Morgunblaðið - 17.10.1969, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1009
y 9
iniilkilu mánari efnahaigBsaímvinnu
ivið Finnland en við akfcur, og
láta sér rnun hiuigaðra um stefmu
Finna í heild en okkar. Engu að
siíðhr hiaifla þieiir ekbeirt haft að
athu'ga við aðild Finna, sem
raunar er köliiuð aukaaðild að
iEFTA. Hví skyldu Sovétmenn þá
hafa á móti aðild okkar? Eink-
um þar sem við höfum í samn-
ingaviðræðunum til fulls gert
igrein fyrir sénáfcvæðum, er við
iþurfum á að hal'da vegna þess að
við viljum halda góðum viðiskipt
um við löndin austan járntjalds,
þar mieð Sovétrífcin og eru allar
lífcur tiil, að þetta verði ekki að
ásteitingarsteini, ef önnur atriði
hamla efcki.
Enn aðrir segja, að við eig-
um að leggja megináherzlu á
aukina efnahagssamvinnu við
Bandaríkin. Og öðru hvoru
heyrast mjög hástemmdar radd-
ir um fjársjóði, sem þar liggi
iautsir fyrir okkur til ýrniss-
konar framkvæmda, ef við vilj-
um eftir leita. Allt hvílir þetta
tal á misskilningi, svo og að tolla
ívilnanir séu þar fáanlegar fyr
ir okkur eina. Þær eru þvert á
móti torfengnar þegar, vegna
stöðugrar ásófcnar þess mikla
rálkjaifjölda er góðs vilja njóta
af kaupgetu Bandaríkjanna og
mundu teiija sig öll eiga rétt til
hinina sömiu hllunninda og einum
væri veitt. Með þessu er engan
veginn sagt, að ekki sé unnt eðia
skynsamlegt að ná samvinnu við
Bandarikjamenn um nytsamar
fnamfcvæmdir hér á landd.
En þá verður það að gerast með
samvinnu við einikaaðila fyrst
og fremst, og á þann veg, að
báðir sjái sér hag í.
Samvinna íslands og Banda-
ríkjanna innan Atlantsihafsbanda
lagisins og varnarsamningurinn á
milji þessara tveggja landa fær-
ir íslendingum engan rétt til
fjárhagsaðstoðar af hálfu Banda-
ríkjanna. Ætlun okkar hefur
aldrei verið sú að selja ísland,
eins og auðvirðilegustu andstæð-
ingarnir haifa haft á orði, heldur
að tryggja varnir landsins og sjá
þannig borgið bæði öryggi þess
og þeirri fruimiSkyldu hvers sjáif-
stæðs ríkis, að landrými þess
verði ek'ki valdatómrúm, hættu-
legt fyrir næstu nágranna og þar
með heimsfriðinn.
Um það verður ek'ki deilt, að
Atlantslhafsbandalagið hefur náð
þeim hötfuðtilgangi sínum, að
friða þann hluta heiimisinis, sem
því er ætlað að veita öryggi.
Þegar af þeirri ástæðu væri fá-
víslegt að rjúfa nú þessi samtök
og fyrir ísland eitt að hverfa
brott úr þeim. Um hitt má
spyrja, hvort ástand í heiimsmál-
um sé nú þeim mun friðvæn-
legra en fyrr, að óhætt sé að
láta ísland liggja vamarlaust í
skjóli þess öryggis, sem ábyrgð-
aryfirlýsing Atlantshafssáttmál-
ans veitir. Víst vonum við, að
friðarhorfur fari batnandi og
stöðugt ber að fylgjast með því,
hivort aitvik hiaifi breytzt svo, aö
íslandi sé óhætt að láta varnar-
liðið hverfa á brott. En ekki tjá-
ir að láltia bréðiabipgiðiaþata
blinda sig fyrir hinu raunveru-
lega ástandi. Innrásin í Tékkó-
elóvakíu og atburðirnir, sem síð-
ar hafa gerzt þar, sanna hvílík
hætta það er að njóta ekki vama
Óálleitimnia bainidaimiaininia. Breehrvev
kenningin svokallaða, sem felur
í sér fullyrðingu um íhlutunar-
rétt Sovétmanna um öll sósíalísk
ríki, þ.e.a.s. þau, þar sem komm-
únistar einu sinni haifa náð vöild-
uim, eyfcur enn hættuna af varn-
arleysi. íslenzikir ungfcomimún-
istar segja jafnvel eftir þá yfir-
lýsingu hiklaust, að þeir stefni
aið „sósíalbiákiri þjóðlféllaigsbylt-
ingu“. Vissulega væri það
ábyrgðarlaus leikur að eldi að
etfna tiil varnarleysis íslands
nú.
