Morgunblaðið - 18.09.1971, Blaðsíða 11

11 i.
MORGU'NBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 1971
BOKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Lög ástarinnar
John Galsworthy:
EPLATRÉÐ.
Þórarinn Guðnason
íslenskaði.
Myndir gerði Nini Bjömsson.
Helgafell, Reykjavík 1971.
EPLATRÉÐ eí- I hópi styttri
sagna Johns Galsworthys, en
hann er kunnastur fyrir hina
viðamiklu Forsytættarsögu sína.
Eplatréð er óður um ástina og
umgjörð hennar er ensk sveit:
vorið í allri sinni litriku fegurð
með fy-rirheit um dásemdir lífs-
ins. Ungur menntamaður hald-
inn skáldadraumum verður ást-
fanginn af óspilltri sveitastúlku.
Ást hans er tengd vorinu og töír-
um sveitarinnar, hennar ást er
af alvarlegri toga. Hann á í
etrangri ha-ráttu við sjálfan sig
þegar hann finnur að stúlkan
vill gefast honum, en ferð til ná
grannaborgar, þar sem hann kynn
ist systur vinar síns, beinir til-
finningum hans í aðra átt. Skyn
semin sigrar. En fserir sá sigur
honum hamingju?
í bókarlok stendur Frank As-
hurst andspænis hefnd ástar-
gyðjunnar Kyprisar. Sagan hef-
ur að einkunnarorðum setningu
úr Hippolytos eftir Evrípídes.
Þegar F.rank að mörgum árum
liðnum, er óvænt minntur á þetta
ævintýri æsku sinnar, er hann
að lesa um ægimátt ástarinnar
í hinum gamla gríska harmleik:
Allt lifandi, lágt og hátt,
um lög hennar spyr og rök;
Eplatréð fjallar um ósættan-
lega heima. Ungi maðurinn, sem
leitar ævintý.rsins og finnur það,
er raunsær að eðlisfari. Hann
veit, að það er djúp á milli hans
og ungu sveitastúlkunnar Meg-
an. Þetta djúp er hin borgaralega
stéttaskipting. Honum verður
hugsað til þess hve fráleitt væri
að flytja hana með sér til Lond-
on, hið dæmigerða náttúrubarn:
,,í London kæmi það fyrir alvöru
í ljós, hvað hún var blátt áfram,
fábrotin og ólík borgarbúunum,
og einnig hvað hana skorti ger-
samlega alla andlega menntun
. . . “ í staðinn lætur hann heill
ast af hinni glaðværu og fallegu
Stellu, sem sprottin er úr sama
jarðvegi og hann sjálfur. Með-
aumkun hans með Megan, sem
hann yfirgefur, dugar honum
ekki til að skora hefðina á hólm.
Mö.rg verk Johns Galsworthys
taka einmitt þetta efni til með-
ferðar. Hann þekkir vel hugleysi
borgarastétta.rinnar, vanafestu
hennar og makræði. f Eplatrénu
tekst honum snilldarlega að af-
hjúpa þessa lesti, sem oft ganga
undir nafninu dyggð. Frank As-
hurst er eitt af hinum mörgu
fórnarlömbum imyndaðs siðferð-
isþroska.
Sálfræðileg innsýn Johns Gals-
worthys er klædd í mjög ljóðræn
an búning I Eplatrénu. Lýsing
hans á veröld hinna ungu elsk-
enda býr yfir ástríðu vaknandi
lífs, náttúrutilbeiðslu borgarbú-
ans, sem skynjar sveitalifið af
barnslegum fögnuði. Hinum
mörgu og oft skrautlegu myndum
úr náttúrunni er þó hvergi ofauk
ið, heldu.r skapa þær þann eðli-
lega yndisheim, sem vorgleðin
blæs mönnum í brjóst — og um
leið er rennt stoðum undir hin
dapurlegu endalok sögunnar.
Frá hjartanu
John Galsworthy
Unnur S. Bragadóttir:
ER Á ÞETTA LÍTANDI?
Helgafell, Reykjavík 1971.
