Morgunblaðið - 17.10.1969, Síða 18

18
MOBGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1060
laun þeirra uxu, bæði í beinum
verðimætuim og Wutfaili af þjóð-
artekjum, þá er óhjáikvæmilegt,
að þeir lagi sig nú eftir minnk-
uðum þjóðartekjum, þarugað til úr
hefur rætzt.
Ýrnsir hafa gerzt til að rugla
wm fyrir mönnum í þessum efn-
uim. Þar hafa þeir verið ákaf-
astir, sem minnsta hluitdeild eiga
í verkalýðshpeyfingunini, og þá
einkiuim Framsóknarmenn og
steingerðir líniukommar. Flestir
hinna ábyrgu venkalýðsforingja
hafa aftur á móti, án tillits til
flokksstöðu, gert sér ljósf hið
sanna samhengi. í samskiptum
þedrra og atvinmurekenda og
beggja við ríkisvaldið hefur raun
ar á ým®u oltið, enda hafa kom-
ið í ljós gallar á vimnulöggjöf-
in.ni, er úr þarf að bæta. En
hvað sem því líður verður að
játa, að bæði í samningsgerð vet
urinn 1967—68 og einkum á sl.
vori, í maí 1969, þá sýndu for-
iingjar verkalýðdhreyfingarinnar
lofsverðan skilnimg á eðli vand-
ans. Samið var um hóflegar upp
bótagreiðslur vegna verðhækk-
ama. Þar á móti voru að vísu
áskilin þýðingarmikil fríðdndi í
framitíðinni með loforðum um líf
eyrissjóði. Atvinnurekendur
tóku þannig á sig byrði, er þeir
siíðar verða að axla.
Þó að skaplega tækist að lok-
um, varð það ekki erfiðleika-
laust. Ráðstafanirnar í fyrralhaust
voru að sjálfsögðu ekki vinisæl-
ar. Enda reymdi á ákvörðunar-
þrek, þegar þær voru ákveðn-
ar eftir að sflitnaði upp úr við-
ræðum stjórnmálaflokkanma og
yfir vofðu verkföll, er hófust að
nokkru skömmu eftir áramót.
Mi'kla þolinmæði þ-urfti til að
standast þetta Þóf, er varð því
erfiðara og langvinnara sem hver
höndin var upp á móti annarri
inruan verkalýðshreyfingarimnar.
En þrátt fyrir stóryrði og hót-
anir, mátti þó verða vart
s'kilnings og samnimgsvilja hjá
fleirum en í fljótu bragði hefði
mátt ætla. Ríkisstjórnin gekk á
það lag, jafniframt því sem hún
va>r ákveðin í að láta ekki umd-
an síga um meginatriði. Að lok-
um tókst að ná viðtækum samn-
ingum, er eftir atvikum voru við
unanlegir og ólílkt heilladrýgri
en ef menn hefðu neyðzt til lög-
festingar jafnvel þótt efnis-
ákvæðin hefðu orðið svipuð.
Með þeim skerðingum á upp-
bótum, sem samkomulag varð um
í launasamningunum á sl. vori,
voru sköpuð akilyrði fyrir því,
að heilbrigðux aívinmurekstur
fái hér þrifizt og hafin verði ný
framfanasókn, landi og lýð til
heilla. Því fer þó fjarri að entg-
ar uppbætur eigi að greiða sam-
kv. þessu/m samnin.gum. Þeim
mun hærri uppbætur, sem lauin.-
þegar fá, því meira hljóta aftur
á móti t.d. landbúnaðarvöruT að
hækka vegna kaupliðarims. Um
allt þetta var samið fyrirfram,
að svo miklu leyti, sem landslög
kváðu ekki skýrt á. Þess vegna
er hrein blekking, þegar látið er
eins og verðhæikkanir á s.l.
sumri og undanfarna mánuði
hatfi komið á óvart og séu rík-
isstjórninini að kenma. Samnings-
aðiliar gerðu sér að sjálfsögðu
glögga gnein fyrir þessu orsaka
samhengi.
