Morgunblaðið - 10.01.1971, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1971
Vill láta hætta vindlingafram-
leiðslu og stórdraga úr neyzlu
dýrafitu og kolesterols
1 læknisfræðiþætti banda-
ríska tímaritsins Newsweek nú
fyrir skömmu birtist útdráttur
úr skýrslu stjórnskipaðrar
hjartasérfræðinganefndar um
hjartasjúkdóma í Bandaríkjun-
um. Þar sem m. a. eru lagðar
fram tillögur um hvernig draga
megi úr tiðni dauðsfalla af
völdum hjartasjúkdóma. Mbl.
finnst ástæða til að birta þessa
grein í heild og fer hún hér
á eftir.
Fátt hefur valdið jafnmiikl-
um deiilum á sviði læknisfræði
og staðið jafn lengi og sam-
band mataræðis við hjartasjúk-
dóma. Upphafið að deilum
þessum á rætur sínar að rekja
til ársins 1913, þegar sov-
ézki meinafræðinguriinai Nikol-
ai Anchikov skýrði frá því að
'herzli hefðu myndast í slag-
æðaveggjum á kaníimuim, sem
nærzt hefðu á miklu kolester-
oli og dýrafitu. Á síðustu
tveimur áratugum hafa stöðug-
air rannsóknir aukið mjög vitn-
eskju vísimdamanna um þessi
atriði og m. a. hafa athuganir
leitt í ljós að mimnia er um
hjartaisjúkdóma eftir því sem
fituneyzla er minmi.
1 Bandaríkjuinfum er krans-
æðasjúkdómur alvarlegt vanda-
mál og árlega deyja 600.000
Bandaríkjamenin af völdum
hans og 200.000 að auki af völd-
um sjúkdóma í öðrum slagæð-
um. Með þetta vandamál í huga
skipaði bandaríska heilbrigðis-
málaráðuneytið nefnd sérfræð-
inga, sem sæti áttu í 100
hjartaséæfræðimigar og fulltrúar
29 helztu heilsugæzlufélaga í
Bandaríkjunum. Nefnd þessi
hefur nú skilað skýrslu, sem
líklega er sú gagnmerkaista um
þesai mál. Nefndin leggur að-
aláherzlu á samband fæðu og
hjartasjúkdóma og ráðleggur
Bandaríkjamönmum að draga
úr neyzlu dýrafitu og kolester-
ols, til þess að draga úr tíðni
þess sjúkdóms, sem veldur
flestum dauðsföllum meðal
þjóðarinnar.
Nefndin viðurkemnir í skýrsl-
unni, að eon sem komið er liggi
ekki fyrir endanlegar sanmanir
þess að fita og kolesterol valdi
hjartasjúkdómum hjá fólki en
Niður-
stöður
skýrslu
stjórn-
skipaðrar
banda-
rískrar
hjarta-
sér-
fræðinga-
nefndar
bætir við „Stundum verður að
taka mikilvægar heilsufarsleg-
ar ákvarðamir með almenmimgs-
hei/lll f huga á grundvelli ónógra
sanmamma.“
f skýrsilunmi kemur fram, að
um 165.000 kransæðadauðsföll
voru meðal fólks imnan 65 ára
aldurs, aðahega karlmamma.
Það kemur fram í skýrslunni
að líkur eru á því að fimmti
hver Bandaríkjamaður fái
kranisæðasjúkdóm áður en hanm
nær 60 ára aldri. Fjórði hver
kramsæðasjúklimgur deyr innan
þriggja klukkustunda og oft
áður en hamn hefur komizt
undir læknishendur. Bnda þótt
sjúklimgur nái sér eftir fyrsta
kastið getur vel farið svo, að
hanm deyi úr næsta kasti. Þess
vegna leggur nefndin áherzlu
á eftirfarandi. „Aðeins með því
að beita vörmium frá byrjun er
unmt að má verulegum áramgri
í að fyrirbyggja æðaköilkumar-
sjúkdóma."
Nefndin tók fram í skýrslu
sinni að auðvitað hefði ýmiis-
legt ammað verið sett í sam-
band við hjartasjúkdóma, en
mataræði og hvatti Bandaríkja-
memn til að hafa eftirfarandi
að leiðarljósi. 1. Gæta líkams-
þyngdar sinmar. 2. Hætta rey'k-
inigum. 3. Fylgjast með blóð-.
