Morgunblaðið - 03.01.1970, Blaðsíða 12

12
MOR)GUNBL,AÐIÐ, LAU-GARDAGUR 3. JANÚAR 1070

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
RitstjórnarfuIItrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald kr. 165.00
i lausasölu
H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. S:mi 10-100.
Aðalstræti 6. Slmi 22-4-80.
á mánuði tnnanlands.
kr. .10.00 eintakið.
ÖLL f SAMA BÁTNUM
¥ áramótaræðu sinni ræddi
*■ Bjami Benediktsson for-
sætisráðherra meðal annars
um þær miklu breytingar,
sem orðið hafa til batnaðar
í íslenzkum efnahagsmálum
á sl. ári. Síðan komst forsæt-
isráðherra að orði á þessa
leið:
„En þótt játa verði, að mik-
ið hafi áunnizt á þessu ári,
þá fer því fjarri að allir örð-
ugleikar séu úr sögunni.
Þvert á móti veltur mest á
því, að menn kunni sér nú
hóf og rjúfi ekki þann grund-
völl að betri framtíð, sem
tókst að leggja á árinu 1968.
Metum nú á ný allar aðstæð-
ur rétt. Eðlilegt er að hver
skoði stöðuna þá frá sínu
sjónarmiði og að þá verði
nokkrar deilur og gagnrýni.
Á meðal frjálsra manna skað-
ar slíkt sízt, heldur er til
hvatningar og öryggis á með-
an hóf er haft á.
En höfum hugfast að við
erum öll í sama bátnum. Oft
þarf að bíða lags, en þegar
lagið kemur, ríður á, að sem
flestir leggist í einu á árar,
svo að skriður komist á. Við
megum að vísu ekki ætla
okkur meira en við erum
menn til, en umfram allt
aldrei láta hugfallast. Því að
hugurinn getur borið okkur
hálfa leið í gegmun brim og
boða til betri tíma“.
Undir þessi ummæli Bjama
Benediktssonar er vissulega
ástæða til að taka. Meginmáli
skiptir að ekki verði raskað
þeim grundvelli að betri fram
tíð, sem lagður var á árinu
1968. Baráttunni fyrir traust-
ara efnahagslífi verður að
halda áfram. Rekstur atvinnu
tækjanna má ekki sökkva á
ný í fen hallareksturs, sem
ævinlega leiðir til kyrrstöðu
og atvinnuleysis. íslenzka
þjóðin verður að halda áfram
að auka framleiðslu sína,
þamnig að meira geti komið
ti'l skipta í hlut hvers ein-
staks, og lífskjörin haldið
áfram að batna. Allir eru
sammála um að atvinnuleysi
sé böl, sem umfram allt verði
að forðast. En það tekst því
aðeins að þjóðin hagi sér skyn
samlega, og komi fram af á-
byrgðartilfinnimgu og þroska.
Rík ástæða er til að fagma
því að samkomulag hefur nú
tekizt milli sjómanom og út-
vegsmanna um kaup og kjör.
Getur því vetrarvertíð hafizt
af fullum krafti nú þegar.
Lofar það vissulega góðu um
afkómu ársins 1970.
íslenzk menning
Tj'orseti Islands, dr. Kristján
’ Eldjám, gerði meðal ann-
ars íslenzka menningu að
umtalsefni i áramótaávarpi
sínu til þjóðarimmar. Komst
hann þá m.a. að orði á þessa
leið:
„Rétt er og skylt að hafa á
sér andvara, en ég get ekki
séð að íslenzk menning sé á
neinu umdamhaidi, nerna síð-
ur væri. Og ég sé ekki befur
en að í landinu sé ung kyn-
slóð, sem sé tii alls amnars
lífeleg en að afrækja menn-
imgararfleifð íslendinga. Það
verður hennar að gæta hlut-
ar íslamds í samskiptum við
aðrar þjóðir, gæta þess m.a.
að íslenzk menning og þjóð-
arvitund eflist að heilbrigð-
um metnaði í því samstarfi
við stærri þjóðir, sem allt
bendir til að fremur vaxi en
minnki í framtíðinni. Sjálf-
stæði og menming þjóðarinn-
ar er ekki hnoss, sem höndlað
var í eitt skipti fyrir öll, held-
ur sá arineldur, sem því að-
eins lifir og lýsir og vermir
að sífellt sé að honum hlúð
og á hann bætt. Og hví skyld-
um við ekki vera menn til
þess, hér eftir sem himgað til?