BYRJENDUM í ljóðagerð ev ekki
alltaf nauðsynlegt að gefa út
bók. en fyrir kemur að ástæða er
til þess. Unnur S. Bragadóttir
mun vera ung stúlka. Bók henn-
ar ber þess merki að hún eigi
eftir að taka út þroska sinn.
Nokkur Ijóð í fyrri hluta bókar-
innar eru skemmtileg í uppruna-
leik sínum og Mklega réttlæta
þau útgáfu bókarinnar. Ég nefni:
Hr. Storm, Rómeó, Hugarburð,
Til Búbúlínu, Hið óskiljanlega og
Hámarkið. Hugarburður er þann
ig:
í hverfulu djúpi vatnsins
speglast helmingur likama míns.
Brátt streymir regnið til jarðar,
og ég lit út sem skotmark.
Þú seður hungur mitt,
þú svæfir mig.
Ég hugsa um þig
nótt og nýtan dag.
Hugur minn
er á eyðimörk.
Brátt er ég mettu.r, w 1
eða
er ég blekktur af mönnunum?
Þetta ljóð gefur fyrirheit um
listræn vinnubrögð. Það er meira
en unnt er að segja um seinni
hluta bókarinnar. Áhrif frá þjóð-
skáldinu, sem þar koma í ljós,
hefur Unni ekki tekist að nýta á
þann hátt, að þau efli hennaí eig
in tj áningarþörf. En fróðiegt er
að sjá, að Svartar fjaðrúr skuli
enn lesnar af jafnmikil'li hrifn-
ingu og sum ljóð hinnar ungu
skáldkonu eru til vitnis um.
Er á þetta Mtandi? er ekki
óvenjuleg frumsmið. Það er
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Væmni er ekki að finna í þessarl
viðkvæmu ástarsögu.
Þýðing Þórarins Guðnasonar
er gerð af skilningi og smekk-
vísi. Níní Björnsson hefu.r mynd-
skreytt bókina. Myndirnar eru
sumar skemmtilegar og falla vel
að efninu, samt hef ég grun um
að þær njóti sín ekki til fullnustu
í prentuninni. Kápumyndin af
eplatrénu fer til dæmis prýðilega,
en inni í bókinni er sama mynd
grá og dauf.
Ég sé ei, en finn ótta sálu minnar
og greini hjartsláttinn.
Ég hrópa á hjálp, án árangurs.
Enginn sór mig né heyrir,
litlu maríuhænuna. —
Þú grætir mig, regn. —
Hámarkið er einnig dæmi um
ljóð, þar sem hinni ungu skáld-
konu tekst að halda athygli les-
andans vakandi:
Kotopúli, Kotopúlí
hvers get ég vænzt af þér?
samt ekki ólíklegt, að hún gefi
nokk.ra hugmynd um viðhorf
ungar kynslóðar til Ijóðlistarinn-
ar. Augljóst er, að áhugi ungs
fólks á ljóðlist fer vaxandi. Ég
held að þessu ljóðhneigða fólki
sé þó hollt að hafa í huga, að það
getur verið ágæt regla að flýta
sér hægt við að safna tilraunum
sínum í bók. Markverður list-
rænn árangur krefst þolinmæði
og ástundunar.
Jóhann Hjálmarsson.
Úttekt leikgagnrýnandans
3.: Leikstjórnarmál
Þegar ég kom hin,gað aftur
eftir sex ára útivist, var leik-
stjóraskortur eitt af þvi fyrsta,
sem ég heyrði talað um og átti
hann að hrjlá bæði leikhúsin,, þó
tiflinnanlegar miusterið við
Hverftsgötu. Áður en lang-
ur timi var liðinn sá ég, að lit-
ið hafði breytzt í þessu tilliti
frá því ég fór. Pólitíkin, sem
leikhúsin ráku var í meginatr-
iðum sú sama og áður: það var
umdantekning ef nýjium manni
væri hleypt að og hinir stóðu
eins og skjaldtoorg um kökuna.