Þó að öllum væri vitanlegt, að
ríikisstjórnin gæti ekki spornað
við öllum hækbunum, þá hefur
hún gert það hvar sem hún hafði
tök á. Má og með fullum rök-
um segja, að of mlkilli hörku
hafi verið beitt gegn verzlunar-
stéttinni í verðlagninganmálum.
Hvað sem um það er, þá viður-
kenna flestir, að núgildarudi
sikipan þeirra mála fái ekki stað-
izt ti/1 lengdar. Nú er fyrir hendi
ítarlegt frumvarp um aðra skip-
an þeirna, og mun af hálfu Sjálf
stæðisflokksins verða Lögð rík
áherzla á, að það fáist afgreitt á
þessu Alþingi. Þó að þrengja
hafi orðið hag verzlunarstéttar-
ininar eins og annarra á meðan
menn voru að brjótast út úr erfið
leikunum, þá verður ekki við
það unað tii Ien.gd-ar, að hún
þurfi að sæta misviturri forsjá af
hálfu almannavalds og stéttarfé-
laga, einmitt í þeim efnum, þar
sem frjáls samkeppni jatfnar ör-
ugglegast metin.
Enginn skyldi samt gleyma
því, að einmitt vegna hinna harð
hentu náðstafana, sem beitt hef-
ur verið hin. síðustu misseri,
þá hetfur tekizt að forða því að
innleitt yrði á ný allsherjar-
hafta- og ríkisforsjárkerfi, svip-
að og hér var sett á stofn á
kreppuárunum á fjórða tug ald-
arinnar og stóð nærri heilan
mannsaldur. Öðru hvoru tókst
raunar að lina á framikvæmd
þess, en hún var hert aftur, er
í móti blés, þangað til í þessu
varð alger stefnuibreyting á ár-
inu 1960. Það, seim einkum bar í
miili í viðræðum stjórnmála-
flokkanna á sl. hausti, var ein-
mitt þetta, hvort tekið skyldi
upp enn á ný forsjár- og hatfta-
kertfi, e.t.v. undir einhverju
nýju anmarlegu nafni, eða hald-
ið í meginatriðum því f-relsi, sem
áunniizt hefur fná árinu 1960. Að
mínu viti er það höfuðáviinning-
urinn við þær ráðstafanir, sem
valdar voru, og raunar einnig
fonsenda þess, að þær heppnist,
að tekizt hetfúr að hindra nýja
sókn ófrelsisaflanna í nokkru
þvi, er hefur varanilega þýðingu.
Enda þótt verðlagshöftin sé'U ill,
þá eru samt allir, a.m.k. í orði
kveðn.u, saimmáia um, að þau
megi ekki standa lengur en
brýnasta þörf er á. Um hitt er
varanlegur ágreiningur, sá, er
einna meistu skiptir í íslenzkum
stjórnmálum nú, hvort miða eigi
að sem mestu frelsi í innflutn-
ingi tg öðrum athöfruum borgar-
anna, eða opiinbenri forsjá og af
skiptasemi undir þessu heitinu
eða hin“’
VÍKKA ÞARF GRUNDVÖLL
ATVINNULÍ FSIN S
Þó að mjög horfi í rétta átt
frá því, sem var fyrir nokkrum
mánuðum, þá er sá ljóður á, að
ekki akuli enn til hlítar hafa tek
izt að koma í veg fyrir atvinnu-
leysi. Nú er það að visu svo, að
fá þjóðfélög eru með öllu laus
við atvinnuleysi. Flutningur á
milli starfa, árstíðasveiiflur og
markaðsbreytingar svo og stað-
bundmar aðstæður gera að verk-
um, að þótt skortur sé á vinnu-
afli suims staðar, þá kann að vera
atvinnuleysi annans staðar, a.m.