Oss hættir til að einblína á
hásfeamn og vandanm, og oft
mætti ætla af taLi manna að
við Íslendingar ættum öllum
þjóðum fremur við ramrnt að
rjá. Hitt er þó sanmara, að alls
staðar og ævinlega er við ein-
hver vandasöm úrlausnarefni
að fást. Bölmóður stoðar lítt,
heldur það eitt að snúast við
vandanum í góðum hugum,
og gleyma þá efeki að gleðjast
yfir þvi, sem rétt horfir og
fram stefnir. Það er, sem bet-
ur fer, alltaf margt“.
Forsetinn ræddi einnig af
víðsýni og skilningi um fólks-
flutnimga frá strjálbýli til
þéttbýlis og byggðaþróunina
í landinu yfirleitt. í því sam-
bandi komst hanm þamnig að
orði:
„Vonleysi og uppgjör er
mönnum fjarri, heldur er
einmitt Verið að búast fyrir
af bjartsýni og áhuga, menn
leggja metnað sinn í að
byggðin haldi vellli og geti
boðið upp á nútíma lífskjör,
enda mun fólkið þá hvergi
fara heldur búa sér framtíð
í heimahögum. Þróun byggð-
anna í landimu er sammarlega
eitt af sjálfstæðismá'lum þjóð
arinnar, og það er vel, að
þefta mál er nú mjög til um-
ræðu og ranmsúkmar og skiln-
irngur vakandi á mikilvægi
þess“.
íslenzk menn-
ing er ekki á
undanhaldi
Nýjárs-ávarp forseta íslands
dr. Kristjáns Eldjárns
Góðir íslendingar.
í dag óskum vér hver öðrum
gleðilegs nýjáirs. Sú kveðja er
söm og jöfn, ein hitt er síbreyti
legt, í hverjum hug, glöðum eða
döprum, hún er fram borin
hverju sinnL Um síðast liðin ára
mót vaæ venju fnemur þungt yfir
þjóðlífiruu á landi hér, og ollu
því óhagstæð umskipti í þjóðar-
búskapnum. Svo er fyrir að
þakka, að yfiirleitt er nú léttara
yfir, þegar á heildina ©r litið,
en í sumum byggðarlögum ala
menn þó enn ugg í brjósti vegna
óvissrar afkomu, stopullar at-
vinniu, ónógra fóðurbirgða. Og
ekki breytist það lífsins lögmál,
að ýmsir vor á meðal eigi um
sárt að binda á þessum degi sem
öðrum. En kveðja vor á fyrsta
degi ársins, óskin um gleðilegt
nýjár, er óháð því sem yfir hef-
uir gengið. Hún felur í sér fögn-
uð og þökk fyrir að fá enn að
lifa, starfa og vona, fá enn að
taka þátt í samfylgd manna á
þessari vegferð, sem lífið er.
í dag þökkum vér hver öðr-
um fyrir liðið ár. Sjálfur hef
ég, eins og áður, margt að
þakka landsmönnum, þótt ég
geti ekki notað þessa stuttoi
stund til að telja það upp. Það
er eigi að síður vel í minni
geymt. Aðeins eitt skal nefnt,
því að þar á mikill fjöldi manna
hlut að máli. Ég þakka af al-
hug viðtökuir þær, sem kona mín
og ég fengum á kynnisför okkar
um Norðlendingafjórðung í sum
ar sem leið, fyirstu för okkair af
því tagL Slíkar ferðir og þau
kynni sem af þeim leiðisr, styrkja
forsetann til þess hlutverks, sem
hans er í þjóðlífinu, en þó er
það gildi þeirra mest, ef þær
megna að efla almenna tilfinn-
ingu fyrir einingu þjóðarinnar
í bæ og byggð. Allt það sem
oklkur var gert tifl.1 gtóði og sómia
í þessari fetrð, tek ég sem vott
um góðan hug fólksins í landinu
til þess embættis, sem ekki hvað
sízt er tákn þjóðlegr/ar sam-
stöðu.