Auk þess var enn verið að
bj'óða erlendum leikstjórum
hingað, þeim sem það gátu og
villdiu þiggja. En svo er mál með
vexti, að Islendingum hættir
mikið til að mikla fyrir sér út-
landið og alt sem þaðan kemur
en gleyma að gera sér grein fyr
ir þvi, að þar er til mikil skipt-
ing á öllum Mutum, ekki sizt á
gæðum á ýmsum sviðum. Þar
eru til miðsetur, stórar boirgir
og svo landið og þar með tald
ar smærri borgir. 1 stórborgun-
um sjiáMum er oft mikil innbyrð
is skipting. Þvi er það, að þótt
einhver komi erlendis frá og
telji séir ýmislegt til sæmda, sem
IMtur vel út á prenti á Islandi,
getur vel verið að hann sé eng-
inm framámaður í list sinni í
heimalandi síniu, starfi jafnvel
alls ekki að henni, en leiki svo
stóra manninn þegEir hann er
komimn út hingað. Slíkis eru
dærni í sambandi við þá borg
evrópska, sem ég þekki hvað
bezt og vakti mér á sítnum tíma
mikla furðu.
„Fjarlægðin gerir fjölin bl'á
og mienniina mikLa."
Auðvitað þarf þetta ekki að
vera algilt. En hver, sem þekk-
ir eitthvað til leikhússins á meg
inlandinu veit, að samstígni
miMi hinna beztu þar og
íslenzka leifchússins er vart að
vænta. Stór og eftirsóttuir
evrópskur ieikstjóri er upp-
pantaður tvö til þrjú ár fram í
timiann — ég hetf enn ekki heyrt
getið um siíkar áætlanir hér.
Hamn er Mka dýr. Og hinir yngri,
sem eru að sækja í sig veðrið,
eru sjaidnast í brennidepli leik-
hússtjóra frá Islandi. Um aust-
antjaldlsmenn gildir sennilega
ekki það sarna.
Við eigum að vera á varð-
bergi gagnvart því sem kemur
erlendis frá, athuga það áður
en við kymgjum þvi hráu. Og yf
irleitt finnst mér ásitæða til að
taka þesisa framkvæmd, ráðn-
ingu erlendra leikstjóra, sem
ekki kunna málið og hafa ekki
lifað í iandinu, til gagngerðrar
endiurskoðunar. Ég er ekki þar
með að krefjast neins banns við
þessu, það má vel vera, að þetta
sé gott og jafnvel nauðsyniegt
stuindum. En spurningin, sem við
þurfum að leggja fyrir okkur
sjálf er sú, hvort pólitíkim, sem
rekin er innanlands gagnvart
menntuðum íslenzkum leikstjór-
um, sé rétt og heillavænleg.
Þessar hugtsanir vöiknufiiu með
mér þegar ég sá það, eiftiir að
hafa verið hér stuttam tíma, að
hér var kotminn nokkur hópur
ungis fólks, sem aflað hafði sér
þakkingar á þessari listgrein er-
lendisi, en fékk samit anzi lítið
að gera i henni nema snöp og
jaifnvel ekki það stundum.
Þorgeir Þorgeirsson gerði i
hitteðtýrra útvarpsleikrit I
nokkrum þáttum og st.jómaði
þvi sj'álfur. Mér lék forvitni á
að heyra þetta sem ég og fékk.
Leikstjóm hans á verkinu var
mjög sarrwizfcuisamlega unnin og
í sumum tillfellum sleignir áður
óþakfctir strengir í túlkun sumra
leikara, eða ekki gat ég heyrt
betur. Ég hetf ekki tekið eftir að
hann stjómaði neinu hjá út-
varpinu eða annars staðar slð-
an. Var þetta svona lélegt hjá
honum miðað við afrek allra
hinna? Þar að auki ku maður-
inn kunna ýmislegt fleira.
María Kristjánsdóttir stjórn-
aði Hvað er i blýhólknum hjá
Grímu í fyrra, sem frægt er orð-
ið. Það var mjög skemimtileg og
nýstárleg sýning og greinilegt
að hér var komihn nýr og góð-
ur kraftur að Sslenzku leikhúsi.
Siðan akki söguna meir, mér vit-
anillega.
Eyvinduir Erlendsson er nú
víst ekki neitt óskrifað blað í
þessum efnum. Hann er „mennt-
aðasti leikstjóri á íslandi" sam-
kvæmt leikskrá g&staleik.s utan
af landi í Kópavogi í vor. Hann
mun nú vera bóndi og stunda
leikstjórn eitthvað í hjáverkum
með áhugaflólki í sveitinni.