Jaifn sjiáiiflsiaigt er, að við leggj-
um otokax lóð á þá vogarskál,
sem stuðlar að bættu saimkomu-
lagi og minnikandi spennu í
heiimamálum. Þess vegna hefi ég
verið því meðmæltur, að haldin
yrðli rláðlstefnia til eifliiinlgar örygigiis
Evrópulanidiai, þegar mál ent
svo undirbúin, að möguleilkar
eru á árangri, enda séu öll ríki,
sem beina aðild eiga, þ.á.m. öll
aðildarriki Atlantshafsbanda-
lagsins, þátttakendur.
Þegar litið er yfir helztu deilu-
mál síðustu ára og áratuga, sést,
að Sjálifstæðismenn hafa í meg-
inatriðum haft rétt fyrir sér.
Aðvamainir okfcar gegn hættum
af varnarleysi og oftrú á af-
Skiptaleysi þeirra, sem stöðugt
bera friðarhjal á vörum, haia því
miiðluir reynzt réttair. Endia er enig
inn efi á, að AtlantShafsbanda-
lagið nýtur nú almennari stuðn-
ings hér en nofckru sinni fyrr.
UNNIÐ TIL TRAUSTS
Sama máli gegnir um innan-
landsmállin. Við Sjálfstæðismenn
höfðum oftar og eindregnar en
nokkrir aðrir varað við hættunni
af of einhæfu atvinnulífi. Við
höfðum einnig manna mest brýnt
fyrir almenningi nauðsyn þess,
að hefjast handa um stóraukna
fjöibreytni þess, áður en veru-
legur voði stafaði af. Sveiflan
niður á við varð stærri og ákyndj
legri en olklkur hafði uggað.
Tekjumissirinn varð svo gífur-
legur, að ætla hefði mátt, að al-
gert öngþveiti stafaði af. Vegna
viðbúnaðar öklkar, þolinmæði,
leit að sem víðtælkastri lausn,
samfara óhvikuilum vilja til að
velja þær leiðir, er leiddu til
áframhaldandi frelsis en höfnun
nýrra hafta og endurvafcningar
ríkisiforsjár, eru horfur nú mun
betri em búizt var við fyrir
nokkrum mánuðum.
Við höfum því sannarlega
unnið til áframhaldandi trausts
þjóðarinnar. En ofckur hafði
einnig tekizt að leysa hin mest
aðkallandi viðfangsefni fyrir
kosningarnar 1967, og voru þau
þá raunar mun auðveldari en
hin, er siðar hafa kallað að. Þá
hafðum vilð og nýgerlt þær ráð-
stafanir um upphaf stóriðju, sem
Jlíklegar voru til að vaWa alda-
hvörfum. Engu að síður misstum
við fylgi í þeim kosnin'gum.
Kosningagæfa er ætíð völt og
aldrei verður fyrir fram séð hver
úrsfcurður kjósenda verður. Ætíð
verður einhver floklkur fyrir von
brigðum. Við kosningamar 1963
vainin SjiáilflsltiæðiisÆlokkiuiránin niokk
uð á, og þó að hann tapaði hlut-
fallslega mun meira við kosning-
arnar 1967, þá var það ekki ann-
að né rneira en hent hefur alla
fknklka hér og í öðrum lýðfrjáls—
um iöndum öðru hverju. Við
slífcu verða menn að vera bún-
ir. Hvorki má ofmetnast af sigri
né æðrast yfir ósigri.
