Morgunblaðið - 24.01.1969, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JANÚAR 1969.
15
Fjárgrdðasjónarmið
og frelsi landsins
Ritstj. Jón Steinar Gunnlaugsson
Baldvin Jónsson
Margar eru þær hugmyndir,
sem fram hafa komið um það,
hvernig leysa beri efnahags-
vandann. Ein þeirra er hug-
mynd Arons Guðbrandssonar
um að taka „aðstöðugjald" af
Bandaríkjamönnum fyrir að fá að
hafa her hérna. Talað er um
upphæðir eins og 350 milljónir
dollara á ári. Það kemur nú dá-
lítið á menn við að heyra, að
svona tillögur skuli koma fram
þegar á 25. aldursári lýðveldis-
ins. En hugsi maður málið bet-
ur, sést að það er í rauninni
eðlilegt, að einhverjum skuli
hafa dottið þessi fjarstæða í hug
til lausnar öllum vanda. Menn
sökkva sér niður í daglegt vafst-
ur viðskiptalífsins og sjóndeild-
arhringur þeirra þrengist. Það
er einmitt í þannig jarðvegi
sem svona hugmyndir rísa.
Allir hljóta að geta verið sam
mála um, að það er óeðlilegt að
hafa hér á landi erlenda her-
stöð. Eina ástæðan fyrir því að
hún er hérna er sú, að ástandið
hefur verið óeðlilegt, þ.e.a.s. á-
standið í heimsmálunum. Hið
eina eðlilega ástand hlýtur að
vera það, að allar þjóðir geti
lifað saman í sátt og samlyndi
og að engin þjóð þyrfti að ótt-
ast ofbeldisárás frá annarri. Nú
f ályktun þeirri, sem talað er
um annars staðar hér á síðunni
var það jafnframt gagnrýnt, að
ritstjórar þriggja dagblaðanna
skuli eiga sæti í útvarpsráði,
enda sjá menn, að það er óeðli-
legt, þar sem dagblöðin heyja
samkeppni við útvarpið bæði í
fréttaflutningi og auglýsingum.
Við snerum okkur því til þeirra
þriggja ritstjóra, sem sæti eiga
í ráðinu og auk þess tveggja
varamanna S j álf stæðisf lokksins
og lögðum fyrir þá eftirfarandi
þrjár spurningar.
1. Teljið þér að forsvarsmönn-
um fjölmiðlunartækja sé gert
rétt til með að kjósa þá til að
gæta hagsmuna samkeppnisaðila
síns, sbr. seta þriggja ritstjóra í
útvarpsráði?
2. Er ekki vafasamt að ætla
mönnum í slíkri aðstöðu að
leggja línurnar hvað snertir t.d.
skipulagða útbreiðslu og aukn-
ingu auglýsinga Sjónvarpsins,
þegar augljóst er, að slíkt mun
fyrst og fremst koma niður á
auglýsingatekjum dagblaðanna?
3. Hvaða regla á að gilda um
endurtekningu útvarps og sjón-
varpsefnis. — Á beiðni notenda
að hafa þar einhver áhrif á?
SIGURÐUR BJARNASON, RIT-
STJÓRI MORGUNBLAÐSINS
1. Ef ég skil spurninguna rétt
þá mun hún eiga að vera um
það, hvort ritstjórar séu hæfir
til að sitja í útvarpsráði. Þeirri
spurningu svara ég hiklaust ját-
andi. Fjöldi ritstjóra og blaða-
manna hefur setið í útvarpsráði
á liðnum tíma. Þeir hafa vafa-
laust verið valdir til þess starfa
vegna kynna sinna af fjölmiðl-
unartækjum og reynslu á sviði
slíkra mála. Ekki man ég eftir
neinu dæmi um það að hags-
munir Ríkisútvarpsins og út-
varpsráðsmanna úr ritstjórastétt
hafi nokkurntíma rekist á.
Auk þeirra ritstjóra, sem nú
eiga sæti í útvarpsráði minnist
ég m.a. Valtýs Stefánssonar, Sig
fúsar Sigurhjartarsonar, Stefáns
Péturssonar, Einars Olgeirsson-
má telja þetta ástand talsvert
langt undan, en þó erurh við fs-
lendingar þannig staðsettir á
hnettinum, að öryggi okkar í
þessum skilningi virðist vera
betur tryggt en margra annarra
þjóða. Þó virðist mér að meiri-
hluti þjóðarinnar telji, að þörf sé
á varnarliðinu hér enn um hríð.
