Morgunblaðið - 08.03.1972, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. MARZ 1972
17
Æðsti
dómstóll í deilumálum þjóðanna:
Alþjóðadómstóllinn var
stofnaður samkvæmt stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna, sem tók
gildi í október 1945. Kom Al-
þjóðadómstóllinn í stað svo-
nefnda Fasta milliríkjadómsins
í Haag, sem stofnaður hafði ver
ið 1921 og þá í tenigslum við
Þjóðabandalagið. Öll aðildar-
rlki Sameinuðu þjóðanna eru
aðilar að Alþjóðadómstóln-
um án sérstakrar skuldbind-
imgar þar um. Riki utan sam-
takanna geta einnig orðið að-
ilar að dóminum með þeim skil-
yrðum, sem Allsherjarþing-
ið ákveður hverju sinni, enda
mæli Öryggisráðið með því. Að
ildarríki Sameinuðu þjóðanna
skuldbinda sig til þess að hlíta
úrskurði Alþjóðadómstólsins í
öllum þeim málum, sem þau eru
aðilar að og hið sama myndi að
sjálfsögðu gilda um ríki utan
samtakanna, sem gerast aðilar
að dóminum. Ef aðildarrdki
fullnægir ekki skyldu sinni
samkvæmt úrlausn dómstólsins,
getur Öryggisráðið tekið til
sinna ráða gagnvart því, enda
óski gagnaðili atbeina þess í
því efni. En aðilum er frjálst
að leggja deilu.mál sin fyrir
annan dómstói, ef þeir hafa
samið svo um áður.

Mynd þessi sýnir Alþjóðadónistölinn í Haag aö dónistörfum. Dómararnir eru, talið frá vinstri:
Ignacio-Pinto, Dahomey; C.H. Onyeama, Nigeríu; S. Petren, Svíþjóð; A. Gross, Frakklandi; I.
Padiila-Nervo, Mexico; F. Ammoun, Libanon, sem er varaforseti, þá forseti dómsins, M. Zafr-
ulla Klian, Pakistan; G. Fitzmaurice, Bretlandi; I. Forster, Senegal; C. Bengzon, Filippseyjum; M.
Lachs, Póllandi; H.C. Dillers, Bandaríkjunum; F. de Castro, Spáni og E. Jiminez de Arecliaga,
Uruguay. Á myndina vantar Morozov frá Sovétríkjunum.
sakir. En þegar dómandi, sem
er sama þjóðernis og annar
hvor málsaðilja situr í dómi,
hefur gagnaðilinn rétt til þess
að velja sér mann til meðferð
ar dómstarfa i því máli. Þeg-
ar enginn maður situr í dómin-
um sama þjóðernis og aðiljar,
er hvorum þeirra rétt að velja
sér dómara til setu í dóminum.
Á þetta að tryggja, að í dóm-
inum sitji jafnan menn,
sem hafa nána þekkingu á hög
um málsaðilja.
Dómendur skulu njóta söma
sérréttinda og friðhelgi og
stjórnarerindrekar erlendra
ríkja. Alian kostnað vegna Al-
þjóðadómstólsins greiða Sam-
einuðu þjóðirnar með þeim
hætti sem Allsherjarþingið
ákveður og eru laun dómenda
einnig ákveðin af því.
Valdsvið og verkefni
dómsins
Valdsvið dómsins er bæðl
bundið við aðilja og máJl. Ein-
ungis ríki geta verið málsaðilj-
ar fyrir Alþjóðadómstólnum.
Hins vegar geta hvorki ein-
staklingar né neins konar fé-
lög eða annars konar stofnan-
Alþjóðadómstóllinn í Haag
EINS og fram hefur komið í fréttum, hefur brezka
stjórnin ákveðið að vísa deilunni um útfærslu íslenzku
landhelginnar til Alþjóðadómstólsins í Haag. Þá hefur
það jafnframt komið fram, að Vestur-Þjóðverjar hafa
náið samstarf við Breta varðandi aðgerðir í landhelg-
ismálinu og hafa þeir lýst því yfir, að einhliða útfærsla
landhelginnar við Island sé brot á alþjóðlögum.
