Morgunblaðið - 20.02.1971, Blaðsíða 15

14
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1971
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1971
15
JltttyMttlfttfrifr
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráó Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstraeti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 196,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 12.00 kr. eintakið.
ÍSLAND OG LUXEMBORG
Cíðustu daga hafa Jóhann
^ Hafstein forsætisráðherra
og Emil Jónsson, utanríkis-
ráðherra, verið í opinberri
heimsókn í Luxemborg og átt
þar viðræður við ráðamenn.
Þessi heimsókn ráðherranna
er vel til þess fallin að styrkja
og efla þau tengsl, sem skap-
azt hafa milli þessara tveggja
evrópsku smáþjóða á undan-
förnum árum.
Samskiptin við Luxemborg
hafa meginþýðingu fyrir okk-
ur Íslendinga. Luxemborg er
helzti áfangastaður Loftleiða
í Evrópu, og sú aðstaða, sem
félagið hefur þar, er ein af
undirstöðunum undir starf-
semi þess. Því miður hefur
félagið ekki notið sömu vel-
vildar annars staðar, og þess
vegna er Luxemborg þeim
mun þýðingarmeiri fyrir
starfsemi Loftleiða. Ljóst er
einnig, að Luxemborg hefur
verulegan hag af flugi Loft-
leiða þangað. Hundruð þús-
unda ferðamanna frá Banda-
ríkjunum og til Bandaríkj-
anna fara um Luxemborg
vegna flugs Loftleiða og
skilja þar eftir umtalsverðar
fjárhæðir. Þess vegna má
segja, að hagurinn sé beggja.
Þótt samskipti íslands og
Luxemborgar hafi hingað til
fyrst og fremst byggzt á
flugi Loftleiða og þeim gagn-
kvæmu viðskiptum, sem af
því leiða, er rík ástæða til að
auka og efla þessi samskipti
á öðrum sviðum. Heimsókn
íslenzku ráðherranna til Lux-
emborgar ætti að stuðla að
því að svo megi verða í fram-
tíðinni.
Stóraukið menningarsamstarf
ingi Norðurlandaráðs er nú
lokið. Þrátt fyrir mis-
munandi skoðanir á þróun
efnahagssamvinnu Norður-
landanna er óhætt að full-
yrða, að þetta þing varð mjög
árangursríkt. Þar var sam-
þykkt að koma á fót sér-
stakri ráðherranefnd, sem er
ný stofnun á vegum Norður-
landaráðs, og þar var einnig
ákveðið að stórauka menn-
ingarsamskipti Norðurland-
anna. Gert er ráð fyrir, að
sérstakur menningarsáttmáli,
sem samþykktur var á þing-
inu, taki gildi um næstu ára-
mót, en hann gerir m.a. ráð
fyrir því, að á ári hverju
verði varið um 500 milljón-
um króna til menningarsam-
skipta norrænna þjóða og að
komið verði á fót sérstakri
menningarmálastofnun. —
Menningarmálastofnunin á
að hafa með höndum fram-
kvæmd á menningarsamskipt
um Norðurlandaþjóðanna, og
verður hún undir yfirstjórn
ráðherranefndarinnar, sem
fyrr var vikið að.
Menningarsáttmálinn spann
ar yfir breitt svið norrænna
samskipta. Undir hann falla
t.d. rannsóknarstörf, kennslu-
mál á öllum stigum, bók-
menntir, listir, vísindi o. fl.
Er augljóst, að þessi sáttmáli
getur haft mjög mikla þýð-
ingu fyrir okkur Islendinga
og er nauðsynlegt að við not-
færum til hins ýtrasta þau
tækifæri, sem hann skapar
okkur.