Margar myndir úr þessari
kynnisför ber fyrir hugskots-
sjónir, myndir lands og lýðs,
gamalkuinnair að vísu, en þó allt-
af nýjar eftir því hvernig ljós á
þær fellur. Við vorum á Skaga-
strönd, og þar blasti við Spá-
konufell, tignarlegt og sérkenni-
legt fjall. Leiðsögumaður lét
svo um mælt, að þarna væiri hið
heilaga fjall byggðarinnair, sem
heimiamiönniuim þœitti öflltum fjöll-
um betra, vættur byggðarinnar.
Við vorum í Kelduhverfi, og
þair féllu orð á þá leið, að forn-
ar fjallvættir, Óttar og Eilífur,
vektu yfir byggðum. Það er
gnunnt á slíkum hugmyndum
meðal íslendinga. Þetta &r forn
arfur, sem aldrei hefur alveg
fyrnzt yfir. Forfeður vorir á
landinámisöld hafa kjörið suim
fjölfl öðruim fremiur til að vera
bústaðir landvætta. Og það er
skáldleg og hrífandi hugsun, að
goðmögn í náttúrunnar ríki vaki
yfir hveirtri byggð, og áhrifamik-
ið tákn um samskipti mannanna
við landið, sem er fóstra þeirra
og lífgjafi. Eitt sinn var svo
kveðið: íslands óhamingju verð-
ur allt að vopni, eldur úr iðcr-
um þess, ár úr fjöllum, breið-
um byggðum eyða. Upp er kom-
in á vorum dögum rík tilfinn-
ing fyrir því, að afstýra beri
slíkri óhamingju héðan í frá.
Vér getum ekki vænzt þess, að
landvættir séu oss hollar, nema
vér séum einnig þeim hollir og
bústöðum þeirra. Á því ári, sem
nú eir liðið, hafa margir orðið til
þess að hvetja þjóðina til að
váka yfir lamdiniu, vernda þaið
fyrir spjöllum af mannanna
hendi og eyðamdi öflum þess
sjálfs, til að fara vel með land-
ið, bæta fyrir yfirsjónir liðinna
itámia og gæita varúðar í öllu, sem
varanleg áhrif hefuir á náttúru
landsins. Á alþjóðaþingi hafa
ígtenzkir fufllitrúar borið fram til
lögu um verndun fiskistofna haf
svæðanna gegin ört vaxandi
mengun hafsins, í endu-rskoðun
eru lög um náttúruvernd og síð-
asta Alþingi samþykkti lög um
vemdun þeiirra mannaminja í
landinu, sem vér viljum að verði
hluti af þjóðararfinum á kom-
andi tímum. Þetta er allt af
sömu rót runnið. Lífsbaráttan
og framvindan krefjast þess
jafnan, að einhyerju verðifórn-
að, sem þó væri gagn og gaman
að eiga, en háski er enginn á
ferðum, ef sá skilningur er vak-
andi og almennur, að faira beri
nærigætnum handum um það
land, sem ekki aðeins er heim-
kynni vort, heldur einrnig þeirra
niðja vonra, sem eftir oss koma.
Þá verður þeim vanda, sem oft
vill rísa, þegair um ör að ræða
verndun lands og minja, ráðið
til eins farsælla lykta og auðið
er.
