Morgunblaðið - 31.05.1969, Qupperneq 17

MORGUNBL.AÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. MAÍ 1969
17
SVEINN BENEDIKTSSON:
Síldveiöarnar 1968 og
horfur 1969
ALLT FRÁ og með árirnu 1962
hefur vaxandi styrtflleikia Pól-
straiumsins gætt í æ ríkiara mæli
við norðurströnd lamdsins. —
Jafnframit hefiur eityrtour Austur
íslandsstraiuimsins (toöldiu tung-
umnar), sem 'liggur í S og SA frá
svæðinu veötan Jan Mayen, auk-
iat og álhriifa hans gætt 'á breið-
aira svæði og lerngra till suðurs
en áður.
Á straumamótuniuim miillli Pói-
strauimsins og Golifsitrauimsins úti
af Vestfjörðuim norðanverðlum
og Norðurl'andi, hefiur Pólsbraum
urinn siótt á, og dreigið hefiur
úr styrto þeirrar tovísilair GoLf-
strauimsinis, sem Iteiggur leið sina
austur með Norðurtandi, Inming-
erstraumisiims, er áðlur toomist jafn
vel suður fyrir Lamganes og suð
ur með Austfijörðum.
Jafmframt ihaifa strauimamótin
miiffli Auistur-Islandsiiitraiumsins
oig þess hlut.a Goilfisitraumsins,
sem .reninur auuitur yfir Færeyja
hrygginn að S'tröndlum Noreigs,
færst lengr.a tiil austurs en á'ður
var, eintouim tvö sJl. ár. Vorið
1968 var ísbrúnin ausitar og isiunn
iar en verið hafði a.m.to. síðan
1191(8.
Hinn mitela afil'abrest á síld-
'veiðunuim unidanfiarin tvö ár má
vafalaiust rekja til þessara breyt
inga á haifstrauimuinum, istern þak-
ið hafa yfirborð stórra hafsvæða
köHduim sjó og átusnauð)um, þar
sem áður va-r kjörhiti rauðlátu
og síidar suimiarmánuðina júní
og fram í septembeir.
Á gömgu isinni í átuleit að ís-
landsströnduim hefur silid sú,
'sem tólia'kizt hefur út við Noreg
og vaxi'ð þar upp rakizt á hinn
íSkaida vegg tóölidu tungunnar
og íshafssjiávar 300 til 400 ejó-
míiiUT A og NA af (Landinu og
þá anúið við til NA í áttina að
Bjannareyjuim og Svallbarða, þar
sem síldin staönæmdiist í júllí og
ágústmánuði, en sitóð jafnan
djúpt.
Þetta er saga síMarganignanna
frá Noregi till íslands í stórum
drátil'Um í miaí ti'l ágústmánaðar
síðustu tvö árin og í ríltoara mæli
sieinna árið, þar sem þá vair svo
til engin veiði á Jan Mayen
svæðinu, en hafði verið talsiverð
fyrra áriið.
Hinsivegar voru veðurskilyrði
á hinum fjaihliægu miðurn mitollu
ólhagstæðari árið l'9i@8 en 1967
og sílHim dreifiðari og stóð dýpra.
Um mániaðamótin ágúst-»ept-
em'ber hótf isíilidm gömgu sína af
hiniuim norðllæg.u miðuim til suð-
uirs og su'ðvesturs og var það
uim 10 döguim fyrr en áriið áður.
Ríkti hjiá möngum bjantoýmd
uim það, að nú myndi hún koma
fiyrr á veiðislióðiir úti, af Aws't-
fijörðuim en árið áður, en reynd-
in varð önmiur. Gangan virtist
magmlítil, siíMin dreifið og stóð
dijúpt, er hún náligaðást landið
0(g virtist 'dklki neima dreifar
eómar ‘komast á venjuffleg mið fyr
ir Austifjörðuim, enda varð eftir
tekjan mjötg rýr.
