Morgunblaðið - 08.08.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. ÁGÚST 1968
Sjötugur:
Þórarinn Árnnson
ÞÓRARINN ÁRNASON frá
Stóra-Hrauni, nú bókari hjá
Rafmagnsveitu Reykjavíkur, er
sj ötugur í dag.
Ég kynntist Þórami fyrst, er
við unnum saman að hervömum
á Keflavíkurfiugvelli sumarið
1953. Þar var fjöldi vaskra
manna saman kominn, af ýmsum
þjóðernum og fengust vifl hin
margvíslegustu störf. Við Þór-
arinn unnum saman á skrifstofu
sem sá um rekstur og viðhald
striðsvagna og beltisvéla. Vinnu
tími var nokkuð langur, en
stundum gáfust þó tómstundir,
til að blása mæðinni og leiða
hugann frá alvöru líflandi stund
*r að léttari umþenkingarefnum.
Og brátt komst ég að því, að
Þórarinn átti ýmis fleiri hugðar
efni en þau, að sjá um viðhald
á skriðdrekum.
Það, sem mér fannst þá þegar
inest einkennandi við Þórarin
Ámason, var sá eiginleiki hans
að geta séð nær alla hluti í
Aoplegu ljósi. Var það þá ekki
sízt hann sjálfur, sem hann
beindi skopi sínu gjaman að.
Henti hann stundum gaman að
því, að hann prófastssonur og
fyrrverandi bóndi norðan af
Snæfellsnesi skyldi orðinn ali
háttsettur maður í hervarnaþjón
ustu suður á Miðnesheiði. Fannst
mér það raunar óþarft sjálfsskop
þvi ég komst brátt að því, að
Þórarinn átti þá baráttugleði1
og hugkvæmni til að bera, sem
reynist oft vel, ef til alvarlegra
átaka kemur. — Því kynntist
ég líka síðar, að ef til alvör-
unnar kom — að vísu á öðrum
yettvangi — og hann taldi geng
ifl á sinn hlut, þá hopaði þessi
gamansami félagi ekki fyrir nein
um.
Frá þessum árum hefi ég ávallt
haft nokkur kynni af Þórarni
Árnasyni og hans ágætu konu,
Rósu Lárusdóttur. Þórarinn
bauð mér — þá einhleypum
manni og fremur vinfáum — inn
á sitt heimiii, og fór svo, að ég
gerðist kostgangari hjá honum
alllangan tíma við vaegu gjaldi.
Ég haffli áður lokifl stúdents-
prófi og stundað nokkuð há-
skólanám, en hjá þessu ágæta
fólki sannreyndi ég það, sem
Laxness staðhæfir í einu rita
«rinna, að sannleikann aé ekki
að finna i bókum, heldur hjó
fólki með gott hjartalag. Kynni
xnín af Þórarni urðu mér líka afl
nokkru nýr háskóli, í samræfl-
um reyndum við að krjúfa ýmis
mannlífsfyrirbæri til mergjar, og
var hann þar auðvitað mun
glöggskyggnari vegna hinnar
miklu lífsreynzlu og kynna
sirvna af allra Stétta fólki
Vifl áframhaldandi kynni okk-
ar komst ég og að því, að þótt
Þórarmn sé gamansamur og geti
séð nær alla hluti í skoplegu
ljósi, þá er hann einnig raunsaer
á hinar dekkri hliðar þeirra,
þótt sú raunsæi verki lítt efla
ekki á skaplyndi hans.
Hér rek ég ekki ættir Þórar-
ins, en faðir hans var, sem kunn
ugt er hin þekkti kennimaður og
rithöfundur, Árni Þórarinsson
prófastur Virðist Þórarinn hafa
sótt ýmsa eiginleika í þennan
sérstæfla gáfumann og sagnaþul,
ekki sízt humorskynið og frá-
sagnarlistina, sem leikur honum
svo á tungu, að þar þarf hann
engum stilbrögðum að beita, til
að ná til hugar og hjarta áheyr-
enda. Hjálpar honum þar rík
athyglisgáfa og hæfiieiki hana
til að tengja saman, að því er
virðist lítt skyld máiefni, ag
gæða þau sameiginlegu innra
lífi, sem þeir er hlusta, lifa sig
inn i.