Um orsalkir úrslitanna 1967 má
margt segja. Allar þvílílkar bolla-
leggingar hljóta þó að vera
■byggðiair á getgátum. Eðii leymá-
iagra taosniniga er eiinmitt þa@, að
kjósandi á rétt ó því að 'kjósa
eins og homum sýnist, án þess að
segja hvað hann gerði og 'hvaða
ástæður voru tíl. Emginn efi er
samt á því, að sú viðleitmi flokks
ins að bæta úr misrétti og 'láta
ein lög ganga yfir alla, átti þátt
í því, að vissir hópar hurfu frá
honum. Slík er mannleg 9kamm-
sýni en leiðréttist iðulega þegar
frá líður og menn átta sig á, að
ölluim er hollast að lúta sömu
löguim. Hér kom einnig til, að
ýmisir, sem fylgja flciklknum að
meginisteifnu og vilja í raun og
veru auka áhrif hans, en eru
óánægðir með einstalkar fram-
kvæmdir svo sem ætíð hlýtur að
verða, ætluðu sér, einis og sum-
ir þeirra berum orðum sögðu, að
áminna flolfckinn eða Tefsa hon-
um með því að kjósa einlhvern
annan. Afleiðing þessa hlýtur að
verða sú, að flakkurinn hafi
miminja ®fl en áðuir til a@ kiomia
fram þeim góðu málum, sem
þesisir menn telja einmitt, að
eklki hafi verið fylgt nógu fast
eftir. Aminningin verður þess
vegna clhjákvæmilega til þess, að
menn refsa sjálfum sér.
Mestu máill Skiptir hér sem
ella, að menn láti meginatriði
ráða, geri greinarimun á þeim og
simáatriðum, er oft geta vaikið,
út alf fyrir sig, réttmæta gremju
um sinn, en haifa eniga eöa sára-
litla frambúðarþýðingu.
KLOFNING MILLI
KYNSLÓÐA YERÐUR AÐ
FORÐAST
Eðli málsins samlkvæmt eru í
Sjálfstæðistflofcknum meiri frjáls
hyggj'umentn en í öðirum flolkfcum,
Þesis vegna er hættara við, að
þeir haWi fast við sérSkoðanir
sínar og virði svokölluð flokks-
bönd minna en aðrir. Á þessu er
þeim mun meiri hætta meðan
tíðarandinn er sá, að Skamma
stjórnmálaflokka og telja þeim
flest til foráttu. Sá hugsunarhátt
ur er nú ærið útbreiddur, efcki
sízt á meðal æsikulýðs og hvílir
þó margt, sem honum er sagt til
stuðnings, á algerum misskiln-
ingi.
T.d. fær það með engu móti
staðizt a.m.k. um fl'Ofck ofckar,
að völd í honum hafi komizt á
æ færri manna hemdur. Hitt er
þverit ó móti óhagganliegur sann-
ieifcuir að formiaðUir og miðstjóm
haifla niú milkíiu miinini áhnif á f nam
boð víðsivegair um iainid en var
fyiriir kj'ördæmiabreytiinigun'a 1959.
Fleklksfcerfið er orðið ólíkt sterk-
ara, enda eru nú, svo dæmi sé
nefnt, ótvíræð fyrinmæli um, að
'flokfcsnáð fcveði á uim sam-
stjórn mieð öðtrum fiokfcum, en
því réði þingfliofckurinn einn áð-
ur fyrri.
Aliir sæfcjumst við eftir fylgi
æskumanna og teiljum það oklk-
ur til ágætis að vera vinsælir í
þeirra hópi, því að eins og skáld-
ið segir:
Ef æSkan vill rétta þér örvandi
hönd
þá ertu á framtíðarvegi.
Frá alda öðli hafa ungir menn
verið vígreifir og baráttuglaðir.
