Morgunblaðið - 09.12.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. DES. 1967
17
Gengislækkun Breta:

AHRIF gengisfellingar Breta eru
emn ekki komin í ljós nema að
nokkru leyti og verða eikki ljós
fyrr en að mörgum mánuðum
liðnum. Fyrstu afleiðingamar
hafa verið pólitískar og hefur
James Callaghan fjármálaráð-
herra orðið að segja af sér.
Völd Harold Wilsons forsætis
ráðherra eru þó ekki í hættu
þótt hann hafi beðið mikinn á-
litshnekki vegna gengisfellingar-
innar. Efasemdir manna wm að
gengisfellingin beri árangur hafa
hins vegar aukizt við það að
stjórn Wilsons virðist vera veik
í sessi, því að ljóst er að hún
þarf að beita öUum áhrifamætti
sínum til þess að koma efna-
hagsmálunum á réttan kjöl.
Áhrif gengislækkunarinnar
munu valda miklum erfiðleikum.
Þótt verkalýðssambandið Ihafi
fallizt á að stilla í hóf ikröfum
um launahækkanir að beiðni
stjórna rinnar telja fáir að þessi
hófsemi verði til frambúðar, og
nýjar launakrafur gætu valdið
svipuðum erfiðieikum og þeim,
sem nú hefur verið reiynt að
ieysa með gengisfellingu. Einnig
gæti þjóðin kært sig kollótta um
hag heildarinnar og neitað að
færa stöðugar fórnir til þess að
varðveita gengi, sem hún hefur
litla trú á og halda við völd
ríkisstjórn sem hún hefur ennþá
minni trú á. Margt bendir reynd
ar til þess, að gremja af þessu
tagi sé nú að griípa um sig í Bret
landi. Samkvæmt fyrsitu skoðana
könnuninni sem gerð var í Bret-
landi eftir gengisfelhnguna töldu
53% kjósenda að efnahagserfið-
leikar landsins væru stjórn Verk
mannaflokksins að kenna.
Jafnvel þótt Wilson og sam-
ráðíherrum hans takist að fá þjóð
ina til að Iherða að sér sultaról-
ina verður hann að y.firstíga
margar aðrar tálmanir. De Gaulle
Frakklandsforseti hef.ur haldið
því fram, að gengisfelling
Breta sé enn eitt dæmið um sí-
felldan óstöðugleika í brezkum
efnahagsmálum, og þar með hef-
ur verið fundin enn ein ástæða
til að halda Bretum utan við Efna
hagsbandalagið. Áður hefur for-
setinn reyndar sett það skilyrði
fyrir inngöngu Breta í Efnahags
bandalagið, að þeir felldu gengi
sterlingspundsins, en gengisfell-
ingin virðist enn sem komið er
ekki hafa aukið möguleiika Breta
á aðild, Og ef Wilson tekst ekki
að tryggja brezka aðild að Efna-
hagsbandalaginu eins og flestir
stjórnmálasérfræðingar hallast
nú að, þá hrynur til grunna enn
ein meginstoð þeirrar stefnu
hans sem átti að byggja upp
„nýtt Bretland".
En gengisfellingin er ekki að-
eins politískt mál, Ihún snertir
hvern einstakling í Bretlandi og
hún hefur bæði kosti og galla.