En það er fleina en elduir úr
iðrum jarðar og ár úr fjöllum,
sem eytt hefur byggðum á ís-
landi, þótt á aninian hátt sé. Þjóð
flutningarnir inmanlands og þó
einkum straumur fólks til suð-
vesturhluta landsins, til höfuð-
borgairsvæðisins, á undangengn-
um áratugum, hefur komið hairt
niður á mörgum byggðarlögum,
skilið sumar byggðir eftiir mann
lausar, en valdið öðrum miklum
efnahagslegum og félagslegum
vanda, svo að ekki sé minmzt á
persónulegan sársauka, sem þess
ari þiróun hiefur fylgt. Þetta hef-
ur verið tímabil, sem kenna má
öðrium þræði við eyðingu lands,
þótt það hafi vissulega einnig
verið tími gróandi og nýs iand-
náms á mörgum sviðum. Vér höf
um horft á merkilega sögu ger-
ast. Meðam þjóðin var meira en
helmingi fámennari en hún er
nú, varð hún að gjörnýta hvem
slægan blett í landinu til þess
að sjá sér farborða. En nú
standa forn höfuðból mannlaus
og frægar verstöðviar auðar og
yfirgefnair. Hin nýju hlutföll í
skiptingu byggðarinnar hafa
haft gífuirleg áhrif á allt þjóð-
lífið. Víst voru hinar fomu fé-
lagsheildir smáar og veikar, en
þær fundu eigi að síður til sín
sem mikilvægra eininga með sinn
tilgang og verksvið í því gamla
jafnvægi, sem aldalöng reynsla
bændaþjóðfélagsins hafði skap-
að. Brottstreyimi fóflikisiinis hefuir
svipt mörg byggðarlög meira en
liitliu af sinuim fyrri metnaði. Em
samitiímis höfum vér byiggt stóra
höfuðborg. Hennar metnaðuir eir
að sama skapi mikill og það með
réttu, því að hún er fjölbreyti-
teg miðstöð þjóðllMns allö. En
margiir hafa óttazt þessa þró-
un, sagt að vér værum að
verða borgríki eða likt þjóðfé-
laginu við mannvenu með of
stóirt höfuð en að því skapi
veika og valta fætur. Ýmsum
hefur fundizt sem þjóðin smækk
aði með samdrætti byggðanna,
þrátt fyrlr síhækkandi heildaav
tölu landsmanna, og þjóðfélagið
verða tilbrigðasinauðana og svip
minna en áðuir. Þess ber þó vel
að minnast, að önnur fjölbreytni,
sem nauðsynleg er í nútíma þjóð
félagi, hefur komið í staðinn.
En oss nægir ekki í þessu efni
annað hvort — eða, helduir verð
um vér að hafa hvart tveggja.
Vér verðum að hafa efni á að
eiga mokkuð stóra höfuðborg,
sem er miðstöð menningair og
alls þjóðlífs og þjónar þar með
landsmönnum öllum. En jafn-
framt verðum vér vissulega að
byggja landið. Ekki af óraun-
hæfri xómantík eða sögulegri til
finmingasemi, þó að slíkar kennd
ir séu skiljanlegar, heldur til
þess að nytja lífsskilyrðin skyn
samlega, efla möguleika til lífs
og búsetu og auka fjölbreytni í
athöfn og mannlífi. Og það er
ástæða til að vona, að undan-
hald byggðanna hafi runnið sitt
skeið á enda og jákvætt viðnám
sé hafið. Bæindatoyggðir miuiui
sennilega ekki mikið dragast
saman úr þessu, en kaupstaðir
og sjávarþorp, þéttbýli lands-
byggðairinnar, mun eflast. Ég
kom aftur úr ferð minni í sumar
efldur að trú á framitíð þeirra
byggðarlaga, sem við fórum um.
Sveitarstjórnir höfðu víða þurft
að takast á við óvenjulegan
vanda sökum áirferðis, en einmitt
í því Ijósi var sérstakt fagnaðar
efni að heyirta forustumenn lýsa
þeim áformum, sem þefr hafa á
prjónum, þeim framtíðarsýnum,
sem þeir sjá hver á sínum stað.
Vonleysi og uppgjöf er mönnum
fjariri, heldur er einmitt verið
að búast fyrir af bjarttsýni og
áhuga, menn setja metnað sinn í
að byggðin haldi velli og geti
boðið upp á nútímalífskjör, enda
mun fólkið þá hvergi fara, held
ur búa sér framtíð í heimahög-
um. Þróun byggðanna í landinu
er sannarliega eitt af sjálfstæðis
málum þjóðarinnar, og það er
vel, að þetta mál er nú mjög til
umirtæðu og rannsóknar og skiln