Mikill bluti stjórnmálastanfs er
barátta bæði um menn og mál-
efni. En viðleitni valdhafanna,
þeirra, sem öðrum fremur bera
ábyrgð á velfamaði lands og
þjóðar, verður fyrst og fremst að
beinast að lausn vandamóla,
mála, sem 'koma til þeinra að-
gerða einmitt vegna þess að aðr-
ir hafa efcki getað leyst þau eða
a.m.ik. eklki gert það. Þá er oft
meira í húfi en svo að láta megi
baráttugleðina eina ráða og
löngun til þess að geta sér orð-
stír fyrir vígfiimi og hörku. Oft
hefur verið sagt, að kjarni lýð-
ræðis sé samfcomuilalg eða af-
sláttur á alla vegu. Það er rétt,
að oft er betri hálfur slkaði en
allur. Tðulega þanf að halda á
þrotlausri þolinmæði og sveigj-
anleiik til að ná því fram, sem
miestu var'ðar, enidia vairða leiífcs-
lok meira en vopnaviðskipti. Sá,
sem efcki er reiðubúinn að berj-
asrt til úrslita, og, ef á þanf að
halda, að standa eða faila með
málstað sinum, kemur þó sjaldan
milklu fram.
En kjarkur, barátbugleði og
bjartsýni duiga ekki ein saman.
Ef vel á að fara, verður neynsl-
an, einnig að koma til. Öll þekk-
img er í raun og_ veru saman-
þjöppuð reynsla. í stjónnmálum
er ekki hægt að færa reynsl-
uirua í forim st æ rtT'fræðiformúla
eða vísindalegra kennisetndniga.
Atburðir ag atvilk stjórnmálla eru
siíbreytiiag. Hver einistaklinigur
verður að afla sér þnoska og
yfirisýnar með eigin reynslu. Þó
getur hann einnig notið gagns
af reynslu annarra, ef gát er
beitt á báða bóga, og hvorki
’höfð amdfliauis etftiröpuin né til-
ætlun urn blinda hlýðni. Klofn-
inig á milli kynisióða verður að
forðast: Ó'líkir ald'unsflökfcar
verða að hafa þolgæði til sam-
tala sín á milii, hafa vit tii hæfi
legs samráðs og eflingar samlhuigs
öll'um til heilla. Svo hefur l'engst
af verið innan Sjái'fstæðiisflokks-
ins. Við gkullum öll leggja okik-
ur fram um, að sú verði raunin
eiininig héðian í fná.
Eðllilegt er, að unigir menn
óski eftir endurnýjun á meðal
trúnaðarmanna flotoksins. Þar
skiptir aldur raunar minmstu
miáli, því að enginn, hvorki ung-
uir né gamaill, 'getuir ætiazt til
þess að skipa trúnaðarsæti, nema
hainn njóti triauists. En til tnaiustis
ins verða menn að vinna, jafnt
ungir sem gamlir. Trauist er
hvorki mieðökapað né helzt það
al'ia ævi, ef efcki er stöðugt til
þess unnið.
Engum er það heWur áskapað
að gegna tilteknu emlbætti. Enda
er ekki mikið í þann spunnið,
sem hefur geð í sér til að sitja
í stöðu, sem þeir, er hann settu
þangað, teljia, að hanin eigi nú
að ihveinfa úr. Á mieðain mainni er
haldið í trúmaðarsætá á hann rétt
á hollustu þeirra, sem nann
völdu, og hafa ekki sagt hen-rxi
upp. En ef þeir eru sannfærð-
ir um, að bezt fari á að breyta
tiil, eiga þeir hi'kla'Uist að gera
það. Ti’l þýðin.garmikilla starfa
má ekki velja mann eða halda
honum þar til að gera honum
greiða, helldur atf því að hann er
bezt fær um að leysa þann vanda.
Leita verður ráða til að efla
traust og tengsl á milli kjósenda
og kjörinn.a fulltrúa þeirra. Eng-
inin efi er ó því, að sé hægt að
koma á prótffcosningum, þar sem
viilji kjósenda fær rauniveruleiga
að njóta sín, þá geta þær gert
milkið gagn í þe&sum efnum. Við
fangsefnið er hvort tveggja það,
að kjósandinn telji sig efciki ein-
angraðan og hitt að forða full-
trúamum frá raunveruleigri eða
ímyndiaðrii einamigrun. Laiuisn
þessia verkefnis er þó emgan veg-
inn einföW, og frá prófkosning-
um var horfið í flokki okkar hér
í Reykjaviik, vegna þess að full-
trúaráðið taldi, að þær hefðu
ekki náð tilœtluðium árangri.