Þá eru það ánægjuleg tíð-
indi, að Norðurlandaráð hef-
ur samþykkt yfirlýsingu um,
að það telji nauðsynlegt að
stuðla að gagnkvæmum þýð-
ingum norrænna bókmennta,
sérstaklega íslenzkra, fær-
eyskra og finnskra. Eins og
kunnugt er var tillaga um
þetta efni samþykkt á rit-
höfundaþinginu, sem hér var
haldið og síðan tekin upp á
þingi Norðurlandaráðs í
Reykjavík’ á sl. ári. Hún hef-
ur nú náð fram að ganga og
er þá mikilvægt, að ríkis-
stjórnir Norðurlandanna hefj
ist handa í málinu. Er þess að
vænta, að íslenzka ríkisstjóm
in hafi nokkra forgöngu um
að koma málinu áfram, þar
sem hugmyndin er til orðin
hér á landi.
Norðurlandaráðið sam-
þykkti einnig að skora á ríkis-
stjórnir landanna að veita
sérstaka styrki árlega til
blaðamanna á hverju Norð-
urlandanna til þess að ferðast
til annarra norrænna landa
og kynna sér viðhorf til mála
þar og skýra almenningi frá
þeim. Þessi samþykkt er mjög
mikilvæg. Verulegur skortur
er á upplýsingastreymi milli
Norðurlandanna og vel til
fundið að ráða bót á því á
þennan veg.
Norðurlandaráð samþykkti
einnig aukinn stuðning við
ýmsar listgreinar, svo sem
myndlist, með því að settar
verði upp myndlistarsýning-
ar, sem gangi milli landanna
og leiklist með því að stuðla
að ferðalögum leikflokka
milli landanna. Allar eru
samþykktir þessar hinar
merkustu, ekki sízt vegna
þess, að ætlunin er að fylgja
þeim eftir með verulegum
fjárframlögum. Og vafalaust
er það rétt, sem Eysteinn
Jónsson, formaður menning-
armálanefndar Norðurlanda-
ráðs, sagði í viðtali við Morg-
unblaðið í gær, að menning-
arsáttmálinn er hvalreki fyr-
ir okkur íslendinga og við
þurfum að kunna að notfæra
okkur þá möguleika, sem
hann skapar.
Samanburður á fram-
kvœmd kynþáttamis-
réttisins í Suður-
Afríku og kommúnism-
ans í Sovétríkjunum
Er heimilt að flytjast
og ferðazt innan lands-
ins að eigin vild?
SUÐUR-AFRÍKA
3% miíljónir hvítra manna geta ferðazt og flutzt, en
ekki inn á „svörtu" svæðin. Svörtu Afríkanamir, sem
eru 13 Í4 millj. búa við tvenng konar megintakmarkan-
ir: a) aðeins 13,7 af hundraði landsvæðisins hefur ver-
ið ætlað þeim sérstaklega, en af þessu hefur leitt, að
900.000 svertingjar (auk 42 þúsund kynblendinga og
indverskra fjölskyldna) hafa verið látnir skipta um
dvalarstað og 4 Vti millj. svertingja, sem búa í útjaðri
hverfa hvítu mannanna, geta búizt við því að verða
flæmdir af heimilum sínum einhvern tíma í framtíð-
inni; b) utan heimabyggðar sinnar verða svörtu Suð-
ur-Afríkanarnir að hafa vegabréf og með nokkrum
undantekningum er þeim bannað að dveljast í hverfum
hvítu mannanna lengur en 72 klst. Á hverjum degi eru
1500 manns saksóttir fyrir brot á vegabréfalöggjöfinni.
Auk þess má takmarka ferðafrelsið, annaðhvort með
beitingu kyrrsetningarlaganna eða laganna um meðferð
innfæddra frá 1927, en með stoð í þeim eru nú nálægt
50 manns í útlegð á afskekktum stöðum.
SOVÉTRÍKIN
Hverjum sovézkum borgara, sem orðinn er 16 ára
er skylt að bera vegabréf til notkunar innanlands og
því ber honum að framvisa til endurnýjunar reglulega,
þar til hann er orðinn 40 ára. Þeir sem yngri eru geta
þó losnað undan þessari vegabréfsskyldu, ef þeir gegna
embætti eða eru af öðrum sökum taldir þess verðir.
Til fastrar búsetu í borg eða bæ er nauðsynlegt að
hafa leyfi lögreglunnar eða annars æðra stjórnvalds.
