Morgunblaðið - 11.06.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 1968
í skriðum Loðmundarfjarð-
ar bíður perlusteinninn
Verða þar fyrstu stórnámur á Isiandi ?
Loðmundarfjörður er næsti fjörður norðan við Seyðisfjörð á
Austurlandi. í Loðmundarskriðum upp af bænum Stakkahlíð
finnst sérstök glerkennd tegund af líparíti, sem nefnist
perlusteinn. Eftir síðari heimsstyrjöldina var farið að nota
þetta berg í iðnaði og skömmu seinna fannst perlusteinn-
inn í Loðmundarfirði. Hafa menn síðan gert sér vonir um
að þarna yrði hægt að vinna perlustein í stórum stíl og
flytja út og verið vakinn áhugi nokkurra erlendra fyrirtækja
sem sum hafa athugað málið, en ekki orðið úr. Nú hefur
bandaríska stórfyrirtækið John-Mansville Ltd., sem þegar
vinnur perlustein á nokkrum stöðum í heiminum og kemur
honum á markað, sýnt áhuga á íslenzkri perlusteinsvinnslu
í Loðmundarfirði.
Og hráslagalegan dag í sl.
viku, hélt lítill hópur til Loð-
«mundarf jarðar með einum af
jarðfræðingum fyrirtækisins, Eld
on Lomnes, sem ætlaði að líta
á staðinn og taka sýnishorn á
ýmsum stöðum í skriðunni, þvi
hvert fyrirtæki vill af eigin raun
kynna sér hráefnið, magn þess
og gæði, og aðstöðu til vinnslu.
— Það er ekkert áhlaupaverk
að hefja námuvinnslu, sagði
bandaríski jarðfræðingurinn til
skýringar við blaðamann Mbl.
í engu er þar treystandi á á-
lyktanir annarra eða okkar
sjálfra. Áður en kemur til að-
gerða, verða að liggja fyrir stað
reyndir, sem fengnar er i með
rannsóknum og prófunum.
Fyrst þarf að gera sér grein
fyrir fyrirhuguðu efnismagm, þá
að taka sýnishorn og efnagreina
þau. Ef þau reynast jákvæð, þá
kemur að borunum niður í berg-
ið og svo framvegis. Og þar sem
hvert stig rannsóknanna er d "'r-
ara hinu fyrra, þá er ekki hægt
að flana að hlutunum. O ; nú er
semsagt verið að byrja. Fftir
að hafa skoðað aðsend synis-
horn frá íslandi, tekur jarðfræð-
ingurinn sín eigin sýnisnorn, og
verði þau góð, þarf að flylia
jarðvinnslutæki og kjarnabor í
land í Loðmundarfirði og upp í
fjallið seinna í sumar og bora
20-30 metra niður í bergið.
f þessari fyrstu ferð í s.l. viku
voru, auk hins bandaríska jarð-
fræðings, Þorleifur Einarsson,
jarðfræðingur hjá Rannsóknar-
stofnun iðnaðarins, sem sá um
ferðina, Sigurður Stefánsson fyrv
bóndi og hreppsstjóri í Stakka-
. Orusjukombur
hlíð, tveir röskir piltar til grjót-
burðar, þeir Sigurður Reynir
Magnússon og Gunnar Sigur-
björnsson og í förina slóst frétta
maður Mbl.. Elín Pálmadóttir.
vildi svo vel til að varðskipið
Þór var statt á Seyðisfirði og
skaut leiðangrinum á land í
Loðmundarfirði á leið sinni út.
Þar er nú nær engin byggð.
Sigurður, systir hans og mágur
fluttu sl. haust frá Stakkahlíð
til Seyðisfjarðar og eini mað-
urinn, sem þar hefur verið í vetur,
Kristinn Halldórsson á Sævar-
enda, fer í sumar. Það var því
nær eyðibyggð, sem förinni var
heitið til á þessu kalda vori.
