Morgunblaðið - 03.01.1970, Qupperneq 10

10
MORGrUNBLiAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 11970
Leikfélag Reykjavíkur:
Antigóna
Harmleikur eftir Sófókles
Hýðing: Helgi Hálfdanarson
Leikmynd og búningar:
Steinþór Sigurðsson
Leikstjórn: Sveinn Einarsson
Kreon (Jón Sigurbjömsson) og Antígóna (Helga Bachmann)
GERA má ráð fyrir, að með sýn-
ingu Antígónu hafi Leitefélag
Reykjavikur haft tvennt í huga:
í tfyrsta lagi kVnna leilkihúsgest-
um eitt af öndvegisverkum
leikbótemenntanna, 1 öðriu lagi
taka þátt í félagslegri umræðu
nútíma leikhúss. Þetta kann að
hljóma undarlega. Hvemnig get-
ur verk, sem er meira en tvö
þúsund ára gamalt átt pólitiiskt
erindi? Antígóna er grískt verik
og það fjallar um valdið; boðum
einvalds er stefnt gegn sam-
visiku þegnanna. Hvennig er um-
horfs í Grilkklandi nútímans?
Ástandið þar hetfur valdið mörg-
uim áhyggjum; í samtökum
írjáisra þjóða er Grikkland
vandræðabam.
Antígóna er sígilt dæmi um
varanleik milkils kkáldskapar, að
hann er alltatf tímabær, stundum
knýjandi nauðsyn. Efni leiksins
er í stuttu máli á þá leið, að
Kreon konungur í Þebu hefur
gefið út tilskipun um að ekki
sfculi jarða Políneikes, sem í
bardaga um Þebuborg tféll fyrir
hendi bróður síns. Antígóna
systir Poilíneikesar hetfuir bann
konungs að engu, en er staðin
að verki atf varðmönnum Kreons
og verður að svara til saika. Hún
játar verknaðinn og réttlætir sig
með því að hún viflji frekar hlýða
gulðuim en mönnum. Kreon
bregst hinn versti við og lætur
lofca Antígónu inni í klettagröf.
Hemon, sonur Kreons og unn-
usti Antígónu, reynir að milda
dkap föður síns og hetfur lolks í
hótunuim við hann, að etf hann
leysi efclki Antígónu muni hann
fylgja henni í dauðann. Kreon
er óhagganlegur uns spámaður-
inin Teiresías aðvarar hann. Þá
opnaist augu konungsins, en um
seinan. Lilk Políneikesar hetfur
verið slitið sundur atf hundum,
Antígóna og Hemon hatfa stytt
sér aldur. Þegar örvinlaður
fconungurinn kemur aftur til
hallarinnar sér hann Mk konu
sinnar Evrídiku, sem kaus dauð-
ann frekar en að búa við sorg
sána.
Kreon konungur er valdið,
þrjósfcan holdi klædd, Antígóna
xödd samviskunnar. Leikrit Sójb
klesar hefur verið túikað á ýmsa
vegu, en flestir munu þó vera
sammála um, að skáldið vari við
því drambi, sem feist í tak-
markalausri trú á mátt mann-
legrar hyggju, sýni smæð danð-
legrar visku andspænis vilja
guðanna. Sófókles var mikill
trúmaður. í Antígónu bíður
Kreon tfuiltrúi jarðnedkrar skyn-
semi, ósigur, redði guðanna bitn-
ar á honum af þvi að hann
óhlýðnast þeiim, hyglgst sjáMur
kjósa sér örlög.
Eftir að Antígóna hefur verið
handtekin og Kreon ásafcar hana
um að brjóta lögin, svarar hún
stolt, að það hafi ekki verið
Seifur eða Réttlætisgyðjan, sem
skipuðu svo fyriir, að ekki skyldi
jarða bróður hennar. Hún bend-
ir á þá fásinnu, að lög dauð-
legs manns slkuli að engu gera
óhagganleg lögmál guðanna.
Lög guðanna eru eilítf og hún
vill ekki rísa upp gegn þeim.