Sumum mönnum kynnigt mað-
ur gömlum, þótt ungir séu að ár-
um, æskubjartsýni og andlegur
þróttur fylgir öðrum svo lengi,
sem til þeirra sést. Þórarinn
Árnason tilheyrir síðari mann-
gerðinni. Tæplega get ég hugsað
mér að þau áföll gætu hent Þór
arin, að hann „hefði hryggð“
meira en „einn dag eða svo“
fremur en Þorgeir í Vík. Senni-
lega mundi hann fljótlega taka
að sjá einhverjar bro3legar hlið
ar á harmi sínum, sem öllum
öðrum væru huldar, og taka
brátt gleði sína aftur.
Emhvern tíma hétum við Þór-
arinn hvor öðrum þvi — að visu
í hálfgildings gríni — að sá okk
ar, sem leragur lifði skyldiminn
ast hins í rituðu máli, er kallið
kæmi að honum. Vonandi verður
þess langt að biða, að sá eftir-
mælavixill verði afsagður, báð-
ir munum við vilja lifa sem
lengst, eiras og mannlegt má
kallast. Lítil ellimörk sjást eran
á Þórarni, þótt sjötugur sé, svo
Framhald á Ms. 14
Rannsóknir á firringu
Á NORRÆNA sumarháskólan-
um, sem nú stendur yfir hér í
Reykjavík, eru tekin til rann-
sóknar tólf mismunandi efni, og
eitt þeirra er hugtakið firring.
En firrirag er það orð, sem is-
lenzkir fræðimeran hafa kjörið
til afl þýða með orðið „fremi
edgörelse" á norðurlaradamá 1 um.
Það er á þýzku Entfremdung,
en á latinu aliesnatio, á ensku
alienation eða estraragement.
Þetta hugtak hefir farið eins
og eldur í sinu um heimmn á
síðari árum, og nokkuð hefir
verið ritað um fyrirbæTÍfl á
voru máli. Önnur íslerazk oyfl
koma hér einraig til greina:
Fremd, framandleiki, en þau eru
þó betur fallira til að tákna þafl
ástand, sem af firringunni leiðir
en sjálfa þá viðburðarás eða
þann verknað, sem firringira eig-
inlega er.
Undirbúningur uradir þessar
ranrasóknir hefir verið gerður á
Norðurlöndunum öllum sL vet-
ur. Hér var þessum þætti stjórn-
að af próf. Bjama Guðnasyni,
en haran útvegaði íslenzkum
þátttakendum ritgerflir sér-
fróðra manna um efnið, svo að
menra gætu kynnt sér það frá
ýmsum hliðum, sögulegum, fé-
lagsvisindalegum, sálfræflileg-
um og heimspekilegum. Trú-
fræðileg hlið málsins var einnig
rædd, ásamt hinum, á furadun-
um sl. vetur. Hver námsfhópur
heldur fundi í sínu landi um það
efni, sem hann ætlar að taka til
meðferðar á sumar'háskólarrum.
Stjómandi alls þess nómshóps,
sem við firringuna fæst, er
magister Johan Fjord Jensen.
Fyrstu fundir, sem haldnir voru
um efnið, fóru að mestu leyti
til að hlýfla á inragangserira di
tveggja frummælenda, sem skil-
greindu hugtökin, innihald
þeÍTra, eðli og afmörkun, enda
er það nauðsynlegt áður en
lengra er haldið. Vera má að
hugtakið firring sé mú notað
meir en réttmætt verður að telj-
ast, en i mörgum samböndum
á ótvirætt réttmætan hátt.
Saga firringarhugtaksins und-
ir nuverandi heiti er ekki ýkja
lörag. Þýzki heimspekiragurinn
Hegel mótaði það í byrjun 19.
aldar og kom því inn í hug-
sjóraasöguraa í sambandi við þró-
un frelsisvitundarinnar. Læri-
sveinar hans, einkum þó Karl
Marx, hagraýtti hugtakið um
áhrif verkaskiptingar í hinni
ungu vélamenningu, og firring-
arhugtakið skipar fastan sess í
öllum marxistiskum kerfum. Þá
tekur existensheimspekira hug-
takið upp, og þær bókmenntir,
sem af herani mótast, fást mjög
mikið vifl „hina firrtu mann-
eskju" og hlutgervingu heranar.