Spurninlgin er, hvorlt unint sé að
finna það form, sem tryggi kost-
ina en haldi göllunum í sikefj-
um.
UMBÆTUR f STJÓRNKERFI
Vissulega er þörtf margra um-
bóta í stjómarkerfi ofckar. Mest
er þörfin á því að stöðug og sí-
hvik lítfæð sé á miilli alm'enndngs
og stjórnenda. Þar hetfur kjör-
dæmiaskipun og kosninga-aðferð
úrsllitaþýðingu. Enginn efi er á,
að kjördæmaskipun er hér enn
ófiuilfcomin. En með henni hef-
ur samt niáðst jafnari kosnin.ga-
réttur en nokkru sinni fyrr frá
því að þéttbýli myndaðist á ís-
l'attidi. Því sem áuminlizt hefur má
ekki fórna, héldur einungis um-
bæta það. Við skulum og minn-
ast þess, að þeim þjóðum hef-
ur vegnað bezt, sem sjaldnast og
varlegast breyta sínum stjórnar-
háttum. Þróun hins lifandi lífs,
samsöfnuð reynsla, sem birtist í
framfcvæmd, heflur miiklu heilla-
vænlegri áhrif heldur en skrif-
aðar stjórnarskrár, sem breytt
er'eftir því, seríi vindur blæs á
fáxra ára fresti.
Orðmargir lagabáOkar, sem
ekki eru í samræmi við þjóðtfé-
lagshætti og huigigunabhátt fá
litlu áorkað. Lagabreytingar og
stjórnvaldsákvarðanir fá iitlu
ha.ggað um mannlegt eðli og þau
vandaanál, sem því eru nátemgd-
ust. Engin ein allsherjarlausn
alls vanda hefur enn fundizt.
Þvert á móti hafa þeir gert miest
an skaða, sem sögðust þess um
komnir að s'kapa með ríkisvaW-
inu himnarílki á jörð. Við SjáOf-
stæðkimenn teljurn þvílíka efl-
ingu og forsjá rífcisvaWs horfa til
hins mesta ófarnaðar.
En við teljum þörf á því að
efla stjórnvaldið svo, að það geti
sinnt sínum eðlilegu verkefnum.
Um næstu áramót tekur gildi
ný löggjöf um Stjórnarráð ís-
lands, en hingað til heflur sú lög
gjöf verið mjög í brotum og
afldriei verið léitaztf við að setja
hana í heillegt form frá áirinu
1904. Á grundvelli þessarar lög-
gj.aifar þarf að snúa sér að því
að setja sérákvæði um einstök
ráðuneybi eftir því sem við á
þeim til eflingar og möguleika
till að siinma sím'a'rgbrobniari verk-
efnum í ört vaxanidi þjóðfélagi.
Mér sýnist t.d. einsætt að sam-
eina beri nokkrar stofnanir ráðu
meiytum þeiim, sem þær heyra
undir, eða a.m.k. að koma þar
eintfaldari og kostnaðarminni
tengslum á milLi. Má þar til
nefna embætti fræðslumálastjóra
og mienntamálaráðiuneyti, Bún>-
aðartfélag og landbúnaðarráðu-
neyti. Fiskifélag og sjávarútvegs
málaráðuneyti, Iðnaðarmiálastofn
un og iðniaðarmálaráðuneyti. Að
sjálflsögðu rísa hér sér’hagsmun-
ir á móti. En ölil er þ:ssi starf-
ræksla toostuð af ríkinu eimgönigu
eða yfirgnæfaindi og þess vegna
fráleitt að tala um raunverulegt
sjálfstæði þessara stofnana. Með
breytingunni yrði þvert á rruóti
forðað frá tvíverkn.aði, sparað fé
og skapað greiðvirkara og úr-
skurðarbetra stjórnvald.
FRELSI OG SJÁLFSTÆÐI
DUGAÐ ÍSLENDINGUM BEZT
■ Hér er svo mörgum verkefn*
um að sirania,. að ítrustu haigsýni
veirður að gæta, ef unnt á að vera
að leysa þau svo sem skyWi.
í ræðu minni hefi ég einunigis
drepið á fá þessaxa verkefna.
