Morgunblaðið - 03.01.1970, Qupperneq 13

MOBOUNBILAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JAJSTÚAR 11970
13
Dr. Kristján Eldjárn
inguir vakandi á mikilvægi þess.
Vér skulum trúa því, að Spá-
koman, Óttar og Eilífur og aðrar
vaatitir lands miumi enn halda
vemdaríhendi yfir byggðum sín-
um og að fólkinu í landinu verði
að trú sinni á það sem þær
tákna í huga þess.
Byggðir landsins eru einingar
hver í sínu lagi og verða að
huga að sínu, en mynda þó all-
ar eina heild, sem er hið íslenzka
þjóðfélag. Svo er og um þjóð-
ina sjálfa, að hún er sjálfstæð
eining, en þó um leið hluti af
stóriri heild, sem er samfélag
þjóða. Samskipti voir við um-
heiminn eru margbreytileg og sí
virk, þar mun ætíð þurfa að
hyggja vel til átta, og þaðan
mun löngum verða tíðindasamt.
Nú eru þau tíðindi nýjust og
mest, sem öllum emi kunn, að A1
þiinlgi hefur heimilað ríkisstjóm-
inmi að gemast fyrir íslandshönd
aðili að Fríverzlunarsamtökuim
Evrópu. Umræðiur og ágreining-
ur um þetta mál hafa sett svip
sinn á síðustu mánuði liðins árts.
Slíkt fer að vonum, þar sem um
óvenjulegt stórmál ©r að ræða,
og engum er sú framsýni gefin,
að hann kunni fyrir að sjá allar
afleiðingar þess skrefs, sem fyr-
irhiugað er að stíga. En að tek-
inmi ákvörðun, hljóta allir þjóð
hollir menn að óska þess og
vona og vinna að því heils hug-
air, að hún leiði til alls þess
góðs fyrir þjóðina, sem efni
standa firekast til, eins og allt-
af þegar ný viðhorf skapast.
Víðtækt samstarf þjóða í milli
er sýnilega í örum vexti, sá er
nú straumur tímans, og hann
fer ekki fram hjá garði neins.
í þeim straumi hljótum vér fs-
lendingar að keppa að því að
halda vorum hlut, keppa að lífs-
kjörum sambærilegum við þau,
sem nágnannar vorir njóta,
keppa að því að halda þjóð-
menningu vorri og sjálfstæði
fiullu. Þær þjóðir, sem vér göng
um nú væntanlega til nýs sam-
starfs við, eru sumar gamal-
reyndir granmar vorir, meðal
þeimra þjóðimar á Norðurlönd
um. Þar ar sú þjóðalhieiM og
menn ingarsvæði, sem vér eigum
greiðasta leið að og oss er eðli-
legast og hollast að halla oss að.
í því samneyti njótum vér vor
bezt andspænis fjölmennari þjóð
um og þjóðaheildum. Þess þurf-
um vér með, slíkt er engin
minnkun að viðurkenna, enda
þurfa Norðurlönd einnig íslands
með, svo sem oft er tekið fram
af forustumöinnum á sviði stjóm
mála og menningarmála. fslandi
hefur tekizt að vinna sér virð-
ingu á þingi allra Þjóða, fámenn
isþjóð, flestum fámennairi, sem
getur fyrir þá sök ekki komizt
til mikilla áhrifia. En vissulega
væri norræna þjóðaheildin fá-
tæklegri án íslands. í þeiriri
heild getur þjóð vor örugglegá
haldið virðingu sinmi fullri og
þá um leið sjálfsvirðingu. En
sjálfsvirðing er lífsnauðsyn, og
henmar ber vel að gæta, þegar
samstarf og samneyti við aðrar
þjóðir verður sífellt nánara og
vér sjáum sjálfa oss æ skýrar í
samanburði við aðrar þjóðir. Oft
og mikið er talað um íslenzka
menningu og áhyggjur látnar í
ljós hennar vegnia. Að vísu er
orðið menning og í þrengri skiln
ingi íslenzk menning, eitt af þess
um hættulegu orðum, sem leiða
til hugsanaruglings, vegn/a þess
hversu trauðlega það verður
skilgreint og óskýrt afmörkuð
mierking þess. Án bólkmemnta
emgin íslenzk menning, heyrðist
nýlega sagt, og það er rétt að
því leyti að bókmenntiaairfurinn
og allt sem honum er temgt, með
al annars ísienzk tunga, er óað-
skiljanlegur hluti íslenzkrar
menningar. En hið sama á við
um margt annað. Atvinnuvegir
þjóðarinnair, sem vitaskuld eru
undirstaða og forsenda alls lífs
í lamdinu og verða að þrífast,
ef tal vort um annað á ekki að
vera hjóm eitt, þeir eru einnig
hluti af íslenzkri menningu. Og
þá ekki síður sjálfstæði þjóðar-
innar, vitund hennar um sjálfa
sig sem afmairkaða einingu með
al þjóða, sjálfsvirðing hennar.