En þá erum við komin að kjarna
málsins. Við verðum að geta losn
að við herinn, þegar við vilj-
um. Hugsum okkur að við
tækjum 350 millj. dollara á ári
fyrir að leyfa hernum að vera
hér. Upphæðin jafngildir (að sögn
Arons) fjárlögum íslands í ár,
virkjuninni við Búrfell, álverk
-smiðjunni í Straumsvík, lúkn-
ingu allra erlendra skulda ís-
lendinga og væri þá eftir dá-
góður skildingur!
Öllum hlýtur að vera ljóst, að
tekjustofn sem þennan, sem ger-
ir okkar eigin fjárlög að auka-
atriði, getum við aldrei losnað
við. Við gætum því aldrei losn-
að við herinn og yrðum að
ganga að hverjum þeim afar-
kostum, sem Bandaríkjamenn
settu okkur. Þetta hlyti óum-
flýjanlega að kosta okkur sjálf-
stæði þjóðarinnar.
Við metum ekki land okkar til
fjár, hvað svo sem slík fjár-
ar, Magnúsar Kjartanssonar,
Péturs G. Guðmundssonar og
Árna frá Múla sem áttu þar
sæti um lengri eða skemmri tíma.
Allir muna svo að fyrsti út-
Varpsstjórinn, Jónas Þorbergs-
son var einn af þekktustu rit-
stjórum landsins og Vilhjálmur
Þ. Gíslason var merkur og af-
kastamikill blaðamaður.
2. Ég get aðeins svarað fyrir
sjálfan mig. Mér hefur alltaf
fundist frjáls samkeppni milli
blaða og útvarps um auglýsing-
ar eðlileg. Þrír ritstjórar, sem
nú eiga sæti í útvarpsráði mæltu
með því þegar íslenzka sjónvarp
ið var stofnað, að það birti aug-
lýsingar í tekjuöflunarskyni.
Þessi afstaða okkar byggðist
ekki á þvi, að við óskuðum auk-
innar samkeppni við blöð okkar
um auglýsingarnar, heldur hinu,
að Ríkisútvarpið gat ekki án
auglýsinga verið, — og sem út-
varpsráðsmenn vorum við full-
trúar almennings, þjóðarinnar,
sem á þetta áhrifamikla menn-
ignartæki.
3. Sú almenna regla á fyrst
og fremst að gilda um það, hvað
endurtaka eigi af útvarps- og
sjónvarpsefni, að það sé sæmi-
legt, að einhver kæri sig um að
hlusta eða horfa á það aftur,
eða telji sig hafa farið ein-
hvers á mis ef það hefur farið
fram hjá viðkomandi. Vitanlega
hljóta óskir notenda „að hafa
þar einhver áhrif“. Það þýðir
að sjálfsögðu ekki að útvarp eða
sjónvarp sé skylt til þess að
endurtaka hvaða fjarstæðu eða
skelmisskap, sem kann að hafa
komist inn í þessi fjölmiðlunar-
tæki og gera slíku efni þannig
hærra undir höfði en öðru.
— Að lokum vil ég svo segja
það, að því fer, að minni hyggju
víðsfjarri, að dagblöð útvarp
eða sjónvarp séu skyldug til þess
að taka við hvaða ósóma sem er
til birtingar. Það hefur aldrei
verið háttur Mbl. og verður von
andi aldrei, þótt andstæð sjón-
armið séu þar velkomin.
greiðsla er kölluð — aðstöðu-
gjald, leiga eða kaupverð. Xs-
lendingar hafa borið gæfu til að
skynja verðmæti sem eru æðri
peningum, og ég er þess full-
viss að svo er enn.
Nú á árinu 1969 eru samn-
ingarnir við Nato uppsegjanleg-
ir og þá þarf að endurskoða þá,
það er því mjög gott að um-
ræður um þessi mál hafa komizt
á stað, og eigum við það m.a.
Aroni að þakka.