þrýstingnum. Nefndim gekk
meira að segja svo 1-amgt, að
hún mælti með því að allri
vindlimgafnamileiðstbu yrði smám
saman hætt. Þó að mefndim
kvæði svo hart að orði með
vindTiimgama fja'llar skýrslam þó
að mestu um ráðleggingar varð-
andi kolesterol og mettaðar
fitur í fæðummi og þær ráð-
leggingar gætu haft hvað mest
áhrif á lifmaðarhætti og efnia-
hag bamdaríis'ku þjóðarinnar.
KOLESTEROL
Kolesterol er hvítt efni, sem
líkamimn fnamleiðitr og sem er
mauðsynlegt fyrir frumuir lík-
amams og til framieiðölu ýmiss
konar hormóna. Það er eirnmig
eitt helzta efnið í himum vax-
kenndu æ ða k öi kumaæú tfelOiing -
um sem loka eða stífia krans-
æðagreiiniar hjá þeim sjúklimg-
um. Mettaðar fitur eru smjör
og tólg, þ. e. a. s. dýrafita og
sem harðnar eða stífnar við
stofuhita. Flestar jurtaiolíur,
hvort heldur fjölómettaðar, syo
sam sólblómaolía og komolía,
eða eimómettaðar, svo sem
ólífuolía, eru fljótamdi við
stofuhita.
HÆTTUR
Ranmsóknir hafa leitt í Ijós
að fólk með hátt gildi kolester-
ols í blóði er hættara við að fá
hjartasjúkdóma. Ranmsóknirnar
hafa eimmig leitt í ljós að fæð-a
með miikið kolesterol og fitu-
innihald hefur tilhneigingu til
að hækka gildi kolesterols í
blóðiniu, en fæða með liltílu immi-
haldi of am'greiindra tveggj a
efna (kolesterol og mettaða
fitu) lækkar kolesterol í blóð-
inu. Það sem á vantar, er sönm-
un þess, að með því að mimmka
það magn dýrafitu og kolest-
erols, sem maður neytir, muni
mirnnka möguleilkamia á þvi að
hanin fái hj'artasjúkdóm.
Þar sem nefndim hafði ekki
fulilkomnar saninandr til að
byggja ráðleggingair sínar á,
Studdist hún mest við nýlega
rannsókn á tíðni kransæða-
sjúkdóms meðal miðaldra karla
í 7 lönduim yfir tíu ára tímia-
Einnig ber að forðast smjör,
feitt nautakjöt og svínakjöt,
bakaðam mat, sem immiheldur
hertar fitusýrur, eggj arauður,
rjóma, rjómaís, mjólk og allan
mat, sem er djúpsteiktur.
í stað þessa mælir nefndin
með mögru kjöti, svo sem
kálfakjöti, fuglakjöti og fiski.
Súrosti, „mjúku smjörlíki" úr
komi eða sólblómaolíu, urndarn-
renmu og aukiinini neyzlu af
ferskum ávöxtum og grænmeti.
í skýrslunmi höfðair nefndin
til matarfraimleiðenda, að þeir
auðveldi B andaríkj amönnum
að skipta yfir í fituminni fæðu,
t. d. með því að ala grennri
nautpening, framleiða mjólkur-
afurðir með lágu fituinmihiaildi
og búa tiil eggjahvítuefni úr
nýjum jurtategundum. Jafn-
framt leggur nefndin til við
ríkisstjómina að breyta sum-
um gildandi reglum varðamdi
matvælasölu, t. d. er ekki hægt
skv. núgiildandi lögum að bæta
jurtaolíum í pylsur eða aninað
tilbúið kjötmeti.
LEIÐIR TIL ÚRBÓTA
Kjöt- og mjólkurframleið-
endur hafa ekkert látið frá sér
Þessa matseðla birti Newsweek sem dæmi.
MATSEÐILL,
sem kann að
stuðla að
hjartasjúkdómi
MATSEÐILL,
sem kann að
koma í veg fyrir
hjartasjúkdóm
Morgunverður
Steikt egg, beikon eða pylsur,
ristað brauð með miklu smjöri,
eða víniarbrauð. Rjómakaffi.