Dómstólar hafa vald til þess í ákveðnum málum að
dæma fólk til útlegðar eða til fjarvista frá ákveðnum
stað. Nú er talið, að töluverður fjöldi fólks sé í útlegð
og auk þess eru margir fangar, sem látnir hafa verið
lausir, en mega ekki hverfa aftur til Moskvu.
VEGNA umræðnanna í Bretlandi um hugsanlega vopnasölu Breta til
Suður-Afríku, birti brezka vikuritið The Economist nýlega grein,
þar sem gerður er samanburður á frelsinu og stjórnarfarinu í Suður-
Afríku og Sovétríkjunum. Eitt af rökum brezku íhaldsmannanna fyr-
ir vopnasölunni til Suður-Afríku er, að það séu Sovétríkin en 'ekld
Suður-Afríka, sem séu hættuleg brezkum hagsmunum. En gegn þessu
hefur því verið haldið fram af andstæðingum vopnasölunnar, að kyn-
þáttastefna Suður-Afríkustjórnar hafi jafnvel í för með sér harð-
neskjulegra einræði heldur en stjórnkerfi Sovétríkjanna. En hvort
stjórnarfarið er verra? spyr The Economist, og segir síðan: „Hér
á eftir fara ellefu spurningar, en svörin við þeim eiga að gefa til
kynna frelsið í því landi, sem um er fjallað. Og löndin, sem hér er
fjallað um eru Sovétríkin og Suður-Afríka. Þegar tölur eru bornar
saman, ber að hafa í huga, að í Sovétríkjunum eru um það bil fjórtán
sinnum fleiri íbúar en í Suður-Afríku.
Er heimilt að yfirgefa suður-afríka
* Ja, en stundum er monnum neitað um vegabref eða
landið eftir vild? þau dregin til baka; 420 beiðnum var neitað 1964,
færri er hins vegar neitað nú en þá. Þar til nýlega
hafa Suður-Afríkanar fengið vegabréfaáritun, sem gild-
ir til að komast úr landi, — jafnvel þótt þeim hafi
verið neitað um almennt vegabréf, — svo framarlega
sem þeir höfðu ekki sætt dómi. Frá því í júlí 1970 hef-
ur að minnsta kosti tveimur mönnum verið neitað um
slík fararleyfi.
SOVÉTRÍKIN
Nei; sovézk lög leyfa ekki, að menn flytji úr landi.
í 64. grein sovézku hegningarlaganna segir, að ólögleg
tilraun til að yfirgefa landið sé landráðabrot, sem ber
að refsa fyrir með minnst 10 ára fangelsi og mest líf-
láti. Aðeins fáum er leyft að yfirgefa landið, þar á
meðal um 1.300 Gyðingum til fsrael síðan 1967.
SUÐUR-AFRÍKA
Málsmeðferðin fyrir dómstólunum er samkvæmt hefð
réttlát. En þó veita lögin um frávik frá almennum laga
ákvæðum, sem sett voru 1969 og eru grundvöllur hinn-
ar valdamiklu Ríkisöryggisskrifstofu, forsætisráðherr-
anum eða fulltrúa hans heimild til að banna vitna-
leiðslu fyrir sérhverjum dómstól, ef framburður vitn-
isins er að hans mati „í ósamræmi við hagsmuni rík-
isins eða almennt öryggi".
SOVÉTRÍKIN
Allir dómstólar eru undir fullkomnum, en þó vand-
lega leyndum yfirráðum ríkisstjórnarinnar og kommún
istaflokksins, hvað varðar pólitísk málefni — þótt færri
en 50% allra dómara séu í kommúnistaflokknum. Það
er skoðun kommúnistaiflokksins, að þrí-skipting valds-
ins sé kennisetning borgarastéttanna.
SUÐUR-AFRÍKA
Já; þrjár sjálfstæðar öryggisstofnanir eru starfrækt-
ar: a) leyniþjónusta hersins; b) leynilögregla almennu
löggæzlunnar og c) Ríkisöryggisskrifstofan. f samein-
ingu geta þessar stofnanir skipulagt jafnt símahleranir
sem aðgerðir til að fá skólabörn til að gefa skýrslu
um kennara aína.