Verð á brezkum framleiðsluvör-
um erlendi's lækkar um 14,3%
vegna gengisfellingarinnar nema
í þeim löndum þar sem einnig
hefiur verið gripið til gengisfell-
ingar. Jafmvel þótt verðhækun á
innfluttu hráefni muni skerða
þessa bættu samkeppnisaðstöðu
þá mun gengisfellingin stuðla að
stórauknum útflutningi. Verð-
hækkun í Bretlandi á innflutt-
um afurðum mun úr leið draga
úr innflutningi, og e'kki er ó-
líklegt að hinn stöðugi halli sem
hefur verið á greiðslujöfnuði,
verði réttur -við og greiðslujöfn-
uðurinn verði hagstæður. Það fé
sem aflað verður erlendis, má
nota til þess að færa iðnaðinn
heima fyrir í nýtízkulegra horf
og hinar ströngu sparnaðarráð-
stafanir sem fylgdu gengisfell-
ingunni geta. tryggt að þessi
bætta samkeppnisaðstaða Breta
fari ekki í súginn. Gengisbreyt-
ingin færir ný en að vísu dýr-
keypt tækifæri eins og Callaglhan
fv. fjármálaráðherra komst að
orði en hann bætti því við að ef
breytingin ætti að koma að gagni
yrði að draga úr auknum kröf-
,uim neytenda heima fyrir.
Flestum Bretum fynmst þó,að
Hveititil BRAUÐGEeÞMt FeAMLtirr í BRETLANDI FRA LÖN09M KEO ÓL<EkKA& GEM&I fr'a lönoum MEb LA.KKAE) &EM&I
THT 25«/. 'T75»
KAUTAWJÖT jF 73"/. V 16% rT* 6 'fa.
KiNDAkJÖr rf «s% ii* 5% i6%
SVÍNAWÖT W-m
BACON Ofr IfE'dO' SVÍHAk>. ^ 3SH *“ «s%
SMJÖR m 7% Ö 20% É=Í54%
ostur @ «3* © 15% Q 32%
’AVEXTllt 66 GKAlNMETI 55% • 33% é 12%
TE -R-70% JE- 30%
KAFFI 100%
TÓBAK éT' 100%
FlSKUft. ►#iooy.
Á töflunni sést hvernig gert er ráð fyrir að verðlag hækki í
Bretlandi vegna gengisfelUngarinnar. Talið er, að verðhækk-
ana fari fyrst verulega að gæta upp úr áramótunum. Benzín
hefur þegar hækkað í verði og eykur það dreifingarkostnað-
inn. Vaxtahækkanir munu auka rekstrarkostnað fyrirtækja, og
innflytjendur verða að greiða hærri farmgjöld, hvort sem
lönd þau er þeir verzla við, hafa fellt gengið hjá sér eða
ekki. Þannig leiðir hvað af öðru og gengisfellingin kemur hart
niður hjá öllum fjölslkyldum i Bretlandi.
gengisfellingin sé aðeims enn ein'
hrossalækninginn af mörgum
sem þeir hafa orðið að þola með
reglulegu millibili síðan heims-
styrjöldinni lau'k. Gengisfelling-
in hefur mjög sært stolt Breta,
en allir vi‘ssu að ástandið vai
þegar orðið svo slæmt, að það
miundi versna áður en það gæti
batnað. Fæstir gera sér grein
fyrir því hvaða afleiðimgar gemgis
fellingin muni hafa í för með
sér, jafnvel ekki þeir sem vel
fylgjast með gangi mála en allir
eru viðbúnir skertum lífsikjörum
og jafnvel atvinmuleysi.
Margir gera sér grein fyrir
því að gengisfellingin er ekki
nóg og leysir ekki allan vand-
ann. Fleira verður að koma til
eims og blaðið Observer gerði
rækilega grein fyrir í forystu-
grein. Um áhrif gengisfellingar-
innar sagði blaðið í höfuðatrið-
um:
Gengisfellingin táknar ekki að
Bretland sé gjaldþrota eða að öll
efnahagsvandamál landsins verði
leyst, en veitir 'hins vegar stór-

Þessi mynd var tekin skömmu eftir gengisfellinguna af Harold
Wilson forsætisráðherra og Peter Shore, aðstoðarefnahagsmálaráð
herra.