Þetta og marigt annað er sam-
afið og myndar tiil samians þetta
mannlífsform, sem eir íslenzk
menning og vér viljum búa við
og fullkomna og varðveita,
hversu náið sem samblendi vort
við aðrar þjóðir verður. Rétt er
og skylt að hafa á sér andvara,
en ég get ekki séð að íslenzk
menning sé á neiniu imdaníhaldi,
nema síður væri. Og ég sé ekki
betur en í landinu sé ung kyn-
slóð, sem sé til alls annars lík-
leg en að afrækja menningararf-
leifð íslendinga. Það verður
hienmar að gæta hlutar íslands í
samskiptum við aðrar þjóðir,
gæta þess mieðal annars að ís-
lenzk menning o>g þjóðarvitund
eflist að heilhrigðum metnaði í
því samstarfi við stærri þjóðir,
sem allt bendir til að fremur
vaxi en minnki í firamtíðinni.
Sjálfstæði og menning þjóðarinm
ar etru ekki hnoss, sem höndlað
var í eitt skipti fyrir öH, hel'dur
sá aninieldiur, sem því aðeins l'ifir
og lýsir og vermir, að sífellt sé
að honium hlúð og á hann bætt.
Og hví skyldum vér ekki vera
menn til þess, hór eftir sem
hingað til. Oss hættir til að ein-
blína á háskann og vandanm,
og oft mætti ætla af tali manna,
að vér íslendingair ættum öllum
þjóðum fremur við rammt að rjá.
Hitt er þó sannara, að alls stað
ar og ævinlega er við einhver
vandasöm úrlausnarefni að fást.
Bölmóður stoðair lítt, heldur
það eitt að snúast við vandan-
um í góðum hugum, og gleyma
þá ekki að gleðjast yfir þvi,
sem rétt horfir og fram stefnir.
Það er, sem betur fer, alltaf
margt.
Fyrir skemmstu var vígður
Ártnagarður í Reykjavík, hús
Háskóla íslands og Handrita-
stofnunar íslands, íslenzk menn
ingairstofnun, sem miklar vonir
eru tengdar við. Góðu heilli
rísi það hús af grunni, nú þegar
liðinn er aldarfjórðungur frá
stofinun lýðveldis, hálf öld frá
því landið varð fullvalda og ell
efu aldir firá upphafi landsbyggð
air, að því er Ari prestur taldi.
Landið sjálft og nýting gæða
þess er grundvöliiurinin, sem allt
hvílir á, og ætíð mun krefjast
hins dirýgsta hluta af orku þjóð
arinnar. En menningarstofnanir
hermar eru talandi tákn þeirra
fornu sanninda, að ekki verður
lifað á einu saman brauði. Það
er oss í senn þjóðlagt metnaðar-
mál andspænis öðrum þjóðum og
dagleg nauðsyn var, að menning
airstofnanir þjóðarinnar blómg-
ist, beri hátt merki sitt og haldi
um leið lifandi tengslum við þjóð
inia, sem á þær og væntir sér
mikils af þeim. Sú trú er á rök-
um reist, að í Árnagarði muni
sjálfstæði og menning eignast
enn eitt vígi og arin.
Góðir ábeyrenidur. Ég lýk nýj-
árshugleiðingum mínum með því
að.vitna til orða, sem mikill og
fjölmenntaður íslendingur, dr.
Guðmundur Finnbogason ritaði
fyirir hálfiri öld: „Markmið vort
verður að vera það að haga lífi
voru í ölium efnum þannig, að
þjóðin eflist sem bezt af land-
inu og landið af þjóðinni, en
menningin af hvoru tveggja."