SOVÉTRÍKIN
Já; KGB, enda þótt hún megi ekki lengur starfa al-
gjörlega utan laganna, eins og á Stalínstímanum, hefur
víðtæk völd, þar á meðal til eftirlits með öllum út-
lendingum og öllum grunuðum sovézkum borgurum, og
hún rekur þrælkunarbúðir og stofnanir, eins og sérstök
geðsjúkrahús fyrir pólitíska óánægjumenn. Samkvæmt
„stjórnsýslureglum" getur KGB skipað sovézkum borg
urum að skipta um búsetustað vegna öryggis og efna-
hagslegra ástæðna.
Hversu margir pólitísk- suður-afríka
. , Opinbera talan um pólitíska fanga í september 1970
ir fangar eru í landinu. var 809 en þar af voru 769 svartir. En þar að auki eru
líklega. meira en 1000 manns í fangelsi vegna brota á
skemmdarverkalögunum, lögunum um bann við komm-
únisma og lögunum um ólögleg samtök. Ekki er vitað
um fjölda þeirra, sem settir hafa verið í fangelsi fyrir
ýmis brot s.s. ólögleg verkföll.
SOVÉTRÍKIN
Nýlega hefur verið reiknað út, að í þrælkunarbúðun
um, sem KGB rekur og ekki eru í tengslum við önn-
ur fangelsi landsins, kunni að vera allt að milljón
manns og þar af mikill fjöldi vegna pólitískra éstæðna.
Enginn hefur talið sig hafa nægilegar upplýsingar til að
setja fram ákveðna tölu um þennan fjölda.
Hversu frjálsir eru
dómstólarnir?
Er leynileg öryggislög-
regla í landinu?
Er heimilt að setja
menn í fangelsi, án
þess að dómur gangi í
máli þeirra?
SUÐUR-AFRÍKA
Nei, nema þá, sem hafa brotið hryðj uverkálögin frá
1967. En hvern þann, sem grunaður er um að hafa
upplýsingar um hryðjuverk, má setja í einangrun um
ótakmarkaðan tíma án dóms. Eftir vopnuðu átökin í
Sharpeville 1960 var lýst yfir neyðarástandi í landinu
og þá voru meira en 11.500 manns teknir til fanga, síð-
an hafa líklega milli 2.500 og 3.000 manns verið í haldi
vegna brota á ýmsum lögum; og aðeins fáir hafa verið
leiddir fyrir rétt.
SOVÉTRÍKIN
Nei; ekki samkvæmt orðum stjórnarskrárinnar frá
1936 — en ákvæðum hennar er ekki framfylgt. „Stjórn
sýslulegur" málarekstur KGB hefur orðið til þess að
óþekktur, en mjög mikill fjöldi fólks hefur verið dæmd
ur til fangelsisvistar, án réttarhalda. Hleranir eru al-
gengar og einnig ritskoðun pósts.
í hvaða mæli er unnt
að stunda stjórnmála
störf?
SUÐUR-AFRÍKA
Hvítu íbúarnir njóta meira og minna eðlilegs réttar
til lýðræðislegra stjórnmálastarfa. Meirihluti svertingj-
anna hefur ekki atkvæðisrétt, nema þeir sem búa í
Trangskei sem er eina Bantústansvæðið er hefur fullkom
ið eigið þing —og jafnvel Transkei er að mestu stjórnað
af ríkisstjórn Suður-Afríku. Á svipaðan hátt er dregið
úr völdum þings blandaðra íbúa Suður-Afríku. Að
minnsta kosti fimm pólitísk samtök hafa verið gerð út-
læg á síðustu 20 árum og bannfyrirmæíi — en með
þeim er unnt að banna manni að vera á ákveðnum stað
eða framkvæma ákveðinn verknað — hafa verið gefin
allt að 1000 einstaklingum. Fyrrverandi félagar í sam-
tökum, sem kallast Afríkanski þjóðfundurinn og hafa
verið bönnuð, mega ekki hafa afskipti af stjórnmálum.