Afileiðimigariniar af misheppn-
uðu toiaki við Noregssitrendur
álllar götur finá og með árinu
11962 ásaimrt veiði á fijör'ðuim inni á
smá;iíM (Muissa) og miffiiisállld í
Norður-Noregi og við Koliaskaga
í Sovétrílkjumum, atf ángöngiunum
fná 1963 og 1964, virðast nú vera
áð toomia fraim í ört minntoandi
siílidarstoifni. Hin stlóraiulkna sóton
margra þjóða, einflfluim Rússa oig
Norðmanna, á sílldanmiðin í Norð
urhöfum. isáðasta ánatug, bætir
eikki úr sflðálk.
Fyrir oss fslenidiniga hefiur
hrun íslenzlka síll'darstoif ns i.n s,
siem 53% isiilldvei'ði liandsmiaitma
byggðist á árið 1962, en nú imn-
an við 1%, haft mikllia þýðinig.u.
Hruinið 'hefiur verið rákið til of-
veiði á smásílM og millLisíM.
Hafa íslendingar genigið á und
an í því að hiimdra slítoa rányrkju
með setninigu regiuigerðar um
bann við veiði smásíllldar nr. 6,
22/2 1966, sam byggð er á Ilög-
ur nr. 44/1948 og llögum nr.
44/1952. Virðist nauðsynlegt að
Norðmenn og Rússar setji hliS-
stæðar takmairkanir um veiði
smásíldar og miMisíM'ar, efi koma
á í veg fyrir eyðingu síMarstofms
ins í Norðurhöfum á næstu ár-
uim.
Sílldveiðin lá fjarlægum mið-
um norður og norðaustur afi land
iniu sil. sumair til söltunar og
bræðslu brást svo hraparllaga, að
hún nam etoki till söltunar nema
uim 46,8% af.því Eiem hún hafði
mumið 1966 og tiil bræðis'liu að-
eins 8,8% af því, sam hún hafði
mumið 1966.
Jafniframt aflaibresitinium var
verðlag á síMartmjöli og lýsi ó-
'haigstæ'tt. Síðast en eklki sízft var
tifflflastnaðiur óvenijiufllaga mikilll
isök'um þeiss hve lanigt var að
siætojia á miðin.
begar séð varð að afllinn
mymdi bregðast á hinuim fjar-
llæigu NA-'miðiuim, leituðu mörg
isildveii'ðjslkipannia á miðin við
Færeyjar, Hjáitland og í Norður
sjó og löndiuðu áflLanum ytra.
UNDIRBÚNINGUR
SÍLDVEIÐANNA 1968
Hinn 20. febrúar 1968 stoipaði
Hggert G. Þorsteinsion, sjávarút
vegsimlálaráðherra, 5 mann.a
nefind, þá Jón ArnaMs, rísrif-
stofiuistjóira., Svein Benediltotsson,
Pál Guðmumdsi'on, Jón í>. Árna-
son og Kristján Rag.narsson til
þess að gera tllll'ögur um hagnýt-
inigu síMar og uim bætta þjón-
ustu við síMveiðiifilobamn á fjar-
iægum miðuirn isiumarið 1968 og
um fiutniniga tiil söLbunar og
bræðslu.
Unidiir forustu Jóns ArmiaMs,
formanns nefndarininar, innti
hún af hendi mikið starf. Stuðl
aði nefmdin meðai annars að
því, að gefin voiru út bráðábirgða
löig uim ráðsbafanir vegna flutn-
iniga sjó-iaiibaðrar sildar af fjar-
læiguim imiðuim sumarið 1968.
Með liöiguim þes'sutm var SfMar-
út'vegsnefnd falið að haifia á
hendi 'forgöngu uim þessa ffliutn-
inga og ríkis'Stjórmiinmi heimi'luð
15 miffljón króna 'llánbalka í þessu
Skyni, seim endurgreiddi'st, þegar
sffldin yrði filubt út. Leigði SíiLd-
arútvegsnefnd tvö skiip til filutn-
inga á tómum tumnum og birgð-
um til ákipanna og sailtsíld í
land; eftir því sem við yrði
toom'ið.