k. um skeið, í einu og sama þjóð-
félagi. Skráningu er einniig mis-
jafnlega háttað, svo og við hvað
er miðað, þegar talað er um,
hversu mikill hundraðshluti sé
án atvinnu. Hækkun atvinnuleys-
isbóta um síðustu áramót ýtti
undir sknáningu og gerir saman-
burð við fyrri ár erfiðari. Allt
um það er víst, að á þessu ári
hefur haldizt nökkurt atvinnu-
leysi, raunar að mestu staðbund
ið í hinum fjölmennustu byggðar
lögum. Hinar aimenmu efnahags-
náðstafandr, ásamt viðbótar ráð-
stöfunum, er ríkisvaildið gerði í
samráði við verkalýðshreyfing-
una og Vinnuveitendasamtökin,
hafa aftur á móti að mestu eytt
atvinnuleysinu víðast hvar á
landinu. Á Siglufirði og í mesta
þéttbýMnu, Reykjavík og Akur-
eyri, er ástandið lakast. At-
vinnuleysinigjahópuirinn er raun
ar ýmislega samsettiur, og þar
koma mangar ástæður til greina,
en miklu veldur minnkun bygg-
ingarvinnu. Hún stendur aftur í
nániu sam'bandi við hina óviðráð-
anlegu rýrnun þjóðartekna, en
augaleið gefur, að menn þurfa
að hafa allmiklar tekjur umfram
brýnustu nauðsynjor til þess að
ráðast í nýbyggttngar svo veru-
legu nemi, þar sem húsnæðis-
skortuir er þó ekki meiri en hér.
Enda hlýtur magn íbúðarbygg-
inga að miðast við húsniæðisþörf
en ekki atvinmutoætur, nema unnt
sé að fullnægja hvoru tveggja í
senm
Menn horfa fram á komandi
vetur með nokkrum ugg, enda
er af sumum markvisst unnið að
því að auka hann. Sanmarlega
eru vandamálin þó slík að líta
verður þau raunsæum auigum,
hvorki magna þau né mimnka.
Nú er lokið fyrsta áfanga hinna
miklu framkvæmda við virkjun
Þjórsár við Búrfell og byggingu
álbræðslunnar í Straumsvik svo
og hafnargerð þar. Að vísu hef -
uir þegar verið samið um örari
stækkun álbræðslunmar en í upp
hafi var ráðgert. Þegar af því,
leiðir þörf á skjótari virkjunar-
framkvæmdum við Þjórsá. Við
þessar framkvæmdir þartf auikið
mannafl þegar fram á næsta
ár kemur, svo og fá fleiri fasta
vinnu við álbræðsiuna. En þess-
ar frambúðarráðstatfanir leysa
ekkii vanda okkar í vetur. Þá er
einnig ljóst, að sáralítil síldveiði
og nánast engin síldarvinmsla í
landinu lengst af á sumrinu hef-
ur hlotið að hafa í för með sér
muíi minni vinnu en ella hefði
verið fyrir hendi. Af þessum
sökum hafa verið ákveðnar ýms-
ar framkvæmdir í húsbygging-
um, vegalagninigu, skipasmíðum
og öðnu til að bæta úr ástand-
inu næstu mánuði. Allt er þetta
líklegt til að koma að gagni,
ásamt þeim ráðstöfunum, sem at-
vinnumálanefndi'r hófu undir-
búning að á s.l. vetri. Þá verður
aldrei lögð nógsamleg áherzla á,
að úrslitum hlýtur að ráða vel-
gengni atvinnuveganna í heild.
Það er hún, sem sker úr.
Þess vegna megum við aldrei
láta okkur úr huga f-alla hötfuð-
lærdóminn af undanförnum erfið
leikum. Hann er sá, að grund-
völlur íslenzks atvinnulífs er of
veikur og þröngur. Stoðirnar,
sem efmahagur og afkoma og þar
með atvinna landsmanna standa
á, eru of fáar. Þetta er engin
nýjung.
Þegar á fyrstu árum þessa
áratugs, var það eitt aðal-
ágreinlngsefni milli ríkisstjórn
ar og stjórnarandstöðu, að hinir
síðartöldu ásökuðu stjórnina fyr
iir að treysta ekki nógu mikið á
hina gömlu atvinnuvegi lands-
manna og áttu þá eihkum við
landbúnað og sjávarútveg. Síð-
ar var ég árum saman skamimað-
ur fyrir, að mig skorti trú á
landið, af því að ég æ ofan í æ
brýndi fyrir mönnum, að velmeg
un okkar stæði of veikum fótum
Ég orðaði það stundum svo, að
það ríki væri ekki byggt á nógu
föstum grunni, er hefði óveiddan
fisk syndandi i sjónum sem aðal
undinstöðu. Ágreiningurinn um
Búrtfellsvirkjun, álsamniinig og
kisilgúrvinnslu var einnig fyrst
og fremst um þetta. Við, sem
börðumst fyrir þessum fram-
kvæmdum, gerðum það af því,
að við vorum sannfærðir um að
treysta yrði betur öryggi ís-
lenzks efnahags og atvinnu ís-
lenzku þjóðarinnar. Þá var því
haldið fram, að við vantreystum
hinum „þjóðlegu íslenzku at-
vin.niuvegum“ og vildum of-
þenslu á vinnumiarkaði.