Er því ekki ólíklegt, að þeir fari eins að og Bretar og
vísi málinu til Alþjóðadómstólsins. En hver er þá
þessi stofnun, Alþjóðadómstóllinn í Haag, sem hefur
vald til þess að kveða upp dóma, sem binda eiga ríki
sín í milli? í grein þeirri, sem hér fer á eftir, er í stuttu
máli gerð grein fyrir helztu atriðum, sem Alþjóðadóm-
stólinn snerta svo sem tilurð hans, skipan dómsins og
valdsvið, málsmeðferð og nokkur atriði önnur.
Skipun dómsins —
Dómaraskilyrði
Samkvæmt samþykktum Al-
þjóðadómstólsins skal hann
skipaður 15 dómurum, sem bún
ir skulu þeim kostum, sem
heimtaðir eru í landi hvers
þeirra um sig til skipunar I
æðstu lögfræðiembætti eða
vera viðurkenndir sérfræðing-
ar í þjóðarétti. Þjóðerni þeirra
skiptir ekki máli, en þó mega
engir tveir dómendur vera
þegnar sama ríkis. Dómiendiurn-
ir eru kjörnir af Alls-
herjarþinginu og Öryggisráð-
inu úr hópi manna, sem til-
nefndir eru af dómaranefndum
hvers ríkis. Fyrir dómarakjör
skal aðalframkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna senda með
ekki minna en þriggja mánaða
fyrirvara dómaranefndum
hvers ríkis skrifleg tilmæli um
það, að þær tilnefni hæfa
menn til setu í dómstólnum.
Engin dómaranefnd má til-
nefna fleiri en fjóra, enda
mega ekki fleiri en tveir vera
samþegnar hennar. Gert er
ráð fyrir, að sérhver dómara-
nefnd ráðfæri sig við æðsta
dómstól sinn og helztu mennta-
stofnanir sínar í lögum, áður
en hún tilnefnir dómaraefni. Á
sú ráðstöfun auðvitað að vera
til tryggingar þvi, að þeir ein-
ir verði valdir dómaraefni, sem
til starfsins eru hæfir og njóti
óskiptrar virðingar og trausts.
Þegar tilnefningarnefnd-
ir hinna einstöku ríkja hafa
gert tillögur sínar, skal
aðalframkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna »gera
skrá í stafrófsröð um
öll tilnefnd dómaraefni. Leggur
hann síðan skrá þessa fyr-
Ir AUsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna og öryggisráðið,
er hvort öðru óháð skulu síð-
an velja dómendur. Dómara-
efni, sem fá meirihluta
greiddra atkvæða í Allsherjar-
þinginu og I Öryggisráð-
inu, skulu teljast kjörin. Við
kosningar þessar í Öryggisráð-
inu skal enginn greinarmunur
gerður á atkvæðum hinna
fösfiu og hinna kjörnu meðlima
þess.
Dómarar Alþjóðadómstólsins
skulu kosnir til 9 ára í senn
og þá má eudurkjósa. Til þess
að tryggja það, að jafnan sé í
dóminum kostur dómara, sem
hafa reynslu í störfum
dómstólsins, er mælt svo fyrir,
að fimm þeirra dómenda, sem I
fyrsta sinni voru kjörnir, skuli
fara frá að þremur ár-
um liðnum og að aðrir
fimm dómendur skuli fara frá
eftir sex ár.. Verði dómarasæti
laust, hvort sem það er vegna
lausnarbeiðni, dauða eða af
öðrum ástæðum, skal skipa í
hið auða sæti með sama hætti
og að framan greinir. Dómari,
sem kosinn hefur verið í stað
dómara, sem ekki hefur endað
kjörtíma sinn, skal gegna stöð-
unni, þar til kjörtími fyrirrenn
ara hans er liðinn.
