Morgunblaðið - 29.10.1967, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. OKT. It67
3
Jón Auðuns, dómpróf.:
Lúter í Worms
UM gervallan lúterskan heim og
miklu víðar er þess minnzt þessa
dagana, að liðin er hálf fimmta
öld síðan Marteinn Lúter hratt
af stað þeirri siðabyltingu, sem
klauf rómversku kirkjuna og
varð jafnframt aflvaki siðibótar
innan hennar.
Marteinn Lúter nefir um sitt
hvað sérstöðu meðal mikilmenna
trúarbragðasögunnar. Þeir hafa
flestir talizt helgir menn, en
„heilagur" í venjulegum skiln-
ingi var Lúter ekki.
Mynd hans verður aldrei vafin
töfraljóma heilags lifernis og
flekklausrar breytni. Helgisagn-
ir hafa ekki að r.okkru ráði
myndast um hann. Við gröf hans
hafa tákn og stórmerki ekki
gerzt. Hann verður aldrei ákall-
aður við kertaljós og reykelsis-
ilm í hálfrökkvaðri kapellu eða
bænaklefa.
í hita baráttunnar á orrustu-
velli á Lúter heima.
Bkki sem helgur maður, held-
ur stórbrotin hetja lifir hann í
sögunni. Sem trúarhetja er hann
í fremstu röð. Sem baráttumað-
ur fyrir ' samvizkufrelsi, rann-
sóknafrelsi, skoðanafrelsi stend-
ur hann í brjóstfylkingu meðal
þeirra fremstu.
Sú mynd af Marteini Lúter,
sem hvað lengst mun lifa, er
myndin af honum á rikisþing-
inu í Worms vorið 1521.
Fornmenntastefnan, vaknandi
þjóðerniskennd, vakandi gagn-
rýni á skefjalausri misbeitingu
kirkjuvaldsins, valdagræðgi og
siðleysi kirkjuleiðtoganna, þetta
og sitthvað fleira hafði orðið úl
þess að skerða virðingu og vald
hinnar heilögu kirkju. Þó var
vald hennar mikið enn, þegar
hvatt var saman til ríkisþings
í Worms, — meðal annars og
ekki sízt til þess að kveða nið-
ur villutrúarmunkinn Martein
Lúter.
Á þinginu sátu í öndvegi
æðstu menn hins andlega og ver
aldlega valds, fulltrúar páfa og
kjörfurstarnir þýzku undir for-
sæti keisarans, Karls Spánar-
konungs, heittrúarmanns, sem
var ímynd hins óhugnanlega í
kirkjunni á SpánL
Fyrir dóm þeirrar kirkju, sem
nokkru fyrr hafði rofið gefin
grið á siðbótarmanniinum Jó-
hanni Húss og brennt hann á
báli í Konstanz, var Lúter kvadd
ur til að standa fyrir máli sínu.
Vinir hans löttu hann þeirrar
ferðar og bentu honum á, hver
örlög kynnu að bíða hans, þar
sem rómverska kirkjan væri
annarsvegar. En Lúter var
ákveðinn og kvaðst fara til
Worms, þótt þar væru djöflar
eins margir og þaksteinarnir á
húsunum.
Það er fágætt, að samtíðin sjái
og þekki, þegar heimssögulegir
atburðir gerast. í Worms ægði
mönnum dirfska þýzka imunks-
ins. En líklega hefir engan grun
að, hve stundin var stór, hver
aldahvörf voru að verða þegar
Lúter afneitaði drottni valdi
páfakirkjunnar og mœlti hátt,
svo að allur þingneimur mátti
heyra:
„Svo framarlega sem ég verð
ekki sannfærður með vitnisburði
heil. Ritningar og Ijósum skýr-
um rökum, því að ég trúi hvorki
páfa né kirkjuþingum .. . hvorki
get ég né vil afturkalla neitt,
því að hvorki er ráðlegt né rá-
vandlegt að breyta gegn sam-
vizku sinni".
Það er áhættulaust í dag, að
mæla slíkum orðum, en hverjum
er það að þakka? Engum fremur
en Marteini Lúter.
Til þess að afneita drottin-
valdi páfans og kirkjunnar yfir
sálum og samvizkum manna
frammi fyrir þingheimi í Worms,
þurfti meiri kjark en auðVelt er
að gera sér grein fyrir í dag í
lýðræðisríkL þar sem menn búa
við það frelsi, sem einræðL
kirkjulegt eða veraldlegt, sviptir
mennina.