Ávaxta- eða grænmetissafi. Eitt
soðið egg (ekki fll. en 3 á viku).
Kormimatur (maísflöguir o.s.frv.)
með filtulí'eilli mjólk. Ristabrauð
eða kruður með jurtasmjörlfki.
Kaffi, svairt eða méð undain-
renmu.
Hádegisverður
Einn eða fl. kokkteilar. Feitar
nautasteikur eða Roast Beef
með sósu og frönsikum kartöfl-
um. Matarkaka (,,Pie“) eða
heitt brauð, rúnstykkí eða kex
með smjöri.
Vermouth eða þurrt hvítvím.
Tómatasafi eða kjötseyði. Mag-
urt kjöt, eða kjúklingur, kalk-
ún eða fiskur, sem má baka,
steikja eða glóðsteikja. Græn-
meti, og bökuð kartafla með
sólblómasmjörlíki. Kruður. Á-
vextir eða vatnsávaxtaísiair.
Kvöldverður
Einn eða fl. kokkteilar. Vímar-
pylsur, pömnusteiktar svínaíkót-
ilettur. Kartöflur með súrrjómia
eða smjöri. Grænimetissalat með
ostas'altsósu (Roquefort cheese
dressing). Súkkuiaðiía.
Nautakjöt, magurt svímelæiri,
svínakjöt eða lambakjöt (ekki
oftar en 5 sinmium í viku). Eða
stei'ktur. bakaður eða gflóðar-
steiktur fiskuir, fuiglakjöt eða
kálfakjöt (ekki steikt í feiti).
Grænimetissalat með salaitsósiu
úr olíu og ediki. Grænmeti og
ávextir.
148 þúsund bindi
í Háskólabókasafni
í ÁRSLOK 1969 voru í Háskóla-
bókasafninu 148 þús. bindi og
var safnauki á árinu rúm 3500
bindi. Erlend tímarit og ritrað-
ir, sem eru í áskrift eða koma
reglulega, voru við árslok 729
og hefur fjölgað um 48 á árinu,
og ritaskipti voru við 220 er-
lenda háskóla og vísindastofnan-
ir. Þetta kemur m.a. fram í árs-
skýrslu safnsins fyrir 1969.
Til kaupa á bókum og tíma-
ritum var varið kr. 838,285,00 á
árinu, en Raunvísindastofnun
og nokkrar aðrar háskólastofn-
anir keyptu einnig dálítið af rit-
um fyrir eigið fé. Auk þess hef-
ur safninu borizt allmikið af
bókum og tímaritum við gjafir
og ritaskipti. Frá einstaklingum
bárust ekki svo stórar bókagjaf
ir nú sem þær, er getið var í
skýrslunni 1968. Þakkaðar eru
gjafir frú Láru Kolbeins og frú
Svövu Fells á bókum, sem eig-
inmenn þeirra höfðu átt. Af
gjöfum stofnana og forlaga bar
hæst tillag Háskólaforlagsina í
Os'lo, sem gaf sem fyrri ár öll
útgáfurit sín og ' Volkswagen-
stofnunarinnar í Hannover. Einn
ig gáfu bækur Juristforbundet
í Kaupmannahöfn, vísindaforlag
CIBA, Deutsche Forschungs-
gemeinschaft, Háskólabókasafn-
ið í Reading, safn bandarísku
upplýsingaþjónustunnar, bóka-
safn Norræna hússins og Veður-
stofa íslands.
Helztu rit, sem safnið sendi
út á árinu 1969 voru: Árbók Há
skóla íslands 1962-63, Kennslu-
skrá Háskóla íslands, Studia Is-
landica 28, Ivar Orgland: Stefán
frá Hvítadal og Noregur.