Þá var Válitý Þoreiteinssynd
veiitt ábýrgð á leilgu Skips, sem
toeypti ferSka síild af íslienztoum
sikipum á 'miðiunuim og salbaði
hiana uim borð. Þessar tilraunir
bólkiuut vel.
Þá kom Úbh.afsnefindin því til
leiðar, að SíMiar'vertosmiðjiur ríto
isins leigðu tankskipið Nordgard
til ffliuibniniga á bræðsIusíM af
fjarllæguim miðum, sölkum þess,
að áriinu áður höfðu íslenzku
tanlkskipin Hafiörninn og Síffldin
efe'ki lannað fiLutnimgunum til
fuflllis.
Loks 'gerði nefindi.n tKllögur um
margsikonar þjónuistu við síld-
veiðiflotann á fjarlæguim miðuim,
þar á rneðal læknisiþjóniU'Sibu, er
komuist 'tifl framkvæmda og gerðu
unnt að sfiunda þessar veiðar.
Veðiurfiar var mjög óhagislbæbt og
áfll'i tre'gur eins og fyrr segir.
Á fjaríiæguim miðum var salit-
að:
Tunnur
Um borð í ísl. veiðiskipum .... 58.988
Um borð í leigusk. Valtýs Þ.. 7.496
Fiskipakkaðar tunnuri) alls 66.484
Flutningastyrkur var greiddur
á ísaða síld ................. 84.726
í landi voru saltaðar auk ís
aðrar síldar ................ 78.436
Samtals 179.645
Sunnanlands og vestan voru
saltaðar ................... 25.308
Alls á vegum íslendinga 204.953
0 Svarar til 61.795 tunna með 90 kg.
nettó síld í tunnu.
Tamkðkipin þrjú ÆLuittu að
Landi:
Haförninn .. . : 1(2.8*8'8 tonn
SíiMin ......... 12.000 —
Nordigard ...... 11.354 —
Samtals 36.242 tonn
ADLs tófcu síl'darverksmiðjurn-
ar á móti bræÓ^ILusíM ©om bér
segi-r:
Sveinn Benediktsson
’xonn
Síldar- og fiskimjölsverksmiðja
Akraness Akranesi ............ 13
Síldar og fiskimjölsverksmiðjan
h.f., Reykjavík .... ....... 12.000
Síldarverksm. ríkisins. Sigluf. . 21.842
Fiskur h.f., Ólafsfirði ......... 229
Síldarverksm. Akureyrarkaup-
staðar. Krossanesi .............. 577
Síldarverksm. ríkisins, Húsavík 27?
Síldarverksm. ríkisins, Raufarh. 1.156
Síldarverksmiðjan Vopnafirði . 672
Síldarverksm. ríkisins, Seyðisf. 4.589
Hafsíld ih-f-. Seyðisfirði ...... 2.185
Síldarvinnslan h.f., Neskaupst. 2.423
Hraðfrystihús Eskifjarðar h.f.,
Eskifirðí .................... 2.821
Síldarverksm. ríkisins, Reyðarf. 258
Fiskimjölsverksm. Fáskrúðsfirði 524
Saxa h.f., Stöðvarfirði ........ 900
Síldarverksm. Djúpavogi ........... 109
Samtals 50.560
Aulk þesis fióku verftosimiiðijiurn-
ar á Tnóti 2.681 tonni af hausuTH
og sflógi frá söltuniarstöðivuin.
Ails heflur því síMairaf'l'inn,
ue'm fór til bræðsiu á ísllanidi og
féklksit á fjarlæguim miðuim úti
af Auisitlfjörðuim nuimið:
Árið 1888 53.250 tonouim
Árið 11967 293.182 toinnum
Árið 1966 605.676 tonniuim
Suinmaniliands og ves'tan veidd-
uist tiil bræðs'lu 6634 tonn.