Röfcræða þeirra Kreons og
Hemons er efcki sáður áhrifamik-
iL Hernon gerir uppreisn gegn
föður sínum, mótmælir öllu því,
sem hann kennir. Hann vill láta
heiðra Antígónu í staðinn fyrir
að refsa henni. Ræða hans er
ákall til föðurins um að sýna
mildi, alaka á. Kreon þýkiat ekki
þurfa að tfara að ráðum pilta.
Um Antígónu segir hann, að etf
hún eigi að fá að óvirða lög og
rétt retfsingarilaust, sé hann kona,
en hún karlmaður.
Þessi orð Kreons styðja að
vissu leyti þá skoðun sumra
gagmrýnenda og fræðimanna, að
Antigóna fjalli um baráttu
kynjanna, karlmaðurinn sé full-
trúi valdtsins, ríkisins, en konan
fjölsikyldunnar, trúarinnar. Sá
sfcilningur er ekki heldur út í
hött, að Sófókles hatfi beinlínis
verið að aðvara stjómmálamenn
siinnar tíðar með harmleik sín-
um. Þessi fáeinu dsemi ættu að
nægja til að sýna hið brýna er-
indi Antígónu á öllum tímium.
Leilfcstjórn Sveins Einainssonar
á Antígónu er örugg og gegnir
reyndar furðu hve sýningin
tekst veL Sveinn fer ekki troðn-
ar silóðir, en fitjar upp á ýmsum
nýjungum, til dæmis lætur hainn
kórinn sikipta með sér verkum,
þannig að hver og einn tmælir
fram sinn texta, en ekki allir
í senn eiins og gert er ráð fyrir.
Þetta getfur sýningunni aukið
lif og leggur að mínum dómi
enn meiri áherslu á það, sem
kórinn hefur til málanna að
leggja. Næm innlitfun leikstjór-
ans í hartmleikinn, þá hetfð, sem
hann er sprottinn úr, er styrkur
sýningarinnar. Að yfirlögðu
ráði (eða hvað?), stendur um
kórinn í lei'kskrá, að hann sé
kór þebverskra borgara, en hjá
Sófókles er talað um öldunga.
f upphatfi leiks boðar hann öld-
unga sína til ráðstefnu, og það
kemur reyndar fram í leiknum,
að borgararnir sfcipta hann litlu
máli.
Mesta hlutverk leitesins,
Kreon, konung í Þebu, leikur
Jón Sigurbjörnsson. Leikur Jóns
er á köflum stórbrotinn, en nokk
uð ójafn; mestum tiflþriifum nær
hann í þeirn atriðum þegar
kotnungurinn sýnir óbitfanleik
sinn og afdramb. Uppgjöf
og sorg tekst Jóni ekki eins
vel að túika, og veikaistur er
leilkur hans undir lokin þegar
konungurinn bognar fyrir örlög-
um siínum.
Helga Bachmann leilkur Antí-
gónu atf kunnáttu og dramatískri
reisn. Antígóna er í höndum
Helgu trú grundvallarhugmynd
leiksins, bæði í sannfæringu
sinni um að hún breyti rétt gagn-
vart guðum og mönnum og í
ótta sínum við heim Hadesar.
Hemon, son Kreons, ileikur
Pétur Einarsson. Þessu hlutverki
sfcilar Pétur mjög sómasamlega,
einlkum lýsir hann vel ungæðis-
legri dirtfsfcu Hemons.
fsmenu, systur Antígónu, leik-
ur Guðrún Ásmundsdóttir og er
leikur hennar geðfelldur og
áferðarfallegur.
Evrídíku, drottningu, leikur
Sigríður Hagalín. Hlutverkið ef
lítið, en Sigríður gæðir það etftir-
minnilegu lífi.
Spámanninn blinda, Teixesías,
leikur Jón Aðils og nær sterkum
og sanntfærandi tökum á hlut-
verikinu. Hin illa spá, sem hann
flytur konunginuim, verður
ógnvekjandi í rismiklum flutn-
ingi Jóns.