Við svöruiðum því til, að því
færi fjarri, að við vantreystum
þeim atvinnugreinum, sem fyrir
væru, en of mikið mætti ekki á
þær leggja. Menn yrðu og að
átta sig á eðli þeinra, því að þótt
þeim vegnaði vel þá um sinn,
yrðu menn að vera við því bún
ir, að óhagstæð sveifla yrði þá
og þegar. Enda væri otf seint að
byrgja brunninn þegar barnið
væni dottið ofan í. Sem betur
fler urðum við, sem þessu héld-
um fram, ofan á, bæði um ákvörð
un þessara framkvæmda og í
kosningunum 1967. Þess vegna
var þjóðin máklu betur viðtoúin
örðugleikunum en ef farið hefði
verið að ráðum stjórnarand-
stæðinga. Eða hvernig halda
menn, að atvinnuástand hefði ver
ið hér, ef ekki hefði verið samdð
um Búrfellsvirkjun’, álbræðslu-
byggin'gu og kísilgúrvinnslu á
árinu 1966?
Með þeim ákvörðunum urðu
aldaskil í íslenzkri atvinnusögu.
Við, sem beittum okkur fyrir
þessum fram'kvæmdum, þóttumst
sjá það þá þegar. En öll síðari
reynsla hefur staðfest það miklu
betur en okkur gat þá órað fyr-
ir. Nú blandast fáum hugur um
það, að velfarnaður þjóðarinnar
sé kominn undir hagnýtingu
allra auðlinda landsins, og beit-
in.gu vísinda og tækni í þeim
efnum i mun ríkana mæli en
nokkru sinni fyrr. Ekki er móg
að játa þetta í orðum, heldur
verða athafnir að fylgja. Aðrir
mér fænari munu siðar á þess-
um Landsfundi ræða um þátt ísl-
enzkra vísindamanna í lausn
þessa mákla verketfnis, og þá
einkum í öflun þeirnar þekkimg-
ar, sem er alger forsenda fram-
kvajnda. En þótt hún væri fyr-
ít hendi, skulum við í hrein-
skilni játa, að okkur skortir
styrk í eigin afli til þeirra stór-
framkvæmda, sem vonandi verð-
ur eigi allt of langt að bíða.
Sumir segja rauniar, að við get-
um komizt mi'klu lengra áleiðis
eindn, en okbur hafi hingað
til tekizt, etf við fullvinnum alla
okkar framleiðslu í landinu
sjálfu. Vafalaust er margt ógert
í þessum efnum. Rí'kisstjórnin
hefur t.d. á undanförmim mán-
uðum la.gt sig fram um að greið-a
fyrir au'kiinni vinnslu Skinna-
vöru í landinu. Svo einföld sem
sú framleiðsla og sala hennar
virðist vera, hefur samt þegar
komið í ljós, að en.gu verulegu
verður þar komið áleiðis, n.ema
með náinni samvinnu við er-
lenda aðila, er bæði leggi til
þekkingu og stuðli að markaðsöfl
un. Slikt hið sam.a á við um
ýmsa aðra fullvinnslu afurða
okkar, einniig sjávarafurða. Skjót
lega mun einnig sannast, að
vegna hærri tolla erlendis á full-
unni vöru en lítt unni, er
hin fuillunna ekki eins auðseljan-
leg og miargir ætla. Við verstu
sveifluimiair í etfmaihagsmálum okk
air verður ekki heldur ráðið imeð
þvi að treysta enn m.eira en áð-
ur á það hráefni, sem illilegast
hefur brugðizt að umdantfönnu.
