f. h. og bið-
skákir í kvöld kl. 7. Á föstudag-
Framhald á bls. 31.