James Callaghan
kostLeg tabki.færi til að rjúfa
þann vítarhring, er skapazt Ihefur
vegna óhagstæðs greiðslujöfn-
uðar, sem jafnan hefur Leitt til
verðhjöðnunar. Gemgisfellingin
var nauðsynleg, en skapar mörg
ný vandamál, um leið og hún
leysir gömul vandamál. En þótt
sterk rök hafi mælt rmeð gengis
atvinnulífsins. Gengisfelling býð
Ur hins vegar upp á þennan
möguleika og veldur ekki eins
mikilli ‘hættu á klofningi í
Verkamannaflokknum og verð-
hjöðnun.
Gengisfellingin hefur aukið
persónulegar vinsældir Caliag-
hans fjármlálaráðherra, en rýrt
álit manna á dómgreind hans.
Verkamannaflókkurinn kemsf í
alvarlega erfiðleika, ef flokkur-
inn bíður fleiri ósigra í auka-
kasningum eins og í West Der-
byshire fyrir skömmu, og deii-
urnar um forystuna í flokknum
blossa upp að nýju í harðári
rnynd. Þetta spurningamerki um
stöðu Wilsons sem forsætiisráð-
herra er sorglegra en ella vegna
þess, að hann verður að taka
nokkrar erfiðar og óvinsælar
ákvarðanir, ef gengisfellingin 'á
að bera árangur. Því miiður hef-
ur Wilson stíað frá sér flesta þá
sem sýndu 'honum velvilja fyrst
eftir að hann tók við embættí.
Frammistaða íhaldsmanna
hefur verið hæstum því jafn
hörmuleg. Siðgæði kemur ekki
málinu við í samibandi við
gengisfellinguna og að ásaka
stjórnina fyrir undirferli og svik
er ðheiðarleg firra. Ef fjármáia-
ráðherra íhaldsflokksins hefði
ákveðið að fella gengið 1964 (og
við léleg lífskjör í stað þess að
einbeita sér að allsiherjarátaki,
sem gæti bætt þau. Reyndar er
ein undirrót efnáhagsvandamál-
anna sem nú er við að stríða sú
að þjóðin er þess albúin að herða
sultarólina, en ekki viðbúin að
bretta upp á ermarnar. Af
þessu getur stjórnin dregið tvær
ályktanir: 'hún getur breikkað
grundvöll skattakerfisins og í
stað hás tekjuskatts ætti að
koma lágur skattur á alla
eyðslu. Söluskattur væri auð-
veldastur viðureignar og mundi
'búa í Ihaginn fyrir breytingu yfir
í verðaukaskattskerfi það sem
notað er í Efnahagsbandalaginu.
Og í öðru lagi verður að auka
verulega framlög til félagsmála
til þess að bæta fátæku fólki það
tjón, sem það verður fyrir af
völdum verðhækkana er fiylgja
í kjölfar gengisfellingarinnar.
Hins vegar mega þessar upp-
bætur ekki ná til allra, hvort
sem þeir þurfa þeirra með eða
ekki, en ekki má beldur skera
þær við nögl. Þetta á jafnt við
um fjölskyldu'bætur og um eftir-
laun og aðrar greiðslur.
Ein ráðstöfun gæti öðrum
fremur tryggt það að gengiisfeU-
ingin hefði tilætluð álhrif, en það
er kaupbinding. Einn aðalvand-
BER NUN ARANGUR?
fellingunni hefur forsendan
verið sú að hinar pólitísku og
sálfræðilegu aðstæður væru hag
stæðar. Ekki væri hægt að draga
úr innanlandsneyzlu og auka út-
flutning eða með öðum orðum
skerða lífskjörin nema tryggt
væri, að ekki yrði dregið úr
'kjarki og dug þjóðarinnar, Ef
efna'hagsráðstafanirnar eiga að
heppnast, verða stjórnmiálamenn
irnir að geta 'haldið sjálfstrausti
sínu og virðingu. En geta þeir
það, spyr blaðið.