Hér þarf því að leita fleiri úr-
ræða. Sjálfsagðara er þó en svo,
að fleiri orðum þurfi um að fara,
að eftir föugum ber að fu.llvinna
í liandinu aillia þá vöru, sem við
höfum yfir að ráða. En það er
bara ekki nóg.
SAMVINNA VIÐ AÐRA
Mestu og óforgengilegustu
efnisOiegu verðttnæti Isíliendimiga
eru fólgin í afli vatns og gutfu.
Þemmiam aifligjiatfa verðúr að nýta
miklu betur en áður. Hingað tii
hietfur það dregizt um otf atf því,
að við höfuim verið hræddir um,
að samvinna við aðra yrði okk-
ur ofvaxin. Ef við látum
þann ótta vera okkur lengur fjöt
ur um fót, fer efcki hjá því, að
við drögumist aftur úr. Hinir
óttaslegnu muemm verðia að gena
þæði sjáfuim sér og öðrum, grein
fyrir, hverjar óhjákvæmilegar af
leiðingar óttanis eru:
Sífelldar sveiflur í lífskjörum
og hægari og minni framtfarir til
lengdar í okkar landi en öðr-
um, sem búsettar eru af þjóðum á
svipuðu menningarstigi og við.
Ef menn vilja einan'grun, þá
verða þeir að taka afleiðingum
hennar, og reyna þá hvorki
gagn.vart sjáifum sér nié öðrum
að hræsna með þvi, að þeir séu
hinir mestu framfaramienn. Þeir
eru þvert á móti menn aftur-
halds og úrtölu. Einangrunin,
sem nærri hafði drepið þjóðina
á löngurn þungbærum öldum, er
þeim runnin svo í merg og bein,
að þeir standa uppi sem nátt-
tröli á tímum hinna mestu fram-
fara. Vísindi og tæknd nútímans
og hagnýting þeirra er bundin
þeirri forsendu, að víðtækt sam-
stanf eigi sér stað. Þess vegna
leita jafnvel stórþjóðirnar sam-
starfs við aðra, jafnt stórar þjóð
ir sem smáar. Ef stórþjóðun-
um er slíks þörf, þá er smáþjóð-
unum það nauðsyn. Auðvitað
vei-ður að hafa gát á.
Gáttir all'ar áðr ganigi fram
of skoðask skyli.
En nú höfum við i mörg ár haft
næg tækifæri til þess að kynn-
ast afeiðingum efnahagssam-
starfs ýmissa okkar nánustu
frænd- og vinaþjóða. Það er
Fríverzlunanbandalag Evrópu,
EFTA. Á meðal þessana þjóða
er eniginn ágreiniiniguir vum, a@
svo langt sem það nær, hafi
það orðið til góðs. Innan EFTA
toetfur ekki komdð fnam neinn sá
ágallli, er mienm hér og amnars
Staðar áðttir óttuðust að leiða
kynni atf sií'kri etfniahaigssam-
vinnu margra ólíkra ríkja, mis-
jaflnra að auðlegð, mjaintnifjölda
og valdi.
EFTA-samstarfið hefur á enig-
an hátt skert sjálfstæðn aðildar-
ríkja. Þau hafa eftir sem áður
ólíka stefnu og stöðu í alþjóða-
málum. Sum enu hliutlaus, Sviss-
land meira að segja í svo ríkum
mæli, að það hefur aldrei gen.g-
ið í samtök Samedmuðu þjóðanna.
Enn önnur eru í Atlants-
hafsbandalaginu. Þessi ólíka
staða er glögg sönnun um stjóm
málalegt sjáltfstæði hvers ríkia
um sig. Hvergi hefur held-
ur heyrzt nokkur umkvörtiun um
yfirgang í fjárhagsefnum, sem
ennað bandalagsríki hafi beitt inn
an endimorka hins.
Þávaraindi forseti Sviisálands,
sem einmitt var einnig efnahags-
málaráðherra lands síns, sagði
eitt sinm, að fyrir fsland mundi
það hyggilegt, miðað við
reynislu Sviss, að gerast aðSli
EFTA, en þó skyldum við ekki
hialda að þar með væui alhiir
okkar vandi leystur. Norð-
urlandaríkin í EFTA telja sig
hafa haft mifcki mieiri vinning af
EFTA, en þau hafi fyrirfram bú-
izt við. Þau höfðu árum samam
stritazt við að toma á hjá sér auk
inn:i efnahagssamvinmu, en mis-
telkizt að meistu þanigað til EFTA-
samstarfið hófst. Höfluðávinning
inn segja þau einmitt vera það
nána samstarf sín á milli, sem
þanniig hafi gkapazt og smá vaxið.