Hann setti hér á stoifin
leiksmiðju — Leiksmiðjuna — og
varð að gefast uipp. Þegar á það
fyriirtæki er minnzt í hópi reyk
viskrar inteBligientsiLu á síðkveld
um við teiti, verða menn fjálgir
af hrifningu og sökniuðu vegna
þessa vorblóms íslenzkrar leik-
mienningar, sem ekki fléfck
að blömstra. Það eru miin kynni
af fyrirtækinu og kannski ekki
þau verstu. Nefndur gestaleik-
ur er það eina sem ég hetf séð
eftir Eyvind. Á sviðsetninguinni
var mjög kunnáttusamilegt
handbragð þótt margs væri
vant, em vel menntaður leik-
stjóri verður ekki dæmdur eftir
því sem hann gerir með áhuga-
flóllki. Hann var ekki að læra
það heldur að læra að
vinna með vel þjálfuðum at-
vinnuleiikur.um.
Það var flogið með reykiviska
leikgagnrýnendur norður til
Akureyrar i vor og þeim sýnd
sviðsetnin.g Magnúsar Jónsson-
ar á Túskildingsóperu Brechts,
sem var mikil ágœtissýning,
brechtis’k og lifandi, lytmisk og
heilsteypt. TúiHkunin var mis-
jöfn að gæðum, en þar gild-
itr það sama og um Eyvind Er-
lendsson.
Erlingur E. Halldórssom skil-
aði einni sýningu, sem gekk hér
í vetur leið og var frá fyrra
ári og því utan mins verka
'hrings. Hann er einn flárra at-
vinmiuleikstjöra landsins og
vinnur verk sitt úti á lamds-
by.ggðinni og unir því viist vel.
Ég hef ekki heyrt að það sé
nein von á sviðsetningm frá
neinum þessara manna í bæjar-
landinu í bráð.
Brynja Benediksdóttir er
kammski sá leikstjórinn, sem
lengst er kaminn af ungum leik
stjörum, hún átti tvær sviðsetn
ingar i Reykjavík á síðasta leik
ári og skulum við gleðjast með
henni yfir því.
Þessi samtiningur er sá hóp-
ur utangarðsleikstjöra, sem ég
hef haft af að segja í starfi
minu sem leikgagnrýnandi á
einu leikári og betur þó. Það
getur vel verið að hann eigi að
fera stærri, en að svo komnu
Jniálli veit ég ekki betur. Mér
finnst hann líka nógu stór. Og
þvi spyr ég, af hógværð og Mt-
illæti þess, sem ekki veit: Erum
við svona rík, að við höfum efrfi
á að láta allt þetta vel rnennt-
aða fölk standa úti í kuldaruum,
sem auk þess hefur sýnt hæfni
sina þegar það hefur flengið
tækiflæri til? Eða erum við
kannski svo flátæk, Mtil og amá,
að við höfum ekkert við það að
gera? Ég trúi því ekki. Og sllík
pólitík er það síðas.a, sem leys
ir vanda leikstjóraskortsins
hér. Það ætti öllum að vera
ljöst. Ef fölk fær ekki að reyna
sig og vaxa i list sinni, sem í
þessu tiltfeli er svo mjög háð
öðrum, verður það aldrei stórt.
Eðlileg og bráðnauðlsynleg úr-
bót í þessu efni væri Mtið svið,
eitt eða flleiri þar sem uegir
leikstjórar og höfumdar fengju
að reyna sig og sýna hinum háu
herrum stóru leikhúsanna hvers
þeir eru megnugir.
Ungur lei'kari flær lítið hlut-
verk, það er ekki mikil áhætta,
Jeikstjörum er ekki hægt að
trúa fyrir hálfum þáttum, það
liggur í hlutarins eðli, að þeir
þurfa heil verk. Þeir, sem mól-
ið er skylt, ætt-u að huga að
þessum vanda.
Þorvarður Helgason.
Haustsýning
Félags íslenzkra myndlistarmanna
í Norræna Húsinu.
— Næst síðasti sýningardagur —
Sýningin verður ekki framlengd.
Stjórnin.