Hitastig á daginn niður í 2 stig
og skaflar í fjöllum, en láglendi
blautt af nýbráðnuðum snjó. Var
ferðin eiginlega full snemma far-
in, þar eð skaflar lágu í dældum
á perlusteinssvæðinu. Kvað
bandaríski jarðfræðingurinn
nógu erfitt að gera sér grein
fyrir því efni sem kynni að
Jarðfræðingarnir Þorleifur Einarsson og Eldom Lomness frá Johns
Manville ganga frá sýnishornum af perlusteini í Loðmundarfirði.
fjörð. Ekki er auðvelt fyrir þá,
sem ekki eru fagmenn í berg-
tegundum að greina perlustein-
inn. Hann er ljósgrár og ofan
Sigurður bóndi Stefánsson
armennirnir tveir horfa á.
PiiiiiiiiMiHHiiiiiliWJii. w,iiiii.ijmw— - xœsmxma&' iS! iH „
Stakkahlíð grefur ofan í perlusteinsskriðuna eftir hörðu bergi. Burð
Flogið var til Egilsstaða og brot
izt þaðan yfir leðju og pitti í
veginum til Seyðisfjarðar. Þá

_3oo '
S '- -400j'-Ú
Sva faj’ (
J \ '
J fS \
Námusvæðið
um.
-'-500—
—600—.
~?OQ. ___
^ — GunnhiJójJJ

Loðmundarfirði. Perlusteinssvæðið með skástrik-
liggja undir yfirborðinu, þó það
sæist all't. En hvað skal gera á
| okkar kalda landi? Þegar Þor-
leifur Einarsson þurfti að ná
sýnishornum til að senda fyrir-
tækinu sl. haust, í nóvember,
var þegar kominn snjór í skrið-
urnar.
Aðal perlusteinssvæðið, sem
Þorleifur Einarsson kvaðst telja
vera berggang, liggur 3-5 km. frá
á sjó. Neðri endi námunnar er
í Hraundal í um 200 m hæð yfir
sjávarmáli. Liggur hún svo eins
og slitrótt melabelti yfir Hraun-
dalinn og hátt upp í Seljamýrar-
fjall. Mun beltið vera um 100 m.
á lengd og 70 á breidd. Dýptin
er ekki þekkt, en 10—15 m. gil
ná ekki í gegnum lagið. Að-
spurður sagði bandaríski jarð-
fræðingurinn, að ekki væri farið
að athuga hve mikið magn þyrfti
að vera í námunni, til að fyrir-
tæki hans hefði áhuga á henni,
en sjálfur gizkaði hann á að
milljón tonn, sem gera 20 þús-
und tonn á ári í 50 ár, mundi
vera ágætt. Hann kvaðst ímynda
sér, að eftir 25 ár yrði þetta þá
farið að gefa almennilegan arð.
Þorleifur Einarsson, jarðfræðing
ur, sagði að ágiskun um að
þarna væru milljón tonn væri
ekki „slæm“. En hann kvaðst
vona, að gangur af þessu sama
bergi liggi í gegnum fjallið.
Gengið var upp í fjallið og
um svæðið sama kvöldið sem
leiðangurinn kom í Loðmundar-
á liggja lausir melar og hann
greinir sig hreint ekki mikið frá
bergtegundunum í kring. Þess-
vegna er merkilegt, að Stefán
bóndi Baldvinsson í Stakkahlíð
skuli hafa áttað sig á að þarna
væri eitthvað frábrugðið öðru
bergi í landi hans. En Stefán
mun hafa verið athugull náttúru
skoðandi, og svo kom til það
lán að hitta á Tómas heitinn
ÍVyggvason, jarðfræðing, sem
vann að málinu af áhuga í nær
20 ár. Sigurður Stefánsson sagði
að faðir sinn hefði verið búinn
að senda sýnishorn af ýmsu
bergi úr landinu til Trausta heit-
ins Ólafssonar í Atvinnudeild
Háskólans, og hann það áfram
til efnagreiningar í Englandi, án
þess að vitneskja fengist um
perlusteininn. Enda ekki að
furða, þar sem ekki var vitað
fyrr en eftir síðustu heimsstyrj-
öld að þessi steintegund væri
til ýmissa hluta gagnleg, eftir
að búið væri að gera úr henni
bergfrauð með upphitun. Pálmi
heitinn Hannesson benti þeim
feðgum í Stakkahlið á Tómas
Tryggvason, sem rétta manninn
til að athuga steintegundina í
landi þeirra. Það væri hans sér-
grein og hann nýkominn frá
námi. Tómas kom svo austur og
er Bandaríkjamenn hófu_ fyrir-
spurnir um perlustein á íslandi,
staðfesti Tómas að mikið magn
væri í Loðmundarfirði. Hann
leitaði á Austfjörðum, en fann
aðeins lítið magn annars staðar.
