Morgunblaðið - 10.01.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1971

Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Eréttastjóri Bjötn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kiistinssort.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræli 6, sími 22-4-80.
Askriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
GAGNGER ENDURSKOÐUN Á
HLUT HINS OPINBERA
ITm langt skeið hefur það
^ verið svo, þegar fjárlaga-
frumvarpið er lagt fyrir Al-
þingi á hausti hverju, að
menn fárasit yfir því, hversu
mjög það hafi hækkað frá
fyrra ári. Raunar kemur þessi
gagnrýni ekki aðeins fram á
fjárlagafrumvarpið heldur
einnig fjárhagsáætlanir hinna
stærri sveitarfélaga, sem að
jafnaði eru lagðar fram til
afgreiðslu í desembermán-
uði.
Þeir, sem gagnrýna hækk-
un á útgjöldum hins opin-
bera gæta þess ekki, að lang-
mestur hluti af þessum hækk-
unum er lögboðinn. Á Alþingi
hafa verið samþykkt lög, sem
gera ráð fyrir, að ríkisssjóður
og sveitarsjóðir leggi fram
svo og svo mikið fjármagn
til tiltekinna þarfa og raunin
er sú, að bæði Alþingi og
sveitarstjómir hafa ákaflega
lítið svigrúm utan þessara
lögboðnu útgjalda til þess að
skipta skattfé borgaranna nið
ur milli framkvæmda og út-
gjalda, sem ekki eru lög-
boðin.
Vaxandi afskiptum ríkis-
valdsins á öllum hugsanleg-
um sviðum þjóðfélagsins
fylgja aukin útgjöld. Hjá því
verður ekki komizt. En þá
vaknar sú spuming, hvort
tímabært sé að taka þátt rík-
is og sveitarfélaga í þjóðar-
búinu til gagngerðrar og rót-
tækrar endurskoðunar með
það fyrir augum að fella nið-
utr allar þær athafnir opin-
berra aðila, ríkis og sveitar-
félaga, sem ekki er beinlínis
brýnt, að þessir aðilar hafi
með höndum. Það er öllum
ljóst, að mikil hætta er á,
að ofvöxtur hlaupi í stofn-
anir á vegum ríkis og hinna
stærri sveitarfélaga og að
Park i nsonsl ö g má 1 i ð fari að
segja til sín í starfsemi
þeirra.
Á undanfömum árum hef-
ur nokkuð verið gert af því
að draga úr afskiptum ríkis-
ins af ýmis konar atvinnu-
rekstri. Þannig hefur t.d. það
úrelta og fráleita kerfi verið
lagt niður, að ríkið hafi einka
sölu á útvarpsviðtækjum og
ilmvötnum, en hins vegar á
ríkið enn í nokkurri sam-
keppni við vélsmiðjur í land-
inu, þótt mjög hafi dregið úr
þeim atvinnurekstri ríkis-
valdsins. En áreiðanlega má
felia niður ýmis konar starf-
semi, sem ríkið og hin stærri
sveitarfélög hafa með hönd-
um, ef vel er að gáð, og sýn-
ist fuil ástæða til að með
regiubundnum hætti fari
fram róttæk og gagnger út-
tekt á starfrækslu þessara
aðila. Að öðmm kosti getur
þessi yfirbygging vaxið þjóð-
félagsþegnumun yfir höfuð.
Á hverju hausti og fram
að jólum leggur Alþingi
mikla vinnu í það að skipta
niður fjármagni til skóla-
bygginga í landinu, vega-
framkvæmda og annarra
framkvæmda. Hvers vegna
er ekki ákveðnum upphæð-
um úthlutað til einstakra
landshluta en heimamönn-
um síðan falið að skipta fénu
niður? Með því yrði sjálf-
stæði landshlutanna og
byggðanna aukið mjög svo
og ábyrgð sveitarstjórnanna
heima fyrir. Sumir segja
kannski, að þetta fyrirkomu-
lag mundi einungis leiða til
rifrildis og innbyrðis deilna
heima í héruðunum. Ekki er
ástæða til að ætia, að sú tog-
streita verði meiri en milli
alþingismanna úr hinum
ýmsu byggðarlögum. Hins
vegar mundi slík skipan mála
draga mjög úr því miðstjórn-
arvaldi á höfuðborgarsvæð-
inu, sem angrar svo mjög
fólk út um landsbyggðina.
Það hefur lengi verið
lenzka í þessu landi að gera
miklar kröfur til hins opin-
bera og óhjákvæmilega hefur
það leitt til þess, að orðið
hefur verið ■ við þeim kröf-
um að einhverju leyti. En
þeir, sem slíkar kröfur gera,
gæta þess kannski ekki alltaf,
að um leið er verið að auka
þátt hins opinbera í þjóðar-
búskapnum, stundum á
kostnað einstaklinganna, hins
alme-nna borgara. Við hljót-
um að vera á verði gegn
þeirri þróun og standa vörð
um sjálfstæði og athafnafrelsi
einstaklingsins.
