Morgunblaðið - 27.04.1972, Síða 10

Morgunblaðið - 27.04.1972, Síða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 1972 Sr. Jón Auðuns; „...að leiða þjóð sína inn 1 töfraheim landsins64 Ræða sr. Jóns Auðuns við útför Jóhannesar Kjarvals i Dómkirkjunni í gær: „Þafckið Drottni, því að hann Br góður og miskunn 'nans var- ir að eilííu", — þeirra orða mmnumjst vér, faðir, þvi að hér er mikið að þaikka. Stórbrotin list stendur oss fyrir hugarsjón um og fágætur maður. Fyrir stóm gjöf hnieigjum vér þakk- Slát höfðd þér, sem svo ert mik- ilíl, svo ert hár, að hið stærsta í fflífi og list er dropi einn af dýrðiairhafi þínu, — dropi einn og þó sami sjór. Þér sé lof um alldiir og eiffifð sungið, í Jesú naifní. Amen. Náð sé með yður nær og fjær, náð og friður. „Að sitanda upp fyrir alveldisstól, þar eiffifðarhirðin situr að borðum", — sá er draamur, sú er þrá vor duftsins barna, út yfir, upp yf- ir allt, sem heftiir flug hins veiika vængs. En þráiin er þyrst og þrátt fyrir allt, sem fjötrar og bindur lyftix hún vængjum till flugs út í vaglausan geim i von og lieit að veröld, er vedti svöiun og geymi óhjúpaðan þann veruleika sem andinn sér í óljósri skuiggsjá aðeins, en dneymir þó um sína dýnuistu drauma. Á þe3®um leiðum mætast trú og lfet, í innsta grunni er þorsti beglgja hinn sami og þörfin ein. En meðan sumir sitja vegmóðir við rætur fjalfeins og eiga leið- ina mi'klu að mestu ófarna enn, hafia aðrir klifið kletta og klung uir og nálgazt tindinn, nálgazt hann, því að náð honum hecfir enginn. Það vita þaif bezt, sem dnaumnvn dýra hafir dreymt. Við moldir Jóhannasar Kjar vafe mætist einhuga þjóð í minningu um mann, sem var fjallgöngumaður meiri og stóð tindinum nær en aðrir. Þó hafði hann ekki farið i flaustri sina fjaMgönigu, heldur hafði hann þekkt og lifað það land. sem hann fór um, strokið hendi steina og björg, horft inn í him inblámann, fyigt vökuiu auga fliuigi skýja, átt sálufélag við mosa og mús, efekað fuigla I'ofts, lotið í djúpri innlifun lilj- um merkurinnar og hverri brekkusól'ey, sem á veg' hans varð. Hann haifði heyrt tröMin tala, ljúflinga hjala við lækjax nið, séð huldumeyjar lieika í vor blænum, þar sem aðrir sáu að edns bera steina og björg. Og hann hafði ekki aðeins lif að sjálfur þetta iland og séð ilengra inn i hulduheima þess en aðrir menn. Hann hafði einn ig htotið til þess óvenjulega náð argáfu að leiða þjóð sína inn í töfraheima laindsins, náttúrunn ar, sýnia mönnum það sem þeir höfðu aldrei áður séð, og flytja inn í íslenzku heimilin þjóðar- sálina sjálfa, söng hennar og sögu, þjóðsagnaheim hennar, trú hennar, ljós og ltf. Þess vegna stendur þjóð Jóhannesar Kjarvails þakklát og hljóð við líkbörur hans. Þökk og virðingu vottar hon um rikisstjóm íslands og með henni þjóðin öM. Fjölmörg heim ili hefir hann víkkað og stækk- að, þar sem listaverk hans eru dýrmætasta eign heimidanna, breyta lltilli stofu í stóran sail og gera mannlifið fegurra, betra. Fjölmargir, og miiklu