Að sjálfsögðu er margt í hug-
myndaheimi Lúters engan veg-
inn eins sjálfsagt í dag og það
var fyrir 450 árum. Guði sé lof,
að margt hefir verið hugsað á
jörðunni síðan. Til þess hafa
menn notið þess hugsanafrelsis,
sem hann barðist sjálfur fyrir.
En siðbótarkirkjan hefir engan
veginn ævinlega verið hugsjón
siðbótarfrömuðarins samboðin.
Menn hafa viljað fjötra sam-
vizkurnar í nafni hans, sem var
boðberi samvizkufrelsisins.
Menn hafa haft tilhneigingu til
að gera hann að páfa, manninn
sem 'barðist gegn páfaveldinu og
páfinn bannsöng og gerði burt-
rækan úr kirkjunni.
Siðbótarkirkjan fjarlægðist
móðurkirkjuna í hita baráttunn-
ar meir og meir, og sum-t það,
sem lúterskum mönnum varð að
deiluefni síðar, lét Lúter sér í
litlu rúmi liggja. Guðsþjónustu
formið vildi hann látg söfnuð-
ina sem mest sjálfráða um og
ekki gera formið að aðalatriði.
Þegar prófastur nokkur spurði
hann, hvort sér væri leyfilegt að
bera kórkápu, gat Lúter ekki
á sér setið, að bregða til gam-
ansemi yfir hégómaskapnum og
svaraði, að prófastur mætti bera
kórkápur, eina, tvær eða jafnvel
sjö! Sumir vildu einskorða sig
við hinn gamla messusöng og
voru strangir „grallaramenn".
Lúter notaði falleg þjóðlög, ver-
aldleg lög, við sálma, sem hann
orkti
Að siðbót Lúters fann opinn
jarðveg, stafaði ekki aðeins af
því að menn vildu losna undan
klafa Rómarkirkjunnar. Margir
voru þeir, sem horfðu hariri-
þrungnir á hnignun kirkjunnar
og þverrandi trúarlíf og þráðu
meira kristniilíf, betri kiirkjiu,
tímabærari kristniboðun en páfa
kirkjan var fær um að reka.
f dag hafa margir beztu menn
kristninnar þungar áhyggjur af
hnignun trúarlífsins, þverrandi
áhrifum kirkjunnar, minnkandi
trú manna á kirkjunni og aug-
ljósa vanmætti hennax til að
boða samtíðinni trú, þannig að
trúboðið nái til samtiðarfólks.
Þessir menn kveðja sér hvar-
vetna innan kristninnar hljóðs
og eru sannfærðir um, að til
þess að reisa við fallna múra
kirkjunnar og koma henni aftur
í lifandi tengsl við mannlífið,
fólkið, sem hún á að þjóna, þurfi
siðbótarmaður á borð við Mart-
ein Lúter að koma fram, maður
með trúarþreki hans og þeirri
siðferðisdjörfung, sem augljósust
var á ríkisþinginu í Worms.
í sínu ágæta riti um Martein
Lúter, sem próf. Magnús Jóns-
son gaf út á 400 ára afmæli sið-
bótarinnar fyrir 50 árum, segir
hann.:
„Þingið í Worms táknar há-
markið í ævisögu Lúters, og i
sögu siðbótarinnar. Þar sem
hann stendur einn gegnt raimm
auknustu völdum heimsins, páfa
dæminu og keisaraveldinu, er
hann glæsilegastur. Til Worms
hvarflar hugurinn, ei vér hugs-
um um hetjuna, spéunanninn
Lúter. í Worms var grundvallar
regla siðbótarinnar hreinust og
háleitust: Réttur einstaklingsins.
Sjaldan hefir glæsilegar komið
fram máttur persónuleikans og
sigurafl góðs málstaðar".
Séra Bjarni Sigurðsson:
Vetnr í sveif
VEGURINN liggur bugðóttur
um mela og mýrarsund. Ég fer
léttan og hjól mín snert hrjúfa
mölina svo að urgar í eins
og þegar kvörn bryður kornið
af tannlausri áfergju. Æsandi
að geysast fram um hálsa og
dali og þurfa engu að skeyta
öðru en komast klakklaust á
leiðarenda. Það er orðið kvöld
sett, og við höfum farið vítt
um héruð og sjaldan staldrað
við. Ég ösla áfram forarblaut-
an veginn á fimbulhraða. Það
ískrar í hemlum og hriktir í
fjöðrum, og mér finnst Hann
stíga þéttar á inngjöfina eftir
því sem á líður. Ég á að vísu
enga gleði og enga sorg, ekki
heldur eftirvænting né kvíða.