Heimdallur sendi frá sér s.l.
laugardag fundarályktun til
fréttastofnana, þar sem synjun
útvarpsráðs á beiðni fjölda hlust
enda um endurtekningu á við-
talsþætti Arons og Guðmundar
H. Garðarssonar var harðlega
vítt. Með þessu viljum við reyna
að hvetja, sem flesta til að íhuga
og ræða Nato-málin einmitt
núna. Raunar er það sérstak-
lega athyglisvert að 1949 sner-
ust umræðurnar um það hvort
við ættum að vera í bandalag-
inu eða ekki en nú snúast þær
um það, með hvaða hætti við
eigum að vera aðliar, þar
sem flestir virðast nú vera sam-
móla um áframhaldandi aðild að
Nato.
Þeir, sem frekar vilja verða
frægir að endemum en ekki fræg
ir, eiga auðvitað rétt á að lifa
eftir því boðorði.
BENEDIKT GRÖNDAL
RITSTJ. ALÞÝÐBLAÐSINS
1. Víða um lönd eru náin
tengsl milli blaða og útvarps.
Ritstjórar og blaðamenn koma
mikið fram í dagskrám hljóð-
varps og sjónvarps, enda starf-
semin náskyld, og þeir hafa þvi
góðar forsendur fyrir því að
sitja í stjórn útvarpsstofnana. í
Bandaríkjunum er algengt, að
blöð og sjónvarpsstöðvar séu í
eigu og undir yfirstjórn sama
aðila. Þegar sænska útvarpið var
gert að hlutafélagi, var dagblöð
unum tryggð veruleg aðild, og
nú er einn af ritstjórum Stokk-
hólmsblaðanna varaformaður
sænska útvarprsáðsins. f Dan-
mörku og Noregi hafa ritstjór-
ar setið í útvarpsráði.
Þau 12 ár, sem ég hef verið
formaður útvarpsráðs, hef ég
ekki orðið var við hasgmunaá-
rekstur vegna þess, að ritstjór-
ar dagblaða sátu í ráðinu. Hefur
til dæmis verið augljós áhugi
þeirra á að auka og bæta frétta-
þjónustu hljóðvarps og sjón-
varps, og ætti þó samkeppni
ekki sízt að vera á því sviði.
í tíð þeirra þriggja ritstjóra,
sem nú sitja í útvarpsráði, hef-
tu- dagskrá hljóðvarps og sjón-
varps verið opnuð fyrir ara-
grúa af samtalsþáttum, kappræð
um, viðtölum og öðru efni, þar
sem mismunandi skoðanir koma
fram. Áður sátu dagblöðin ein
að slíku efni. Þá hefur núver-
andi útvarpsráð gefið starfsliði
Ríkisútvarpsins mun frjálsari
hendur um útvegun efnis en
áður tíðkaðist. Mun reynast erf-
irr að sýna fram á, að ritstjór-
arnir í útvarpsráði hafi á nokk-
urn hátt haldið aftur af Ríkis-
útvarpinu í samkeppni við dag-
blöðin. Hið sanna er þvert á
móti,
2. Það er ekki alls kostar réfct,
að útvarpsráð „leggi línurnar"
hvað snertir auglýsingar Ríkis-
útvarpsins. Vald ráðsins er fyrst
og fremst yfir dagskrá, en út-
varpsstjóri fer með fjármála-
stjórn. Hann þarf ekki að spyrja
ráðið, þegar hann hækkar eða
lækkar verð auglýsinga. Þó af-
greiðir útvarpsráð reglugerðir
um auglýsingastarfsemina.
Svo getur farið vegna versn-
andi fjárhags dagblaðanna og
tilkomu sjónvarpsauglýsinga að
árekstur verði milli þessara að-
ila. Hingað til hefur reynslan
þó verið sú, að útvarpsráð hef-
ur samþykkt hverja þá ráðstöf-
un, sem gæti aukið tekjur Rík-
isútvarpsins af auglýsingum á
eðlilegan hátt. Núverandi ráð,
með þrem ritstjórum dagblaða,
samþykkti auglýsingereglugerð
sjónvarpsins, sem er mun frjáls-
legri en eldri reglugerðir á
þessu sviði.