Ekki stöðvun
Að undanfömu hafa farið
fram atkvæðagreiðslur
um sjómannasamningana,
sem tókust milli jóla og nýj-
árs og er bersýnilegt, að þeir
hafa hlotið misjafnar undir-
tektir. Sums staðar hafa þeir
verið samþykktir, annars
staðar ekki, m.a. í Vestmanna
eyjum, stærstu verstöð lands-
ins, þar sem 25% aflans var
landað á sl. ári.
Aðiiar munu að sjálfsögðu
hefja viðræður á ný til þess
að ná samkomulagi og enn
hefur ekki verið boðað verk-
Hjálmarsson
skoðan,
NY VIÐHORF
í BÓKAÚTGÁFU
THE WORLD OF PAPERBACKS nefn-
ist sýning, æim nýlega var opniuð í
Ameríska bókasafninu við Hagatorg. I
Ameríska bókasafninu er jafnan mikið
úrval báka og eru þær lánaðar út án
emdurgjalMs. Öðru hvoru eru haldmar
sýninigar í bókasíatfnimu og er pappírs-
kiljusýninigin farandsýninig, serni fara
miun víða um heim. Upplýsiingaiþjóniusta
Bandarílkjanna og 90 bandarisikir úfcgef-
endiur hatfa efnt til sýniingarinnar. Um
1500 bækur eru á sýningunni, en á hverju
ári koma út 10 þúsutnd pappírs'kiiljur í
Bandaríikjumum.
Áður fyrr voru svoka'liaðar pappírs-
kiljur aðeins endurútigáfur bundinna
bóka og þá var yfirleiitt um að ræða
metisöiuibækiur. 1 Bandaríkj'unium eins og
anmars staðar hefur þetta breytst og nú
er algengt að bækur komi aðeins út í
pappirskilj ubroti.
Pappírskiijur hatfa m.a. þann kost að
þær eru ódýrar, en þurfa alils ekki að
vera óvandaðar. Þær eru aftur á móti
sjalldan tii skrauits eða prýði í hiiium.
Takmarkið með útgáfu þeirra er að 'láita
þær ná tii íjöltíans. Utgetfendur, sem
leggja áhersfflu á rit með tlímatoærum
umræðuefnuim, batfa fliestir snúið sér að
pappírsikiijuútgáfu. Auðvelt væri að
nefna mörg forlög í Skandinavlu, sem
gefa nær eingöngu út sliikar bækur,
oftast með féiagsttegu eða fræðiiegu
efni. Eininig fer vel á því að bækur um
bókmennitir og menningarmái komi út í
einföldu og ódýru fonmi, svo að flestir
eigi þess kost að eignast þær og lesa.
Sennilega koma hvergi út fleiri frum-
útgáfur atf þessu tagi en í Skandinavíu,
en ekki saikar að geta þess að fagurbók-
menntir, einikum verk uingra ritíhöfiunda,
koma nú aðailiega út sem þappirsikiiijur.
Mönnium hefur skiiist að það er rrueira
virði að bækur nái til stórs iesendahóps,
heldur en viðhalda þeirri hefð liðins
tima að bækur séu aðeins fyrir fáa út-
valda, einkum þá sem eiga peninga. Ný
tæknii í bókaútgáfu hefúr að sjáJltfsögðu
orðið tiil þesis að ýta undir þessa þróun.
Ljóst er að ódýrar útgáfur eins og
papplrslkilljur verða að seljast vei til að
fyrirtækið borgi sig. Þess vegna á papp-
irsikiiljuútgáfa enn langt í land á íslandi,
en virðingarverðar tilraunir hatfa þó
verið gerðar hér. ísliensk pappírskilju-
útgáfa hetfiur einkum verið bundin við
reyfara og annað léttmeti.
Helgafel'l hótf pappírs'kii'juú'tgáfu fyrir
mokkrum árum og komiu þá m.a. út
bækur eins og Ljóðmæli Jónasar Haili-
grímssonar, Aðventa Gunnars Gunnars-
sonar, Gerþla Haiitíórs Laxness og Sól-
eyjarsaga efitir Eliias Mar. Bkki geri ég
ráð fyrir að Heligafeild hafi grætt á þess-
uim paippírsikiijum.
1 bökafliokki, sem nefnist Pappírskilj-
ur Mális og menningar, hafa nú komið
út fjórar bækur, allliar uim þjóðféiags-
mál. Þrjár þeirra eru þýðingar á þekfct-
um erl'enduim bókum, en ein er eftir ís-
lemskan höfund: Þættir úr sögu sósíal-
ismans, eftir Jóhann Pál Ámason.
Almenna bókatfél'agið hefur einniig
gefið út nokkrar pappírsikiljur, einfcum
bækur um allþjóðamái, en ijóðabókaút-
gátfa félagsins hetfur nú beinist inn á þá
braut að gera bæfcumar ódýrar og hand-
hægar. Ljóðalbæfcur Almienna bókafé-
lagsins eru eklki í vemjutliegu paippírs-
kiij ubroti, en útgáfa þeirna er tiil marks
um nýja siði í bó'ka'útgáfu.