En ég nýt þessa stunda, sem
hjói mín bruna um malborna
vegu og finn grjóthrönglið
engjast undir þunga mínum og
viðstöðulausum gný.
Það hlægir mig, að Hann
þykist stjórna mér, en Ég veit,
hver hefir Hann á valdi sínu.
Ég veit, hvernig orka mín og
hamslaus kraftur hafa náð tök
um á taugum Hans og hver
rikir yfir tilveru Hans handan
dagsins. Ég læt hann gleyma
þegar Hann gengur undir hand
arkrika misseranna. Hann kær-
ir sig kollóttann, hvort engið
er iðagrænt og strá þess bylgj-
ast fyrir andvaranum eða hvort
þau eru föl og visin, er þau
hafa brostið undan vindum
allra átta. Augu Hans sjá ekki
búsmalann, sem dreifir sér um
móa og lyngbrekkur, og fugla-
sveimur haustdagsins er Hon-
um ekki fremur augnaynd'i en
mý á mykjuskán. Kotbærinn
knýtir engin minningartengsl
við rætur Hans aftur í forn-
eskju, ekki heldur tendrar óð-
alssetrið fagnaðarbál vegna
framtaks kynslóðarinnar. Fyrr-
um var hljóðlátur bruni kvöld-
roðans kyndill sem kastaði
birtu á lífsundrið. Og fyrr
miklu stóð Hann frammi fyr-
ir hamrahöllinni og klappaði
litlum lófum á þil hennar og
trúði því í alvöru, að dyr lykj-
ust upp fyrir sér. En þeir dag-
ar, er tilvera drakk af lífs-
veigum ævinfýrsins, eru horfin
ir, og sól þeirra rís aldrei
meir.
Öllu þessu hefir hann fórnað
mér. En Ég þekki enga kvöl
og enga þjáningu — þess vegna
er gleði mér ekk; nauðsynleg.
Vald mitt yfir honum er nautn
mín — og skurðgoð mitt, og
það dafnar og glæðist lífi af
hjartablóði hans, meðan hann
þarf ekki á því að halda handa
öðrum en mér.
Ég ösla áfram forarblautan
veginn á fimbulhraða. Húmið
hefir sáldrazt yfir leið okkar,
env ljósgeislar augna minna
rista myrkrið að endilöngu eins
og hárbeittur hnífur. Ljós Mitt
er sú birta, sem Hann treystir
í för sinni um fáfarna vegu.
Og ég seiði fram í huga hans
lítilsvirðingu á þeim, sem fyrr
fóru þessa leið fet fyrir fet.
Þeir röktu veg sinn við tungls-
ljós og stjörnuskin. Og þá var
ferðalangnum ekki ' óviðkom-
andi stjörnuhrap úti í geimn-
um. Og óðum styttist spölurinn
heim.
.... Litlar hendur eru á
kreiki úti í móa. Þær eru að
rísla sér úti um hvippinn og
hvappinn. Þessum - höndum
verður starsýnt á músarholu
sem nýlega hefir verið grafin
rétt við vegbrúnina. Hún er
djúp og myrk og þröng og full
leyndardóma, og þær neyðast
til að gjöra hlé á athöfn sinni
úti í móanum til að fara heim
og spyrja mömmu, hvernig á
þessari kynlegu holu standi.
Hún hefir áreiðanlega ekki ver
ið þarna fyrr, og það er mjúk
og rök mold úti fyrir opinu. Og
litlu hendurnar fá stórkostleg-
ar fréttir. Músin býr í holunni
með ungunum sínum, sem lík-
ast til eru nýfæddir og þurfa
kynstrin öll að éta. Og hend-
urnar fá brauðmola hjá
mömmu sinni og bera brauð-
molana út að holunni og setja
þá við holuopið. Litlu hend-
urnar vilja fylgjast með ferð-
um músarinnar, þegar hún kem
ur til að sækja þessa kostulegu
gjöf. En annað hvort hafa þær
verið niðursokknar í önn dags-
ins eða músin í holunni hefir
haft ímugust á þeim. Að
minnsta kosti sést holubúanum
aldrei bregða fyrir. Og það er
komið fram í rökkur, og litlu
hendurnar eru orðnar óhrein-
ar þreyttar og svangar og svo
þurfa þær líka að fara og
spyrja mömmu, hvenær pabbi
komi heim. Á morgun ætla þær
að nota allan daginn til að
kynna sér undur holunnar.
hefir verið mæðusamur dagur
og ekki vanþörf á að teygja úr
sér úti í fersku kvöldhúminu
og fá sér eitthvað í svanginn.