Þessi hugsun, sem vel gæti ver-
ið íslenzk einkunnarorð, verður
ekki betur í búning fæirð.
Ég óska yður öllum gleðilegs
nýjáirs, friðar og farsæidar.
NÚ ER Stalín orðinn níræður, blessað-
ur gamli maðurinn. Lenin sé með hon-
um. Leniin var merkilegur maður. Hann
saigði að fólfk skemmti sér ákaiflega vefl.
í byltingum. Og svo fann hann upp
réttlát etríð og ranglát. Eða var það
Marx? Eklki er að efa að margir ís-
lendingar hugsi til Stalínis með hlýju
„á þessum merfku tímaanótuim í llífi
haras“. Því miður gat eini maðurinn,
sem visisi eitthvað aö ráði um Stalín,
ekki slkri'fað um hann. „Handritablöð
þau, seim urðu gegndrepa alf blóði haras
(Trotzlkys) voru fyrstu siðurnar í ævi-
Sögu Stalíns, sem hann var að byrja að
rita“, segir í nýútkominni bók eftir
Eigil Steinmetz, Tilræði og pólitísöc
morð.
En þessir blóðdropar úr höfði
Trotzlkys voru ekíki hinir einu sem
Stalín lét úthella í raafni tkommiúnis-
mans. Það er því sannarlega ástæða til
að neisa honum nýjar styttur, hefja sól
hanis á ný yfir paradís kommúnismans.
Það er við hæfi
Já, spyrjið Svetlönu. Hún er þó dótt-
ir hans.
Og nú á að gefa út nýtt fjögurra
binda ritsafn eftir hann í titefni dags-
ins. Og Víetnam-nefndin hyggst halda
honum bóikmenntakynningu í Háislkóla-
bíói vegna þess, er mér sagt — að
„stundin er kcmin“, isvo að vitnað sé
í glæsilega ræðu fulltrúa „sósíalísCkis
skotgrafahemaðar“ á Kiljansfundiraum
sællar minningar, en hún fjallaði einik-
um um fílabeinsturna og gleymskulyf,
enda er manneákjan menntuð í Ungó
— og mikil aðdáandi Napóleons. Eða
Kadars, ég man það ekfki. Hugsjónir
deyja ótrúlega fljótt nú á tímuim. En
væntanlega verður „páfugli íislenzlku
tötraburgeisanna“ boðið á Stalíns-kynn-
inguraa, þ.e. undirrituðum.
íslenzkir gagnrýnendur geta nú te“k-
ið til við að slkrifa langar og „áhuga-
verðar“ greinar um gullöld rússneskra
bókmennta, eins og hún birtist í rit-
safni Stalíns. Og SiMurhesturinn gæti
vel verið settur undir minniraguna um
hann, eða a.m.'k. anda hans. Þá gæti
Guðimundur Böðvarsson loiks brokkað á
Pegasusi austur þangað sem hugur
hans stendur tH, ef mahka má nýlega
og skiemmiiiieigia gr'ein eftáir hamra í
Þjóðviljanum. Góða ferð, Guðimundur,
og komdu við í Prag. Það mundi gleðja
marga óhressa sál í Téklkóslóvakíu að
fá að sjá framan í einn fróman fulltrúa
vestræns lýðræðis. Þeir haifa það nefni-
lega á tilfinningunni að eitthvað sé til
í því sem Jeftúsjenkó sagði í minning-
arljóði um Stalín: að andi hans mundi
rísa upp í arftökum hans. En aradi hans
var, 'sem kunnugt er, eklki við eina
fjöl felldur, ef marlka má fuillyrðingu
Steinmetz. Stalín sagði við Djerzinski
og Kamenev 1923: „Benda á fórnairdýr-
ið, undirbúa varadlega atlöguna að því,
fullnægja réttlátri hefnd og fara svo í
rúmið — er hægt að hugsia sér dásam-
legri tilfinningu!"
Innrásin í Tékkóslóvákíu hlýtur að
hafa kallað á dásamllega tiSfinning.u í
arftöfcum hans. Og mikið hefur hún
haft einifcennileg álhrif á Guðimund
Böðvareison, svo ljúfan manru En lík-
lega hafa veriö erfiðar pógtsamgöngur
við Borgarfjörð undarafarið.