FramlHeiðsla síMarlýsis og síld
armjöis aiflls í ia'ndimiu nam:
Síldarlýsi: Síldarmjöl:
Árið 1968 11.100 tonn 112.000 tonn
Árið 1967 65.300 tonn 75.600 tonn
Árið 1966 120.000 tonn 134.500 tonn
Úitlfliuitmimgsiverðmæti sdldarlýs-
Ls og síldarimj'öflis miðað við fram
leiðsfllu h'vers árs, he/fluT muimið
(reitomað mieð gemgi á doILar kr.
43,00):
Árið 1968 'Uim kr. 133 miflflljónir
Árið 1967 uim kr. 777 miffljónir
Árið 1986 uim kr. 1.700 millljónir
Á áruimuim 1981 til 1966 fór út-
fllubnimgaverðrmæti sfLdairafiu'rða
ört vaxandi þar sem fllest árin
fýlgdist að hraðvaxandi afli og
hagstæbt verðlaig. Þetta hvocrt-
tveggja Eineriist alveg viið bvö sl.
ár með þeim aiflLeiðimguim að stór
kostleigur tapreksbur hófist hjá
síldarúitvegimum á sjó og í laindi.
Varð af þeim sökuim og vegna
hiliðstæðra áfalflia an.marra greina
sjávarúlt'vegsims að feffla gengi
krómmmnar tvívegiis til þess að
koima í veg fyrir algera stöðvun
þessa höfuðatvinnjuvagar þjóðar-
inimar veigma tapreksburs og alis-
heirj-ar atvimnuleysi, sem lleitt
hefði afi stöðvunimni.
VERÐ Á BRÆÐSLUSÍLD
Mjög erfitt var að átoveða
bræðsLuisílida-rverðið ári'ð 1963,
vegna hims Jága verðs á sdldar-
lýisi og mjöli og lélegra afla-
horfa.
Drógust samnimgar á laniginn
og náðist saamlkomulag í yfirnetfnd
Verðlaigsráðs sjávarúitvegsins
elkki fyrr en í byrjmin júll/íimánað-
ar, þegar oddamanni í yfirne'fnd
inni hafiði tekizrt að flá vilyrði
rikis.itjórnarinnar fyrir 7 aura
framflaigi á 'hvert kilfó bræðsiu-
sffldar til verksmiðjanna, au-k
fyrirheiitis uim aðstoð tifl. að auð-
velda síldveiðifllotamuim og verto
smiðj'uimum að standa í Skilum
með afborig'ainir og vexti af sitofn
fjárslkiúMuim, að íuILnæigðum viss
um Skilyrðum, ef vertíðin brygð
ist.
Var verðið ákveðið lcr. 1,28
fyrir kíló til septemiberfliotoa og
síðan framiemgt tvisvar sinr.um
óibreytt tifl áramióta. Elftir gengis
breytimguima 15. nóvember hæikík
aði bræðiillu'síldarverðið til skipta
Úr kr. 1,28 upp í kr. 1,44 fyrir
kífló. Aulk þess greiðir kaupandi
20% viðfliót á hráefimisverðið
til S'toiflnlfjársjóðs fislkiskipa og
17 % viðbót til úfgerðar'fiyrirtæk
is, sam hluibd'eiLd í úibgerðarlkostn
aði. Gilti þetta verð tffl 28. fiebr-
,->ar 11969.
MIKILL TAPREKSTUR
Mikiffl tapreikíibur varð hjá
síM'arveriksmiðj'unuim oig hjá síM
veiðifloitamuim. Er árið 1968 Lang
óhaigstæðaS'ta árið í sögu síM-
veiðamnia, frá því hin nýja veiði
tæ'kmi kom til söigummar.