SOVÉTRÍKIN
Kommúnistaflokknum einum er heimilt að skipu-
leggja og stjórna opinberum stjórnmálastörfum. í kosn-
ingum er aðeins unnt að kjósa einn flokk og aðein3
einn frambjóðandi er í boði fyrir hvert sæti. Aðrir
stjórnmálaflokkar en kommúnistaflokkurinn voru
lagðir niður skömmu eftir byltinguna 1917. Flokksbrot
innan kommúnistaflokksins sjálfs voru bönnuð 1921.
Hvert er fréttafrelsið st[®UR'AFR*KA .
Bloðin njota nokkurs frelsis og eru talsvert opinska.
í landinu? Þó má enginn, samkvæmt lögunum um frávik frá al-
mennum lagaákvæðum, skýra frá málum, sem Ríkis-
öryggisskrifstofan fjallar um; en þar sem enginn veit
um hvaða mál hún fjallar, er þetta nokkuð mikil
hindrun.
SOVÉTRÍKIN
Ekkert. Ríkið á og rekur öll dagblöð, útvarp og sjón-
varpsstöðvar, útgáfufyrirtæki og svipaðar stofnanir.
Einstaklingum er jafnvel ekki heimilt að eiga fjolrit-
unarvél. Allt útgáfustarf er undir ströngu pólitísku eft-
irliti, og veldur það stundum löngum töfum á útgáfu.
Þeir sem ólöglega skrifa og dreifa óopinberu útgáfun-
um, sem kallaðar eru samizdat — „sjálfsútgáfur“ —
eiga þunga refsingu yfir höfði sér.
Við hvers konar mis-
rétti býr fólkið í land-
inu?
SUÐUR-AFRÍKA
Kynþáttamisrétti er lögbundið, vegna þess að Suður-
Afríku er stjórnað eftir kenningu um aðgreinda þró-
un, sem mælir fyrir um það, að mennirnir skuli lifa
í samræmi við uppruna sinn í kynþáttum. Konum og
körlum af ólíkum kynþáttum, jafnvel þótt þau séu í
hjúskap, er bannað að búa saman eða njótast.
SOVÉTRÍKIN
Tvær til þrjár milljónir Gyðinga búa við misrétti,
þeim er ekki leyft að reka eigin skóla eða njóta
kennslu í sögu Gyðinga. Stalín upprætti liklega
1.650.000 manns af 12 öðrum þjóðernum og sendi til
annarra staða í Sovétríkjunum, af þeim eru Þjóð-
verjarnir, sem áður bjuggu við Volgu, og flestir Tat-
aranna frá Krím enn í útlegð.
Er trúarbragðafrelsi? suður-afríka
Já, með þeirri mikilvægu undantekningu, að fólki af
ólíkum kynþáttum er mjög sjaldan leyft að iðka trú
sína í sömu byggjngu.
SOVÉTRÍKIN
í kirkjum eru guðþjónustur aðeins leyfðar. Hvers
konar trúarfræðsla eða góðgerðar- og félagsstarf er
bannað. Þeir, sem eru trúhneigðir, geta ekki vonazt
eftir skipun í ábyrgðarstöður.
Hvaða takmarkanir
eru á efnahagslejpi
frelsi?
SUÐUR-AFRÍKA
Bæði hvitum og svörtum er heimilt að stunda eigin
viðskipti á sínum svæðum. En enginn hvítur maður má
lúta valdi svertingja, og mörg störf — sérstaklega þau
sem krefjast sérþjálfunar — eru þeim svörtu lokuð.
Mörgum svertingjum, sem neyðast til að búa á svæðum
þar sem enga vinnu er að fíá, er neitað um störf eða
þeir verða að sækja langa leið til að finna atvinnu.
SOVÉTRÍKIN
Samkvæmt 10. grein stjórnarskrárinnar frá 1936
mega einstaklingar eiga hlut til nota og neyzlu en
ekki hluti, sem nota má til tekjuöflunar. Af þessu
leiðir, að allt efnahagslífið er undir stjórn ríkisins. Þó
finnast nokkrir sjálfstæðir handiðnaðarmenn og á af-
skekktum stöðum sjálfstæðir bændur. Engum öðrum
er kleift að öðlast efnahagslegt sjálfstæði.