Þann raunveruleika, sem átt er
við með orðirau firring, hittir al-
mennimgur einatt fyrir í skáld
verkum yngri kyraslóðar. Þá er
það almennt talið afl það hug-
arástand, sem býr á bak við
stúderataóeirðirnar í nútímanum,
sé eins konar firringarástand,
svo sem frelsisfirring eða önnur
þrúgun i sambandi við skóla-
lífið.
Nýtt fjör færðist í firringar-
umræðumar eftir að menn tóku
að kynna sér ýms verk frá yngrij
árum Marx, verk sem voru lítt
kunn fyrr en í kringum 1930. Út
frá þeim hafa merai jafnvel vilj
að draga þá ályktun að það hafi
verið tilgangur hans að halda
fram mannúðarstefnu (húman-
isma), en á móti því mælir auð-
vitað efnishyggja hans.
Síðast en ekki sízt, hafa sam-
félagsvísindi og sálfræði tekið
til við að rannsaka firringuna,
ekki sízt Bandaríkjamenn. Hug-
myndir Freuds um vanlíðan
manneskjunnar í menningunni
(Das Unbehagen in der Kultur)
eru náskyldar þessari hugsun.
Vér íslendingar erum einna van
astir hugtakinu i samsetning-
unni vitfirring og vitfirringur,
era sem betur fer eru til mild-
ari gerðir firringar en eiginleg
vitfirring.
Þótt hugtakið virðist við
fyrstu sýn óhlutrænt og Utið
segja um líf venjulegrar mann-
eskju, þá rætist úr og birtir yfir
þegar farið er að virana úr því
og tekið er að hagnýta það í
einstökum atriðum. Þá fer líkt
og þegar menn veiða fisk í net
eða vörpu. Meðferð aflans og
vinnsla sker úr um endanlegt
notagildi hans. Og þótt h-ugtak-
ið sé upp runraið úr þýzkri heim-
speki, þá getur það komið að
gagni, allt frá ströndum Atlants-
hafs til Kyrrahafsstranda, með
því að hjálpa manneskjunni til
að þekkja og skilja sjálfan sig.
Jóhann Hannesson.
- MINKURINN
Framhald af bls. 11
ur og sameiginlega auglýsinga-
starfsemL Ekki er óliklegt, að
við gætum gengið inn í það kerfi.
„Saga“-minkur er fyrsta flokks
minkaskinn frá Norðurlöndum.
,Saga“ vörumerkið er heimsþekkt
enda verja Norðurlandaþjóðirn-
ar um 35-40 millj. kr. árlega til
að auglýsa það og minkaskinn
frá Norðurlöndum.
Gæðavara
— Mundu íslenzk minkaskinn
vera líkleg til að vera af sömu
gæðum og hjá öðrum þjóðum
— Já, alveg tvímælalaust, ef
við keyptum til landsins góð líf-
dýr. Veðurfar hér er það hent-
ugt að þroski minkahvolpanna
ætti að vera sízt minrn, en stærð
eða lengd skinnanna hefur hér
þýðingu. Vegna hentugs fiskifóð
urs og svo alveg sérstaklega
vegna möguleika á sláturúr-
gangi í lok september og fram
í nóvember þegar vetrarhárin
eru að myradast ættum við að fá
verulega meira af fyrsta flokks
og úrvals skinnum en frændur
okkar á Norðurlöndum. Hára-
fjöldinn, lengdin og háralagið er
fýrst og fremst fóðuratriði, en
ekki erfða.
Stöðugur vöxtur í framleiðslunni
— Eru ekki tíðar og miklar
sveiflur á verði minkaskinna?
— Nei, alls ekki. Á þeim tæpu
fjórum áratugum sem Norður-
landaþjóðirnar hafa stundað
minkarækt hafa komið 5-6 verð-
lækkunarár. Þessi verðlækkunar
tímabil hafa öll staðið mjög stutt,
eitt ár eða svo. Síðan hefur verð-
ið aftur komið upp og tryggt á-
framhaldandi stórkostlega fram
leiðsíuaukningu í þessari at
vinnugrein. Verðfall átti sér
stað árið 1956 er heimsframleiðsl
an var 6,5 milljónir skinna: ár-
ið 1960 er heimsframleiðslan var
um 13 milljónir skinna og loks
árið 1966 er heimsframleiðslan
var 23,4 milljónir skinna.