En seinna fannst svo mikið magn
af þessu bergi í Prestahnjúk
vestan undir Langjökli. En þar
ssm þetta berg kristallast á tug-
milljónum ára, er tilgangslaust
ið leita þess annars staðar en
í ungum löndum, eins og hér.
Verður að froðubergi við upp-
íitun.
En hvaða steinn er það þá,
sem ber þetta fallega nafn? Þetta
ljósgrýti er glerkennt afbrigði
af líparíti, sam myndast hefur
við hraða storknun. Frumskil-
yrði þess að eldfjallagler geti
þanizt við upphitun er að það
innihaldi nokkuð af bundnu
vatni. Við upphitunina myndar
bundna vatnið fjölda af örsmá-
um gufubólum í glerinu og gler-
ið verður að bergfrauði, sem
svipar til vikurs. Berg þetta
nefnist perlusteinn af því að
það brotnar við veðrun í perlu-
laga kúlur. Perlusteinninn nefn-
ist svo perlít, þegar búið er að
þanja hann við hita. Og þannig
er hann notaður í Bandaríkjun-
um og Evrópu. Mest er perlíti
blandað í gips, sem verður við
það léttara og auðunnara en
venjuleg gipshúðun, auk þess
sem hún einangrar vel og er
eldtraustari. Þá er perlusteinn
notaður sem steypuefni í létt-
steypu og til að fylla upp í
stálgrindur stórhýsa. Byggingarn
ar verða þá léttari en við venju-
lega steinsteypu, og sparaststál
og steypa. Þá er perlítið notað
í einangrandi plötur, hljóðdeyf
andi klæðningu og fínasti sall-
inn í fægiduft, borunarleðju,
glerung á leirker, skordýraeitur,
síur o.fl. Bandaríski jarðfræð-
ingurinn sagði, að fyrstu sýnis-
hornin sem Johns-Manville fékk
frá Þorleifi Einarssyni í haust,
hefðu ekki verið nægilega fín
í síuefni, en a.m.k. 3 af 5 sýnis-
hornum hefðu reynzt að öðru
leyti vel. En ekki sé þó hægt
að marka svo lítil og fá sýnis-
horn.
Þegar staðið er uppi í Loð-
mundarskriðum, á perlusteins-
svæðinu, er gott útsýni yfir merki
legar jarðmyndanir, sem jarð-
fræðingar hafa lengi velt vöng-
um yfir, allt frá Þorvaldi Thor-
oddsen. Ef litið er upp til fjalls-
ins sést greinilega sárið þar sem
fjallið hefur klofnað og stór
hiuti hrunið fram. Bergið hefur
svo dreifzt úr 700—800 m háu
fjallinu í stórum hólum niður
hlíðina og þvert yfir dalinn og
hafa urðarhólamir borizt 6—7
km leið. Hafa sumir skýrt þetta
sem leifar af jökulurð, aðrir að
borgarísjakar hafi borið mölina
fram, þá er nefnt gosflóð o.s.
frv. Þorleifur Einarsson kvað
hólana framhlaup úr fjallinu,
sem hefðu borizt svona langt
af því loft hefði þjappast undir
skriðuna, rétt eins og grjóthrúg-
urnar ferðuðust á loftpúðaskipi.
I hólunum við brekkuræturnar
norðan fjarðarbotnsins liggja
nokkrir hólar og meihryggir úr
perlusteini og hafa sennilega
Framh. á bls. 26-.