Bezt að skjótast upp fyrir
veg, þar sem öxin hafa reynzt
einna gómsætust og kjarnbezt.
Hér er gnótt matar og ólíkt
björgulegra en þar, sem heim-
ilið var í fyrra, enda skulu
þeir fó að njóta þess litlu grey-
in, sem kúra sig hárlausir og
ósjáandi heima, að mamma hef
ir séð vel fyrir öllu.
.... Kringlótt, hvimandi
augu gægjast út í rökkrið.
Þessi dagur hefir verið mæðu-
samur. Ungarnir eru gráðugir
og hugur þeirra óseðjandi — og
þeir krefja móður sína um
mjólk, meiri mjólk löngu eftir
að hún er þurr og blóðsogin.
Auk þess er einn þeirra, lít-
ill og ótútlegur snáði, eitthvað
miður sín og fæst ekki til að
bera sig eftir björginni. Þetta
Allt veigamikið í tilverunni
þokar fyrir þeim veruleika,
sem er mestur, að ósjálfbjarga
vesalingar bíða heima og eiga
sér ekki líf utan þess, sem þeir
þiggja af móðurskauti.
Margvíslegar sveiflur geysast j
um móðurhjartað, meðan mag-
inn mettast af gómsætum ávexti
moldarinnar. Fögnuðurinn er
ríkastur, fögnuður foreldris og
fögnuður þess, sem ferskra á-
vaxta neytir í sveita síns and-
litis. Þreyjan og eftirvæntingin
er annar stofn og þó vaxinn af
keimlíkri rót. Fyrir alla muni
verður að hafa hraðann á, því
að munnarnir bíða heima,
þyrstir munnar, sem bíða eft-
ir því einu að finna ylinn frá
brjósti mömmu. Innan skamms
mun viðþolsleysi óþreyjunnar
sigrast á s'kyldunum við mag-
ann.
Móðureyrað er þunnt.
Nú heyrist gnýr í loftL og
jörðin bifast af fjarlægum á-
tökum annarlegra krafta. Það
er ekki lengur til setunnar boð
ið. Leiftursnöggt skýzt hún frá
matforðanum og stefnir í átt-
ina til vegarins — heim til
þeirra, sem bíða. En þegar upp
á brautina kemur, fatast henni
á hlaupunum og blindast gjör-
samlega af óþolandi birtu. Og
þessir blikandi hnífar sem
skera myrkrið, hitta fyrir tvö
tindrandi augu í mennskri skelf
ingu.
........Og litlu hendurnar
segja: Það er blóð á bilhjól-
'nu, pabbi.
I STIiTTU MÁLI
Alsír, 27. okt. — AP
ÁTTA börn fórust og fjögur
særðust alvarlega, er jarð-
sprengja, sem þau höfðu graf-
ið upp í Quarsenis-fjöllunum
sprakk. Börnin voru í skólaleið
angri um 25 km frá A1 Asnam,
sem áður hét Orleansville.
Stjórnarblaðið E1 Moudjahid
segir, að franskir nýlendusinnar
hafi skilið sprengjuna eftir í
nýlendustríðinu.
Kuala Lumpur, 27. okt. — AP
RÍKISSTJÓRN Malasíu gerði í
dag upptækar gullstengur úr
danska skipinu Svenmærsk. —
Gullstengurnar eru um 4 millj.
ísl. kr. virði. Þær voru alls 483
talsins. Skipstjóri Svenmærsk
var dæmdur í þriggja mánaða
fangelsi fyrir smygl á stöngun-
um.
Moskvu, 27. okt. — AP
SOVÉTMENN hafa skotið upp
veðurathugunargervihnétti til
viðbóta við þá tvo, sem þeir
eiga fyrir í geimnum.