Fastráðnir starfsmerm safnsins
voru dr. Björn Sigfússon, Einar
Sigurðsson, cand. mag. og Fríða
Á. Sigurðardóttir. í lestrarhús-
næði á vegum Háskólans í árs-
lok 1969 var 451 sæt í mörg-
um lestrarsölum, þ.e. aðalsal á
1. hæð, sérlestrarstofu á 1. hæð,
hátíðarsal, lögfræði- og við-
skiptafræðinemar voru á Aragötu
9, verkfræðinemar í Loftskeyta
stöð, læknanemar í þremur her-
bergjum á 2. hæð Tjarnargötu
44 og í 2 herbergjum á Land-
spítala, tannlæknanemar á Ei-
ríksgötu 31, náttúrufræðinemar í
Lækjargötu 14A og í Ámagarði.
Tekið er fram að hátíðarsalur
var einungiis notaður til lestrar,
þegar hann var ekki frátekinn
vegna annarra þarfa.
Fjöldi útlánaðra rita var 6327
og skiptust þau á 692 lánþega.
Háskólabókasaf n hef ur síðan
1956 séð um kennslu í bóka-
safnsfræði, sem að öðru leyti
heyrir undir heimspekideild
einis og aðrar BA-greinar. Kenn-
arar voru dr. Bjöm Sigfússon,
Ólafur F. Hjartar, Einar Sigurðs
son og Kristín Pétursdóttir. í
maí luku 13 nemendur prófi 1.
stigs, 3 prófi 2. stigs og þriðja
stigi og lokastigi lauk Jón Þ.
Þór og var kjörverkefni hans:
Upphaf prentlistar á Austur-
landi. Jón Ólafsson og Skuldar-
prentsmiðjan.
bil. f Austur-Firun'landi, þar sem
mettuð fita var 22% af hita-
einiinigum fæðumnair voru 120
hjartasjúkdómati’lfelli á hverja
1000 karía. í Bamdaríkjunum,
þar sem mettuð fiita var 17%
af hitaeiniingum fæðuinmar var
tíðnin 80 af hverjum 1000. í
Japam var tíðmin hins vegar að-
ein® 20 af hverjuim 1000, en
þar er fiskur helzti eggjahvítu-
gjafinm og mettuð fita aðeins
3% af hitaeininguim fæðunnar.
Nefndin mælti með því sér-
staklega, til að lækka gi'ldi kol-
esterols meðal þjóðarinnar, að
núverandi koesterol-n eyzla, s'em
er um 600 millligrömm á dag,
yrði minníkuð uim meira en
helming eða niður fyrir 300
milligrömm á dag. Auk þess er
lagt ti'l að fitumagn daglegrar
fæðu verði ekki meira en 35%
af hitaeiinimgumum og að af
þessu fiitumagni verði mettuð
fita eða dýriafita ininian við 10%.
Ráðlegast sé að 10% af fiitiu-
magninu komi frá fjölmettuð-
um fitum eða jurtaolíum.
Á leikmanmamáli þýðir þetta,
að mælt er með því, að eggja-
neyzla verði stórminmikuð, því
að eiin eggjarauða imniiheldur
255 milligrömm af kolesteroli.
heyra um tillögur nefndarinn-
ar, en vitað er um eima ví»-
bendimgu þess, að ríkisstjómiin
kynini að hallast að ráðlegging-
um nefndari'nniar. Að því er
áreiðiaimlegar heimildir herma,
hefur matvæla- og lyfjaráðu-
neyti Bandaríkjanma í hyggju
að afturkalla 11 ára gamla um-
sögn, sem amdmælir þeirri stað-
hæfimgu að fæða með lágu
fituimmihialdi sé vöm gegn
hjartasjúkdómum. Ráðuneyti
þetta mun nú mæla með því
við framleiðendur, að þeir láti
þess getið á vörum sínum
hvert fituinmihaldið í prósenrt-
um sé og hlutfall fjölómettaðr-
ar fitu gegn mettaðri fitu og
hver sé heilldarfjöldi hitaein-
inga.
Breytingar á mataræði Bamda-
ríkj amaminia hljóta endanlega
að byggjast á niðuirstöðum
vísimdailegra ranmsókn'a og í
því skyni ráðlagði nefndiin
stjónnimmi að hún léti fara fram
5—10 ára ranmsókn á um 100
þúsund manms, til að ganiga
endanlega úr skugga um hvort
lækkun fitumagns í fæðu gerti
dregið úr himium geigvænllega
mannskaða, sem þessi hjarta-
sjúkdómiur veldur þjóðinni.