Steindór Hjörleifsson fer með
hlutverk varðmannsins sem
neyðist til að segja fconunginum
tíðindin um tilraun Antígónu til
að bjarga liki bróðuir síns undan
hundum og gömmum. Steindór
túllkar réttilega ugg varðmanns-
ins og sjálfselsfcu.
Guðmundur Magnústson leikur
sendiboða, sem flytur fréttir um
lát Antígónu og Hemons, lýsir
árangurslausri tilraun Kreons
til að koma öllu í rétt hortf, og
segir að lokum konumgi frá
ejálfsmorði drottningar. Guð-
mundur gerði sfcyldu sína í
þessu hlutverki.
Þá er kornið að þeim, sem fara
með hin veigamilklu hlutverk
þebverdku borgaranna (öldung-
anna), sjálfum kórnum. í kórn-
um eru Helgi Skúlasotn, Þor-
stei-nn Gunnarsson, Guðmundur
Pálsson, Karl Guðimiundisson,
Borgar Garðarsson og Brynjólf-
ur Jóhannessom. Mest þótti mér
kama til leiks þeirra Helga
Slkúlasonar og Brynjólfs Jó-
hannessonar, en allir njóta þeir
félagar sín vel í þessum hlut-
verkum. Skáldskapur Sótfókles-
ar rís einna hæst í kórunum og
vitaaði framsögn kórsins um al-
úð við textann og slkillming á
honum. En að svo vel tólkst tiL
er elkfci síst leikstjóranum að
þaktea.
Svein spámannsins leikur
— Nasser
Framhald af bls. 1
unheimta hin egypztou lands-
svæði á Sinaisteaga, sem eru nú
í höndum ísraelsmanna.
„Ég er teominn hingað aftur í
dag — nærri þremuir árum efltir
bina myrku júnídaga 1967 — til
þess að segja ykteur að öll hin
arabíska þjóð er staðráðin í því
>að halda banáttunini áfram unz
sigur er unninn“, sagði Nasser.
„Arabar miunu aldrei iáita atf þess
ari baráttu, j.atfnvel þótt ekki
verði að'eins að berjast gegn
ísrael, heldur eininig öðrum
heimisvaldaisÍTinium.
Nasser er nýkominn úr ferð
til Líbýu þar sem hann ræddi
við hina nýju valdhafa l'andsins
í Trípolí. Líbýa og Súdan e.ru
nú þau ríki, sem ákafaist berjast
gegn ísriaelsmöninuim, e*n hins
vegar vill Saudii-Arabíia fara hæg
ar í sakiroar.
Súdan, Líbýa og Egyptaland
hafa tekið uipp með sér mjög
nána samvinnu og formiaðlur súd
anska byltingarráasins, sem
hritfsaði völd í landinu í maí í
fyrra, Jaafar Bl-Nimeiry, hers-
höfðingi, lýsti yfir í ræðlu á sama
fjöldatfuindi í Kha-rtoum á nýárs-
dag, að Súdian mundi veita
Bgyptum alfl'a þá aðstoð, sem
llandið meguaði, til þess að
frelsa hertekiniu svæðin.
Sverrir Gisiason og stendur sig
með prýði; verðir eru þeir Þor-
leikur Karlsson og Sigurður
Eyþórsision, geigvænlegir á svip
og í háttum.
Leikmynd Steinþórs Sigurðs-
sonar er einföld og látlaus, aðal-
áherslan er lögð á breytilegan
bafcgrunn með litum, sem hatfa
táknræna merkingu. Haglega
umnið verk.
Dr. Jón Gíslason hetfuir þýtt
Antígónu á óbundið mál. Þýð-
ing hans var gefin út 1961 og
fylgdi henni ítarlegur inngang-
ur um sögu grískrar leilklistar.
Bclk þesisi er mikið þair'faþing,
ritgerð Jóns greinargóð og þýð-
ingin vönduð. Helgi HáMdanar-
son mun hafa halft hliðlsjón aí
þýðingu Jóns þegar hann þýddi
Aintígónu fyrir Leikfélagið.