Þar kemiur fleira en eitt tiL
Mér er að nokkru á sama veg
farið og manni, sem lent hefur
með skip sitt í sjávarháska. Á
meðan hættan stendur bugsar
hann einkum eða eiragönigu um
að bjarga skipinu en ekki um
að prýða það né bæta, þó að
hanni viti þess þörf þegar betur
stendur á. Á sama veg hefux síð-
uisbu misserin öllu öðru fremur
orðið að hugsa um að bjarga
þjóðarfleyinu undan áföllum og
reyraa að kamaat á kynnairi sjó.
En þau meginatriði, sem þá
varð að hafa í huga og ég hefi
einkum rætt um, eru einnig for-
senda þess, að önnur aðkallandi
veirtoeifiná veirði leyst. Um ýmis
þeirra á það og við, að þau valda
eklki samis kaniair skoðainiaiágpein-
ingi og sjálf meginatfriðim. Út af
fyrir sig skiptast íslendingar
ekki í floklka urn ólílkar skoðanir
á nauiðsyn menntunar, heillbrigð
is, dómgæziu, húsnæðis og sam-
gangna, svo að noktour dæmi sýu
talin. Vegna takmarkaðrar fram
kvæm'diaigietu verðiuir naiunar æ-
tíð matsatriði hvað forgarag stouli
h'alfa. Um það sýnist sibt hveirjuim,
svo og um mangháttuð fyrirkomu
laigsatriði, ein þær deilur heyra
till dæguinmiáflla.
Mestu mái skiptir, að við slöfc-
um aWrei á þeirri kröfu, að við
vil’juim vera og eigurn slkilið að
vera í hópi fremstu menningar-
þjóða heims. Slíkt næst ekki
raema til þess sé unnið. En á erf-
iðuim öldum þegar fátækt og um-
toomuleysi þjóðarininar var mest,
vair almeinraiiniguir hér bebuir meamt
aður en aranars staðar fara sög-
ur af, enda hélt tryggð hams við
forna menningu þjóðarinnar ffif
in.u í herani. Þá líftaug megum
við aWrei láta slitna, jafntframt
því, sem við verðum að vaxa
að mennt og þrostoa með nýjum
og vonaradi betri tímum.
Milðað við þjóðarsöguraa er
flofctour okkar, sem varð fertug-
ur hiran 29. maí sL, u'ragur að
árum. En engin fjörutíu árhafa
verið atburðaríkari í sögu ís-
lands. Að sjálflsögðu hefursumt
miistekizt á þessu árabili en.
milklu fflieiina heppraaizt mum bet-
ur an björtustu vonir stóðu til.
Hvorki nú né fyrr hefur neinn
einin fllolklkur verið ailvitur né
ósheikull.
En okkur Sjálfstæðismöranum
er títt að vitraa til reynslu lið-
inna ára af því að hún er ólygn-
asti og öruggasti leiðbeinand-
imin á óséðri f raim'tíöairbrautf.
Reynslan seigir, að á þessu fjöru
tíu ára bili hafi bezt tekizt, þeg-
ar eimdregnast var fylgt hinni
gaigmorðu stofnstefniuskrá fio'kks
oktoar uim frelsi og sjálfstæði
þjóðar jafrat og einstatolinga með
hagsmiuini allra stétta fyrir aug-
uim. Hvorfci him ísleinzíka þjóð né
einstakir ísl'endingar fá haldið
frelsi sínu og sjálfstæði nema
allll'slheirjiairíhaigsmiuinia sé gætlt
En frelsi og sjálfstæði er sá afl-
vaki, sem íslendinguim hefur bezt
dugað. Ef við sjálf dugum þeirri
háleitu hugsjón m'un íslandi vel
vegraa, baeði í bráð og leragd.
Háskólafyrirlestur
FOfiSETI Institute for Internat-
ionail Education, Kennebh Hol-
iand, flytur fyrirlestur í Norræna
húsinu laugardaginn 18. þ.m. kl.
3 e.h. Fyrirlesturinn fjallar um
háskóla í Bandaríkjunum og Ev-
rópu cg framtiðarþróun þeirra.
(Frétt frá HáSkóla íslands).