Alvarlegasta verðfallið varð í
des. 1966, er verð minkaskinna
lækkaði um 25-30%, sem kom
þó sérstaklega fram vegna lækk
unar á lélegustu skinnunum, sem
urðu nær óseljanleg.
Eins og jafnan áður er þessu
verðlækkunartimabli nú lokið og
eðlilegt heimsmarkaðsverð komið
á. Þrátt fyrir áðurnefnda erfið-
leika varð vöxtur í heimsfram-
leiðslunni árið 1967 um nær 2
milljónum skinna.
Verðfallið 1966 stafaði aðallega
af samdrætti í efnahagskerfi
Þýzkalands og Ítalíu, sem bæði
kaupa mikið af minkaskinnum.
Einnig dró mjög úr kaupum
Bandaríkjamanna, vegna óhag-
stæðs verzlunarjafnaðar þeirra.
Langstærsti kaupandi minka
skinna eru Bandaríkin Þau
keyptu árið 1960, 7.9 milljónir
skinna, árið 1965 11.4 milljónir
og 1967 13.6 millj. Hin mikla vel
megun VesturEvrópulanda og
Bandaríkjanna er að sjálfsögðu
snarasti þátturinn I þeim vexti
sem minkaræktin hefur náð.
Árið 1950 hafði 7% af fjöl-
skyldum Bandaríkjanna tekjur
yfir 10 þúsund dollara á ári, en
árið 1965 höfðu 25% af þar-
lendum fjölskyldum yfir 10 þús.
dollara tekjur. Engar horfur eru
á áð þessi veLmegunarþoóun
Bandaríkjanna stöðvist. Kunn-
áttumenn spá því, að skinnakaup
Bandaríkjamanna muni tvöfald-
ast á næstu 10 árum og fara
upp í 25 milljónir skinna. Svip-
uð þróun mun vafalítið eiga sér
stað í Vestur-EVrópu. Framtíðar
möguleikar minkaræktarinnar
eru því miklir.
Eykur verðmæti úrgangsvara.
- Hvaða þýðingu telur þú að
minkaræktar hafi hérlendis I
tengslum við aðrar atvinnugrein
ar?
- Norðurlandaþjóðirnar hafa
kallað minkaræktina sorptunnu
fiskiðnaðarins og sláturhúsa
landbúnaðarins og er þá átt við
það að minkaræktin byggist á
fiskúrgangi og sláturúrgangi,
sem áður var ýmist hent eða selt
fyrir lítið eða ekkert verð.
Sömu sögu er að segja hér á
landi. Við höfum lítið hirt um
allskonar urgang frá fiskiðnað-
inum og sláturhúsunum. Allur
fiskúrgangur er keyptur háu
verði á Norðurlöndunum eða fyr
ir 45-60 aura danska pr. kg.
sem svarar til 3.400-4.500 isl.
krónum pr. tonn, en frystihús-
in fá hér fyrir fiskúrganginn
450-500 kr. fyrir tonnið.
Þetta háa verð á fiskúrgangi
á Norðurlöndum er aðalskýring-
in á stórfelldri framleiðsluaukn
ingu þeirra hin síðari ár á fryst-
um fiskflökum — á sama tíma
sem frystihúsin á Islandi eiga í
stórfelldum erfiðleikum og fram-
leiðsla þeirra hefur dregist sam-
an ár frá ári.
Minkarækt á íslandi myndi
færa frvstihúsunum hér mikinn
tekjuauka og sjómenn mundu fá
markað fyrir allskonar úrgangs-
fisk, sem nú er ekki hirtur,
vegna hins lága verðs, sem fiski
mjölsverksmiðjur gefa fyrir hrá
efni til mjölvinnslu.
Á framantöldu er hægt að sjá
að hér er um að ræða mikið
hagsmunamál sjómanna, útgerð-
armanna og frystihúsaeigenda.
Landbúnaðurinn fengi einnig
markað fyrir allan sláturúrgang,
sem nú er ýmist hent eða seldur
lágu verði. Blóð, vambir, lung
og júgur eru verðmætt minkafóð
ur, hvort heldur er úr naut^rip-
um, hrossum eða sauðfé. Danir
hakka svínahausa og svínalapp
ir í beinamjöl og blanda í það
svínablóði og fá þannig verðmætt
fóður fyrir minkana. Þetta mætti
einnig gera hér á landi af okk-
ar sláturgripum. Minkar þurfa
einnig feitmetL Gamamjöl og
tólg er tilvalið fóður fyrir þá.