Þegar dómari hefur tekið
sæti í Alþjóðadómstólnum, verð
ur hann að láta af öllum öðrum
störfum. Hann má ekki
gegna neinni opinberri stöðu
né atvinnusýslan og ekki má
hann heldur taka nokkurn þátt
í stjórnmálastörfum. Úr öllum
vafaatriðum varðandi einstaka
dómara sker Aliþjóðadómstóll-
inn sjálfur. Dómanda verður
ekki vikið frá störfum, nema
hann hafi samkvæmt einróma
áliti meðdómenda misst lögmælt
skilyrði til setu í dómin-
um. Allsherjarþingið og Örygg-
isráðið hafa þannig engan rétt
til þess að vikja dómurum frá.
Eftir að þessir aðilar hafa kjör
ið dómendur á lögmætan hátt,
hafa þeir engin áhrif á skip-
an dómsins. Eru dómararnir
með þessum hætti gerðir óháð-
ari og réttarstaða þeirra trygg
ari. Alþjóðadómstóllinn velur
forseta sinn og varaforseta til
þriggja ára i senn og má end-
urkjósa þá.
Eins og þegar hefur komið
fram, þá hefur Alþjóðadómstóli
inn aðsetur í Haag í Hollandi.
Dómurinn getur þó komið sam-
an hvar sem vera skal annars
staðar, telji hann það æskilegt.
Forseti dómsins og ritari skulu
vera búsettir í Haag.
Dómendur skulu allir taka
þátt í meðferð hvers máls,
nema á annan veg sé mælt fyr-
ir í samþykktum hans. Aldrei
mega færri en 9 dómarar sitja
dómþing. Þrátt fyrir þessi
ákvæði er dómstólnum heimilt
að skipta sér í fleiri deildir,
bæði til meðferðar einstakra
mála og sérstakra tegunda
mála.
Það er sérstaklega tekið
fram í samþykktum Alþjóða-
dómstölsins, að þó að dómandi
sé sama þjóðernis og annar
hvor málsaðilja, þurfi hann
ekki að víkja sæti fyrir þær
ir verið aðiljar. Dóminum er
skylt að dæma í málum allra
þeirra ríkja, sem gerzt hafa að-
iljar að samþykktum hans.
Alþjóðadómstóllinn hefur
fyrst og fremst lögsögu í öli-
um þeim málum, er aðiljar
koma sér saman um að leggja
fyrir hann. í öðru lagi hefur
hann lögsögu í öllum þeim mál
um, sem sérstaklega greinir í
stofnskrá Sameinuðu þjóðanna
eða í gildandi milliríkjasamn-
ingum. 1 þriðja lagi geta aðilj-
ar að samþykktum dómstólsins
bundið sig gagnvart öðrum að-
iljum, sem gangast undir sams
konar skuldbindingu, til þess
að hlíta lögsögu dómstólsins
um allan lagalegan ágreining
varðandi eftirgreind atriði:
Túlkun millirikjasamninga,
vafamái um þjóðréttarregl-
ur, t.d. hvort reglurnar um
sendiherra taki til ákveð-
ins manns, hvort staðreynd sé
fyrir hendi, sem fela myndi í
sér brot á samningi, ef sönn-
uð væri, t.d. hvort tundurdufl
hefðu verið lögð í sund, er
frjáLs sigling á að vera um og
hvers konar bætur og hve mikl
ar gjalda skuli fyrir brot á
skyldu í skiptum milli rikja.
Dómstóllinn sker sjálfur úr
því, hvort hann hafi lögsögu í
ákveðnu máli.
Þegar máli er vísað til dóm
stólsins, rís sú þýðingarmikla
spurning, eftir hvaða lög-
um hann eigi að dæma. Alþjóða
dómstóllinn er þar allt öðru
vísi settur en venjulegir dóm-
stólar. Hann hefur ekki lögin
til þess að halda sig við eims
og þeir. Til þessa hafa réttar-
heimildir þjóðaréttarins verið
næsta ófullkomnar. 1 38. grein
samþykktanna um Alþjóðadóm
stólinn er leyst úr þessari
spurningu á þann veg, að við
úrlausn ágreiningsmála skuli
dómstóliinn fara eftir eftir
greindum heimildum: Milliríkja
Framh. á bls. 21