Hvorki ásælni an.narra né
þeirra sjálfra í milli hetfuir orð-
ið þeim ásteitingarsteinn innan
þessara vébanda. Á fundum
Norðurlandaráðs er það nú ár
eftir ár eitt höfuðumræðuefni,
að samstarfið innan EFTA hafi
orðið öllium löndunum slí'k lyfti-
stöng, að þar með sé sannað, að
enn nánara samstarf hjóti að
verða þeim til góðs. Bollalegg-
ingar um enn aukna samvinmu
er þeÍTra mál en ekki okkar, því
að fráleitt er að halda, að við
getum tekið þátt í nánara sam-
starfi Norðuriandarikjanma.' Nor
dek, nema því aðeins að við
nálguimst það fynst með inn-
göngu í EFTA. Síðan verðum
við að láta eigin reynslu skera
úr uim, hvort við viljum halda
len.gra til samstarfs eða efcki.
Norðuriandaríkin gera sér það
ljóst, að ef fslamid gerist ekki að-
ili að EFTA, þá er áfnamhald-
andi sanwinna þess við þau t.d.
innam Norðurlandaráðs ákaflega
haldlítil, þó að hún haggist ekki
að nafnimu til. Meðal annars þess
vegna hafa þau nú samþykkt
stofnun hins norræna iðnþróun-
arsjóðs til þess að auðveLda inn-
göngu okkar í EFTA, enda er
tilvera hans háð slíkri aðiid
okkar. Með þessu móti yrði mjög
létt undir með ísdenzkum iðnaði,
enda getur hann aldrei orðið sú
uppistaða okkar efnahagslífs,
sem við þuirtfum á að halda, ef
hann á að vera bundinn við
okkar þnönga mar'kað. Ef halda
á honuim uppi með tollvernd eða
innflutningshöftuim hlýtur það að
leiða til hækkaðs verðlags.sem
lieggst á úflflutningsframLeiðsluna
og torveldar hana. Mögiuleikar
beggja, sjávarútvegs og iðnaðar,
til að veita vaxandi fóllksfjölda
atvinnu, venða þess vegna mjög
skertir. Af þessu leiða því til
langframa Lakari Lífskjör og at-
vinnuskortur. Auðvitað þarf mik
ið átak fyrir íslenzkan smáiðnað
til að standast erlenda sam-
keppni jafint innanlands og ut-
an. En þar birtast glæstir fram-
tíðarmögu'leikar í stað kreppu
og kyrrstöðu, ef einangrunin er
valin, Enda fær ísdenzkur iðnað
ur langan aðlögunartima auk iðn
'þnóunarsjóðsins tii að styrkja
isamkeppnisstöðu sína. Sjávarút
veguriinn mundi aftur á móti þeg
■ar í stað njótia hlunninda toll-
flrelsis af þeim út'flutnin g.i, sem
lEFTA-samningar taka til. Svo
imundi landbúmaður og fá greið-
>ari mögúleika til sölu á kinda-
kjöti en nú, og varða þessir
laamningar hann þó minnst af ölfl
cum höfuðatvinnuvegun'um.
Hér eru vissúlega mikiir hags-
.munir í húfli og er þess vegna
eðlilegt, að samtök þeirra, sem
mestan hlut eiga að, láti uppi
skoðun sína áður en endanleg
ákvörðun er tekiin.
En eðlilegt er, að almenning-
•ur spyrji:
Ef aðrir, þeir, sem okkur eru
líkastir, að menningu og efna-
hag, hafa svo góða reynslu, hví
skyldum við þá óttast, að
reynsla okkar yrði önnur og lak-
ari?
Suimir segja, að með þessu móti
imunutm við glata viðiskiptamögu-
Leikuim vi@ lönd, sem eru utan.
við EFTA. Sovétmen.n hafa