Stjórnin hefur gert rétt, en
þriggja ára barátta hennar tii
að „bjarga pundinu“ hefur vald-
ið svo gífurlega miklu efnahags-
legu tjóni að kalla má þessa
baráttu „Somme-orrustu Verka-
mannaflokksins". Forsætisráð-
herrann hefur beðið mikinn áiits
hnekki, og sú skyssa hans að
láta lengi vel undir höfuð leggj-
ast að horfast í augu við nauð-
syn gengisfellingar hefur haft
stórko.stlega skaðvænlegar af-
leiðingar. Forsætisráðherrann
hefur ennþá einu sinni tekið
djarfa ákvörðun — en það gerði
hann ek'ki fyrr en hann átti
einskis annars úrkosti. Wilson
varð að fella gengið, hvort sem
honuim líkaði betur eða verr því
að öðrum kosti hefði átt sér stað
enn ein verðhjöðnun án þess að
von væri til þess að lagður yrði
grundvöllur að vertilegri eflingu
margir íhaldsmenn hafa sagt í
einrúmi að þetta sé einmitt það
sem Maudling fjármálaráðherra
hefði átt að gera ef flokkurmn
hefði átt að sigra í kosningum),
hefði hann einnig neyðzt til að
þverneita því að hano hefði
nok'kurt slíkt í 'huga þangað til
á síðustu stuhdu.
Hvað tekur við?
Observer gerir síðan grein
fyrir áhrifum þeim sem gengis-
fellingin getur eða ætti að hafa
í Bretlandi:
Á næstu mánuðum má búast
við að stjórnin verði hvött til
vegna gengisfellingarinnar ann-
ars vegar að vernda hina lakast
settu í þjóðfélaginu gegn álhrif-
um hækkandi verðlags og hins
vegar að forðast frekari skatta-
hækkanir, sem gætu veikt vilj-
ann á því átaki í iðnaðinum, sem
nauðsynlegt er ef gengisfelling-
in á að koma landinu fyllilega
að gagni. Erfitt er að koma þessu
tvennu 'heint og saman.
S'kattar eru ekki hærri í Bret-
landi en annars staðar í heimin-
um. Aðalmunurinn á kjöruim t.d.
vísindamanna í Bretlandi og
Bandaríkjunum eru launin, sem
eru hlægUega lág í Bretlandi.
En ef beinir skattar verða hækk-
aðir og jafnvel ef þeir standa
aðeins í stað gætu áhrifin orðið
vonleysi: fólk mundi sætta sig
inn verður sá að koma í veg
fyrir að kauphækkanir geri að
engu hin heillavænlegu áhrif
sem gengisfellingin hefur á út-
f.utninginn. En gallinn er að
stjórnin ‘hefur ekiki notið trausts
verkalýðshreyfingarinnar síðan
hún 'kom á kaup'bindingu í júlí
1966 svo að þótt hér sé um að
ræða æskilega ráðstöfun er hún
óframkvæmanleg. Auk þess
verður aðalvandinn ekki fólginn
í 'því að korna í veg fyrir skriðu
kaupkrafna, sem smám saman
hafa safnazt fyrir, 'heldur að
tryggja örugga stjórn efnaihags-
málanna, þegar þau verða komin
í sæmilegt horf á ný. Það sem
þarf er 'því etoki loforð af hálfu
verkalýðshreyfingarinnar u*m,
að kröfur verði í bráð stUlt í
hóf, enda er ekki hægt að þvinga
verkalýðinn þótt hægt sé að upp-
lýsa hann, heldur tvær breyting-
ar, sem stjórnin getur hrundtð í
framkvæmd. Hún getur í fiyrsta
lag'i komið til leiðar sálfræði-
legri breytingu, Ráðherrar ættu
að hætta að hvetja til „stilling-
ar“ í kaupkröfum, enda eru
þessar prédikanir orðnar út-
slitnar og fátt vekur jafnmikinn
urg. í staðinn ættu ráðherrar að
taka skýrt fram, að þeir hafi
ekkert á móti kauphækkunum,
ef tryggt sé að framleiðni auk-
izt jafmikið og kauphækkunum
Framh. á bls. 19