Heifldartap Síldarvertosmiðja
rikisims á árimu 1968 stov. bráða-
bingðauppgjöri mam uim kr. 50
milfljónuim au'k fyrnimga og er þá
meðtalið tap á mis. Haifernin.um
uir kr. 16.000.000, ásamit fynn-
iraguim og á Leiguisfeipimu ms.
Nordgord tor. 11.720.000.
Samtavæmt bráðabirgðaáiætl'un
er gert ráð fyrir að SflMarverk-
smiðj'ur ríkiisims lái greiddar úr
gen'gishaignaðarsjóði uim 'kr.
3*8.000.000 upp í firamainigreimt
reik trartap. Fyrnimgar að upp-
hæð kr. 35.000.000 eru e/tóki færð
ar till gjalda.
Tap Sí'Ldarverksmiðj a rfikisins
hefði orðið miklu meira, eif birgð
ir frá árimu 1967 hefiðu ekki
sefl’zt á hærra verði en áætflað
hafð'i verið og ölil lýsisfram-
leiðslia ársins 1968 selzit í íebrúar
mlánuði Ell. á muin hærra verði
en 'nokkurnitíma var fáanleigt á
sl. ári. Skömimu efltir eödiuna
ladkkaði verðið uim 8 til 10%, en
hefur nú aftiur þokast uipp á við.
Ráðstaifanir þær, sem gerða.r
voru til þess að bæta aðetöðu ís
lenztoa síidlveiði/filioitania á fjiarflæg
uim’ miðuim báru miinnd éranigur
en 'skyMi vegna afl'abrestsi'ms.
Einis og áður segir söl'tuðu ís-
Lemdinigar samtals 66.4i84 tun.nur
á fjiarlægum mið'Um.
Þessi söltuin hefði igetað orðið
mikllu meiri, ef ekki hefði gætt
milkil'lar tregðu og vamtrúar á því
hjá fLesbum skipstjórum að uinnt
væri að ffk.apa mi'kil aukiin verð
mæti með sölbun alflams uim borð
í veiðffllkipunuim. Þeir sem hófiu
söBbun á hafiiniu snemmia á vertíð
inni máðu flestir ágætuim áranigri
og hinir igióðum eiftir abvitoum,
sam síðar hófust handa.
ÞÁTTTAKA í VEIÐUNUM
A'fflls tóku þátt í síllldveiðum
með hrimgnót á fjarílæiguim mið-
um 103 Skip á móti 148 Skipuim
1967.
17 tikip sturuduðu eimgömgu
veiðar fyrir summan og suðvestan
land á móti 20 skipum 11967. Affls
haía þvi verið á síMveiðutn í
len.gri eða stóemimri tíirna 120
skip á móti 168 skipum 1967.
3® Skip tibumduðu tlimg/ömgu
veiðar á NA og A svæðirau, en
64 Skip þar og á Færeyja-, Hjaflt
Lands- og Norðursjávarmiðum.
Eitt þeirra skipa, ms. Örn RE 1,
reyradi veiðar í árslok við auist-
ureitirönd Norður-Ameríku og aifil-
aði 292 tomn.
Hefur s'kipið haldi'ð áfram sólkn
á miðin vestra og heflur aflinin
giæðzt síðustu vikurnar.
VERD Á SÍLDARLÝSI
OG SÍLDARMJÖLI
í áætlún Síldarveitosimiðj a rík
isins um rdkstur verkumiðja'nma
suirmarið og haustið 1968, sem.
gerð var vorið 1968, var verðið
á síflidarlýs'i reiknað £ 41-0-0-
fyrir tonmið cif. Síðar féffl verðið
í £ 34-0-0 eða jafimvel læigra, en
dklkert sfiidarlýi-i af venjuflietgum
gæðaflokki miun þó hafa verið
sefllt frá í'Slaind'i á lægra verðí en
£ 37-0-0 cif árið 1968. Meðal-
verð á seflidu síMarlýsi á árimu
1968 mun hafa verið milli £
41 -— 42 tonnið cif.