Loks þurfa þeir einnig mjólk eða
undanrennu og er um 6-7% af
fóðri þeirra undanrenna. Sem
fyrr segir er fóðurþörf minkanna
mest frá því í júlí til nóv. loka,
eða þegar nyt kúnna er n»est hér
á landi og offramleiðsla mjólkur
er mest.
Ef við framleiddum 1 milljón
skinna þyrftum við til minka-
ræktar 4-5 milijónir lítra af
undanrennu á ári.
Atvinnuvegur sem stufflar að
byggffajafnvægi.
Að lokum sagði svo Ásberg
Sigurðsson: íslendingar eiga nú
við mikla erfiðleika að etja. Haf
ís, kaþ síldarleysi og verðfall
þrengja kosti atvinnuvega okk
ar a.m.k. í bili. Gjaldeyrirstekj-
ur þjóðarinnar hafa farið minnk
andi tvö síðustu árin. Skortur á
gjaldeyri getur valdið veruleg-
um erfiðleikum og jafnvel at-
vinnuleysi áður en varir. Á sama
tíma eru fjölmennir árgangar
ungs fólks að koma til starfa í
þjóðfélaginu, Enginn vafi er á
þörfinni að sem flest af því
starfi í útflutningsatvinnuvegum
til gjaldeyrisöflunar fyrir þjóð-
arbúið.
Stóriðja er töfraorð, en hún
veitir aðeins fáum mönnum at-
vinnu miðað við það fjármagn
sem til hennar þarf. Iðnaður til
útflutnings kostar mikið átak og
fjármagn. Samkeppni er við há
þróaðar iðnaðarþjóðir á sviði,
sem við í dag höfum ekki alltof
góða aðstöðu til að keppa við.
Allt þetta verður þó að refna
og smátt og smátt mun okkur
takast að skapa okkur fótfestu
á þessu sviði.
Loftslag á íslandi og gnægð
af ódýru fiskifóðri skapar fs-
lendingum sérstöðu til fram-
leiðslu minkaskinna, sem eru
ódýr í flutningi og auðseljanleg
tollfrjáls á uppboðum víða um
heim. Framleiðsla á luxusvörum
eins og minkaskinn eru, borgar
sig tíðum betur en framleiðsla
matvara eða hráefnis. Hinn stór-
felldi vöxtur minkaræktarinnar
hin síðari ár sýnir þetta glöggL
„Engin þjóð getur keppt við
íslendinga á sviði minkaræktar“,
sagði þekktur danskur minka-
ræktarmaður við mig fyrir nokkr
um árum.
En á þessu sviði getum við
ekki neytt aðstöðu okkar, vegna
þess að þessi atvinnuvegur er
bannaður með lögum. f landinu
er mikið af villimink, sem gert
hefur mikið tjón. f 10 ár hafa
skipulegar aðgerðir farið fram til
að eyða honum, en ekki tekizt.
Hins vegar hefur tekizt að handa
honum svo niðii, að honum mun
ekki fjölga, heldur fremur fækka
þó að hann hafi haldið áfram
að leggja undir sig ný land-
svæði og hafi nú tekið sér ból-
festu í öllum sýslum landsins.
Minkaplágunni er haldið í skefj
um. Það er aðalatriðið. Henni
verður haldið í skefjum áfram
>ó að minkarækt verði nú leyfð.
Við eigum að hefja uppbyggingu
minkaræktar á íslandi hið fyrsta
Fáar búgreinar eru byggðar á
víðtækari rarmsóknar- og vís-
indagrundvelli en hún. Þekking
og reynsla frændþjóða okkar
stendur okkur vafalítið til boða,
ef eftir er leitað.
Með því að reisa nokkur full-
komin minkabú undir forystu
sérfróðra manna, er hægt á
nokkrum árum að þjálfa unga
menn, sem síðan geta stofnað
sinn eigin atvinnurekstur á
þessu sviðL byggðan á traustri
vísindalegri þekkingu og reynslu
Þá er engin hætta á öðru en
vel fari og minkaræktin verði
blómlegur og traustur útflutn-
ingsatvixmuvegur.
Víst er, að fátt myndt treysta
betur byggðina í dreifbýli lands
ins en þróttmikill minkabúskap-
ur. — stjl.