Eftir að Magnús Ásgeirsson
lóst hefur enginin ljóðaþýðandi
náð jafn uimtalsverðuim árangri
og Helgi HáMdanainson og þýð-
ingar hans á leikritum Shake-
speares eru stórvirfci. Hlutur
Helga er etóki rýr þegar meta á
það, sem lotfsvert er um sýningu
Leiktfélagsins á Antígónu. Öll er
þýðing hans með þeim vand-
virknisbrag, sem gerir textann
áheyrilegan, og að vonum eru
kórarnir helst til vitnis um
braglist Helga Hállfdan'arsonar,
hinar snjöllu lausnir hanis á þeiin
vanda, að koma skáldskap Sófó-
klesar í ísleniskan búning.
Um Sófókles segir dir. Jón
Gíslason í bók sinni, sem fyrr
var getið: „Sófókles er elkfki eina
fornyrtur og Aidkýlos. Samit
mun eteki vera eins enfitt að
þýða notekurt gríslkt dkáld á
önnur tuingumál. Hann er svo
frumlegur má'lsnillingur og
slyngur orðasmiður, að ógern-
ingur er fyrir þýðendur að leifca
slíkt eftir.“ Séu þessi orð hötfð
í huga, hlýtur þýðing Helga
Hálfdanairsonar að teljast til
meiriháttair tíðinda í bókmemnta
lífi ökkar, en um það verður
elklki dæmt fytnr en búið er að
prenta hana, sem mun víst
standa til.
Framtak Leitefélags Reykja-
vífcur og það áræði, sem lýsir
sér í því að setja á svið grísfcan
harmleik, ber að þafcfca. Sýning
Antígónu er í hópi þess besta,
sem fram hefur fcomið í íislenslteu
leitehúsi í langan tíma. Vónandi
hlýtur leikurinn þá aðsókn, sem
hann á úkilið. Undirtektir
áhorfenda á frumisýnimgu voru
með fádæmum góðar. Allir virt-
ust gera sér grein fyrir, að þeir
voru þátttalkendur í nýrri og
dýrmætri reynislu.
AP-tfréttastofan greindi frá
því í dag, að rwjög m.itelar lífcur
væru á því, að Egyptar ættu nú
í samniingum um teaup á vopn-
um fyrdir 345 mililjónir Banda-
rikjadala af einhverjuim öðrum
aðifl'a en Sovétríkjuinnm. Bkki er
vitaða hvaða aðili það er, sem
hyggst selja Egyptam vopn
þessi, en fregnirnar sigldu í kjöl
far ræðu Nassers í Khartoum^
þar sem hann kvaðst hafa háltfa
miillijón manna undir vopnurn nú
þegar.
í dag hélt Nasser, fonseti, heim
leiðis frá Súdarn, en fyrdr brott-
förina hafði hanm átt enn einin
viðræðuifuind með súdönskum
leiðtogum þar sem rætt var um
framtíð.a.raðgerðir gegn fsraeik
El-Nimeiry, herShötfðingi, og
fleiri valdamenm fylgdu Nasser
tifl fiuigvallairins í Kbartoum og
var þar fyrir mianmisöfnuiðuir sem
veifaði og hrópaði til Nassers:
„Farðu vel — og komidu bráltt
aftur táil landis þíns, 9údan“!
Sveit súdanskr.a MIG-orrustu-
þota fylgdi fiugvél Nassers út
úr súdanskri k>fthelgi.
í þriðju viteu jamúanmiánaðar
munu Arabalöndin sex, sem
eiga í beinuim áltöteum við ísrael,
halda með sér „topptfumd" í Kaí-
ró, að því er egypztea blaðið „A1
Gumhuryia“ greimdi frá í dag.
Buindinn sækja fuflilitrúar Egypta
lam.ds, Jórdaníui, Sýrfands, Irates,
Libýu og Súdan.
Jóhann Hjálmarsson.