Vorið 1968 var verð á síldar-
mjöli 17 Sh til 18/6 fyrir protein
einimguma í ton.mi cif. Á því verði
var seiit fyrirfram meira maign
af liffldar'mjöll en framfl'ei'tt var,
þeigar til kom. Síðar hækkaði
verðið, var í ársflok sh 19/6 fyrir
prötein'einin.gu í tonni, en vegna
afliiabresitsins og lítil'Lar fram-
leiðlslu var nær ekkert síMar-
mjöl fyrir hemdi til að njóta
verðhætokunarinnar og suana
firamieiðendur skorti milkið
rma.gn 'til þeeis að igeta fufflnæigt
fyrirfr'aimigerðum samnimgum, en
þeir voru flestir gerðir með fyr-
irvara um aiflla, sem bebur flór.
Hoiif'ur eru nú milkliu betri en
í fyrra um verð á sffldarilýsi og
mjöli.
Svartsýni um síldveiðar í sumar
á ís’landsmiðum.
Finn DevoM, hinn kunni norski
fisikifræðinigur,' hafði litið bjart-
ari aiuguim á afllahorfiur vetrar-
síldarinnar vLð Noireigsistrendur
en raun bar vitni, því að vetrar
síldveiði Norðmanina brásit svo
hrapanleiga, að íilíks eru ekki
dæmi í 80 ár.
í „Fiskaren" frá 21. apríl sL
er vitinað til uimmæla Devoldis á
fiuJ/ibrúaiáðsifundi sfMarsöliuisaim-
laigs Norðmanraa, s©m haldiimn
var í Björgvin 16. apríl s.L
Devolld kvaðst í fyrstu hafa
ótltast að norsku hrimgnótabát-
arnir heifðu í vebur fælt síMina
niður í 390 til 400 m'etra dýpi,
þar sem ekk i var unnt að ná til
heranar. Nú kvað t hann heflzt
áiíta að lóðrébt byligjuihreyfiinig
sjávarims oig hitasikil í sjóniuan
væru orsök þess, að síLdm eótti
í dýpið. Sam sé af beinum haf-
fræðileguim ástæðuim. Sífldin
vœri nú 150 sjómíiiuim a'Uiiitar og
50 norðar en venja væri tii á
þes-suim tíma. Þetta kunmi að
vera í sambandi við það, að síld
in heflldiur áfram að slkipta um
dvalarstað og breyta görngu
si-mni. Það virðist vera á fierð-
inni gjörbreytimg af sama tagi
oig fyrir eibt h-undrað árum, þeg-
ar -iiffldin hvarf afllgjör'Lega frá
strömduim Noregs uim tima. Jafn
vonlaiuisar væru hoi'fiurnar fyrir
ísland, setn etóki gæti vænzt sum
arsí'Jdveiði ililjóbliega.
De-voM telur, að sú sáflid, seim
en.n er í haifiruu, rmun!i fyrr eða
síðar Leita inn á austurmörk ís-
hafsbrúmarinmar, en ekíki þaiu
vestlægu, og þar með hafna í
Norður-Noragi. Áður en varir
gæti slkapazt hliðstæðar aðstæð-
uir við þær, sem færðu Norð-
mömmum nýbt og Lamgvarandi
veiðitímabill við Suður-Noreg.
En þebba er aðeims gebgába, sa.gðS,
Devofl'd að lotoum.
Ekki reyndist það .-jvo fyrir 90
tifl 100 árum, að sfJdlveiði brygð-
ist hér ja'fnhíiða og h'ún brásit í
Noragi, þvi þá hófuist sflMveiðar
hér með 1-aindnótum oig í laginet.
Var eirltoum góð veiði fiyrstu ár
míurada tuigs nítjámdu aMairi'ranar
í Eyjafirði og Austfj'örðum.
íisiienaku fi teifræðMVgainnir
Frambiild á bls. 25