En mundu það, Guðmundur, að nauð-
synlegt er að skilja eftir mannlegar
tilfinningar, áður en geragið er inn fyrir
ákveðin hlið. Það ættir þú að vita, nú
orðið.
En það var hún Svetlana. Verr geng-
ur að kristna hana, þó að hún skrifi
vel. Og eklki hefur hún sent föður sín-
um heillaslkeyti, svo að vitað sé. Það
er líka rétt hjá henni, það gæti lent hjá
Brésnev.
Einu sinni hrósuðum við Gunnar
Bieniedifctssion Svetlörau í einum klóir. Þá
ráku margir upp stór augu, ég held
allir nema Guðmundur Böðvansson. En
einhver kvenvargur í Reykjavílk hljóp
einis og Sfcuggasveinn fram á sviðið:
Drdpum, diripum! hrópaði hiún — eða
allt að því. Og mér sýndiist helzt að
hún hygðist höggva mig í herðar niður
fyrir að hrósa Svetlönu. Aumingja kon-
an, hún hetfur átt eitthvað bágt. Sram-
ir leita á náðir fcirkjunnar í raunum
sínum, aðrir fá metnaði sínum svalað.
Vonandi verður það hlutskipti þessa að-
dáanda Stalíns. Hed'zt mundi ég óska
henni og oklkur til handa að hún verði
sendiherra Sovétríkjanna á Júpíter.
Svetlana tfélkk það lika óþvegið hjá
blestsaðri konunni — að hún sfcyldi ekki
vera stalínisti. Það væri álílka dauða-
synd og etf Magnús Kjartansison væri
til dæmis dkfci í Alþýðulflokknium. En
sem betur fer eru sæmilegar heimild-
ir fyrir því að þar hatfi hann einmitt
hlotið uppeldi sitt og eldskírn. En
e'kká fraima. Kratarnir vita hvað þeir
syngja. En ósköp reyndist uppeldið
Magnúsi saimt illa, enda eru jatfnvel
dæmi þeiss að ungir Alþýðulfll'olkkis-
menn hafi leitað á náðir Sörens Kierke-
gaards í andlegum þrengingum siínum.
Betra að það komist ekfci í hámæli,
frekar en það uppátæki vel metiras lög-
fræðiprófessors við Háskóla íslands, þeg
ar hann datt allt í einu út úr rullunni
í vetur og fór að kenna leilklistarsögu.
En það hietfuir vartfa verdð ásetndngis-
synd. Skammdegið verfcar misjafn-
lega á fóilfc. Sumt fer að leika hina
„hégómlegu kómedíu“ og flestir vilja
helzt gera það sem sízt liggur fyrir
þekn. Auðvitað á að kenna leiMistarsögu
við Háskólann, en ég efast um að í lög-
fræðideildinni sé heppilegasta hárkoll-
an. En efcfci er við neinn að safcast í
þessu máli, frakar en við getum sakast
við Magnús Kjartansson um ósjáLfráð
viðbrögð pólitíSka taugafcerfisinis. Og
hann hefur haft í mörgu að snúast.
Harrn hefur setið lon og don með geisla
baug heilagrar vandlætingar og auglýst
andstæðinga í blaði sínu. Það eru ódýr-
ar aiuglýsingar. Þrátt fyrir þessi andlegu
gigtarköst hefur honum auðnazt að
Skrifa um Kína bók, sem minnir nokfcuð
á Madvigs grammatík, eins og Gröndal
lýsir henni. Sú bók hatfði þann hötfuð-
kost að verða fljótt úrelt. Þann kost
hafia „Samflledie værikiar" Maginúsar í
ríkum mæli, enda ætti hann að fá Siltf-
urhestinn við íyrsta tækitfæri. Eða
bókmenntaverðlaiun Stalíns, já hver
væri betur að þeirn kominn. Gleðilegan
Magnús!
Annars má segja um Magnús eiras og
kerlinguna forðum. Hún hafði ekfci við
að falla tfyrir tfreistingum sínum; komst
raunar eiklki yfir þær allar en gerði þó
sitt bezta. Kerlingin orðaði það svo: Ég
fyfligi bairia þeám tdll girialflar, sism ég er
ncfclkiuirn veigianin örugg um aið verði við
mána jarðarför. Og ég er búin að fylgja
svo mörgum að það hlýtur að verða
fjöimennt hjá mér.
Matthías Johannessen.