3. Ókleift er að setja reglur
um, hvaða efni hljóðvarps og
sjónvarps skuli endurtaka. Þar
geta hinir ólíklegustu dagskrár
liðir komið til greina, en oftast
er reynt að endurtaka meiri hátt
ar leikrit og veigamiklar, sér-
stakar dagskrár. Ég tel sjálf-
sagt að fara um þetta mjög eftir
óskum notenda. (Enda þótt ég sé
andvígur þeim skoðunum, sem
Aron Guðbrandsson hélt fram í
hinum umdeilda þætti, hefði ég
greitt atkvæði með því að end-
urtaka hann, ef ég hefði ekki
legið í inflúenzu, þegar málið
var afgreitt í útvarpsráði).
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
RITSTJÓRITÍMANS.
1. Ég álít að verkefni útvarps-
ráðs, sé þannig háttað, að þekk-
ing á blaðamennsku og frétta-
öflun _ komi þar að góðum not-
um. Ég hef verið í útvarpsráði
á annan áratug og minnist þess
ekki, að þeir ritstjórar eða blaða
menn, sem þar hafa átt sæti á
þeim tíma hafi nokkru sinni
reynt að skapa blöðunum for-
gangsrétt umfram útvarpið tilað
fá fréttir eða annað efni.
Hins vegar hafa komið fjöl-
margar gagnlegar tillögur og á-
bendingar frá þessum mönnum
um útvarpsefni. Þar hefur þekk
ing þeirra og reynsla sem blaða-
manna komið að miklum notum.
2. Útvarpsráð fjallar ekki um
auglýsingamál útvarpsins að
öðru leyti en því að það sam-
þykkir reglugerð um auglýsing-
ar. Núverandi auglýsingareglu-
gerð hljóðvarpsins er frá 1945
og hafa hinir þrír ritstjórar, sem
nú eiga sæti þar, hvergi nærri
henni komið. Auglýsingareglu-
gerð Sjónvarpsins er_ sniðin eft
ir henni að mestu. Ég held að
einu afskiptin, sem útvarpsráð
hefur haft af auglýsingum sjón-
varpsins séu þau, að það hefur
samþykkt að leyfa ekki tóbaks-
auglýsingar og er það í samræmi
við þá venju sem gilt hefur varð-
andi hljóðvarpið.
3. Erfitt er að setja fastar
reglur um þetta, en reyna verð-
Ur að fylgja þeirri venju, að
endurútvarpa því efni sem hlust
endur óska helzt. Dagskrárskrif
stofan hefur alveg ráðið þessu
vali að undanförnu. Hún fékk
margar óskir um að endurvarpa
viðræðuþætti þeirra Arons Guð-
brandssonar og Guðmundar H.
Garðarssonar og setti hann því
á dagskrána. Eg taldi rétt að
fylgja tillögu dagskrárskrifstof-
unnar, enda þótt ég tæki fram
að ég væri skoðunum Arons Guð
brandssonar ósamþykkur.
Hvað viðkemur 1. svari rit-
stjórans mætti benda á að í Tím-
anum sl. þriðjudag birtist eftir-
farandi klausa.
„Blað Benedikts Gröndals, rit
stjóra Alþýðublaðsins, ætlar sem
sagt að græða á því að Benedikt
Gröndal, formaður útvarpsráðs
hefst ekkert að í málinu þótt ærið
tilefni hafi gefizt til vegna, væg-
ast sagt mjög hæpinnar máls-
meðferðar í útvarpsráði!“
(frá ritstj.)
DR. GUNNAR G. SCHRAM
DEILDARSTJÓRI
— Mér kom það á óvart, þeg-
ar ég frétti að tillaga dagskréir-
stjórnar hljóðvarpsins um endur-
tekningu á umræðuþættinum
hefði ^ekki hlotið nægan stuðn-
ing. Útvarpið hefur lengi haft
þann fasta sið að endurtaka
efni, sem girnilegt hefur þótt til
fróðleiks eða skemmtunar og
það tel ég góða reglu. f þessu
tilfelli höfðu óvenju margar ósk
ir borizt um endurtekningu, og
Framhald á bls. 16
WEMStóvraZZ-M
m- 30Z80-3ZZQ
LITAVER
VYMURA
Vinyl - veggióður
ÚTBOÐ
Tilboð óskast um sö’.u á koparvír, ýmsar gerðir og
stærðir, alls 105.000 mtr., vegna Rafmagnsveitu
Reykjavíkur.
Útboðsgögn eru afhent í skrifstofu vorri.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
VONARSTRÆTI 8 - SÍMI 18800
Jón Steinar Gunnlaugsson.
Er skipun útvarpsráðs röng?