Fleiri útgefendur mætti nefna, sem
stefma að látilausri bókagerð. Þó að
mark'viss paippírskiijuútgáfa í venju-
legri merlkingu þess orðs sé á frum-
stigi á ísiandi, v'irðast útgefendur hafa
fulilan huig á að laga siig eftdr háttum
erl'endra sitéttarbræðra sinna.
Pappírsikiíljuútgáfan getur ekki orðið
einráð á bókamarkaði, en hún hefiur á
margain hát't auðvelldað bðkaútigáfuna.
Isiiendiingar eru atfturlhaids'siamir í þess-
um eínium, ViTja að bæfcur séu till augna-
yndis uim leið og þær eru tM sfcemmt-
unar og fróðlieifcs. Sérhverri viðleitni út-
gefenda til aö gera bækur emfaiMari og
ódýrari ber engu ad síður að fagna. Það
eru aðeins fbrdómar, að bæfcur sem
hatfa menmimgarliegit eða listrænt gildi,
verði að gefa út með viðhöfn. Lesendur
muniu smám samam átta siig á þessu og
hætta að gera þær bröfiur að frumút-
gáfur þurfi endiiliega að vera falilega
innibundnair með ldtriikum kjölium. Það
er til dæm'i's æslkiilegt að heildarútgáfur
á verkuim heiistiu skiálda séu fáanlegar á
hóflegu verði. Etokert mældr gegn því
að heildarútgáfur séu til í pappírs'killju-
broti. Þad er ekkert ófint við þaö. Ungt
fólik hefur ekki efmi á að kauipa heild-
arútgáfur, sem hér eru á markaði, en
til þess að útgefenduir getii komið til
móbs viö föllk, sem kaupir bækur tid að
lesa þær, þarf hiugarfarsbreytimg að eiga
sér stað.
Aukning á „Minitrek”
ferðum yfir hálendið
FERÐAFYRIRTÆKI í Bret-
landi, sem nefrrisst Minitrek,
efnir til ferða um óbyggðir ým-
issa landa og fáfarnar slóðir, og
fall á bátaflotanum, þótt hins
vegar hafi komið fram ósk-
ir um róðrabann frá útvegs-
mönnum í Vestmannaeyjum.
Morgunblaðið vill í þessu
sambandi aðeins leggja á-
herzlu á nauðsyn þess, að
róðrar geti hafizt hindrunar-
laust og án þess að til stöðv-
unar komi. Nú ríkir velmeg-
un til lands og sjávar og
grózka í sjávarútvegi og
ótrúlegt annað en að sam-
komulag geti tekizt, þegar
svo stendur á — nema eitt-
hvað sé hæft í því, að við
Íslendingar þolum ekki vel-
megun og kunnum okkur
ekki hóf, þegar vel árar eins
og nú.
byrjuðu þær í fyrra til ís-
lands. Nú auglýsa þeir ferðir
tiil Marocco, Persíu, Grikklands,
Sahara, Lapplands, Tyrklands,
Rússlands, Indlands og íslands,
)g er miðað við fámennar ferðir
jeppum.
Guðmundur Jónasson hefur
FINNSK stjórnvöld bjóða fnaim
styrk handa íslendinigi till rváms
eða rannsóknarstarfa í Fiinmlandi
niámisárið 1971—’72. Styr'kuiriinn
er veittur til átta mánaða dvallar
frá 10. september 1971 að telja,
og er styrkfjáxlhæðiin 750 mörk
á mánuði.
Umsóknum um styrk þemman
skal koma til menmtamálaráð'U-
neytisims, Hvertfisgötu 6, Reykja-
vík, fyriir 10. febrúar nfc. Sér-
stök umsóknareyðublöð fást í
ráðuneytimu. Umsókn fylgi stað-
fest atfrit prófskírteina, meðmæli
tveggja kernnara og vóttorð um
séð um þessar ferðir hér, fór í
fyrra með nokkra memn úr þe*s
íra hópi á Vatnajökul, en síðan
voru farnar tvisvar sinnum fjór
ar ferðir, þ.e. tvær ferðir voru
í gangi í einu, með alls 150
manns norður_yfir hálendið og
á helztu staði þar. Korríu
Minitrekmenn þá með eigin út-
búnað og matreiðslumenn, enda
liggja niðri ferðir þeirra yfir
Sahara á þessum tíma, en Guð
mundur ók þeim og sá um ferða
lagið. Búast Minitrek-memn við
aukningu í sumar frá í fyrra.
kumnáttu í fiinimsku, sænisku,
ernsku eða þýzbu.
Vakim skail athygli á, að fiimmsfc
stjórmvöld bjóða auk þess fram
eftirgreimda styrki, sem mömn-
uim af öMuim þjóðenmum er heim-
ilt að sækja um:
1. Sex átta mámaða styrfci tiil
miáms í finimskri tumgu eða
öðrum fræðum, er varða
finimska memniingu.
2. Nokkra eiims til tveggja mán-
aða styrki hamida vísinda-
mömmuim, listamömnum éða
gagmrýnendum tiil sérfræði-
starfa eða námsdvalar í Fim*ir
landi.
Finnskir námsstyrkir