fLeiri, eru þeir, sem hafa notið listar Kjarvals á öðrum vett- vanigi en í heimahúsum Þeir eiga líka myndir af ffifi hans og Wst, en þær eru ekki málaðar á stri-ga, heldur á lifandi manna hjörtu. Margir fleiri en hér væri unnt að nefna, og sumir úr mikilii fjarlægð, hafa símað og beðíð fyrir kveðjur. En sér- stöðu nokkra meðal unnenda Kjarvals eiga vinir á æsku- stöðvum harts í BorgarfiTði eystra. Frá sókniarprestiinium við kirkjuna þar, sem hann sæmdi og prýddi máttugu listaverki yf ir alltari, hefir mér borizt sú ósk, að kveðjur væru fluttar og þakkir frá héraðsbúum og hulduvættum Dyrfjalla og Stað arfjaflils fyrir órofa tryggð hans við æskubygigð og vini. En sú kveðja hygg ég, að Jóhanmesi Kjarval l'áti vel, þótt hann nemi hana ekki jarðneskum eyrum lengur. Hann fór ungur utan ti! háms í málaradfet, og svo voru gáfur hans f jölþættar, svo voru mögu leikar hans margdr, að kennari hans við listakademíuna í Kaup mannahöfln, sem ekki hafði trú á hæfileikum hans til málara- lfetar, benti honum í allri vin- semd á, að leggja heldur fyrir sig söngnám við óperuskól'ann. Svo var söngrödd hans mikil1 og máttug að ég undraðist, er ég heyrði hann eimu sinni syngja óperulög án undirleiks. En vér erum þakklát fyrir það, að listköWiun sinni fylgdi hann friemur en annarra manna ráð um. Sr. Bragi Friðriksson: Líf hans var allt í myndum KVEÐJUMÁL fiutt í Dómlkirkjuinni í Reykja- vik 26. apríl 1972. Náð sé með yður og friður firá Guði, Föður vorum og Drotfcni Jesú Kristi, amen. „Hér niðri’ á láði er lágt og ljósi fjærri, í trúarhæð er hátt og hirnni nærri. Þar er svo hátt, að hverfur allí hið smáa, hið lága færfet fjær, en færist aftur nær hið helga og háa.“ (S. 133, 2v„ V. Br.) Minning leitar fram um kvöld stund á Egilsstöðum á Fljóts- dafeiiéraði Dagur var hniginn. Röðull seig í aæ. Kvöldgeislam- ir báru fegurð og frið inn í atofuna. Þar sat Jóhanines Sveinsson Kjarval. Rödd hans rauf þögn- iina, hrjúf en þróttmikil. Hann lýsti fegurð dagsins, umhverfis- ins. Hið smáa og lága færðist fjær, en hið háa og helga, djúpa og dulda fékk líf og varð að atórum, nýjum myndum í orð- um og nálægð þessa manns. Þama var hann karlmaninleg- uir, hrjúfur eins og hraunið, fjarrænn sem fjöllim, dulúðugur sem djúpin bláu. Þannig brá honium fyrir í augum vor margra. Þanmig hefur hamn flutt nær þjóðinmi hið háa og gefið augum vorum sýnir til huldulanda fegurðar og dulinma djásma. Bn fáir þekktu til hlítar mamm'imm að baki myndunum og mikil ar þeirra eign. Jóhannes Sveimsson Kjarval var fæddur 15. óktóber 1885 á bænum Efriey í Meðallandi. Þar bjuggu foreldrar hams, Karítas Þorsteinsdóttir Sverresen og Sveinm Ingimundarson frá Feðgum í Meðallandi. Karítas var kona gáfuð vel, kjarkmikil, geðið stórt og skaps miunir miklir. Skáldmælt var hún og mjög smekkvís á með- ferð lita. Hún ól 13 bönn í þenm- an heim. Eitt þeirra lifir, Svein- björg, búsett í Kanada. Sveinm var dugnaðanmaður, hógvæir og fremur dulur. Hann var skytta góð, smiður ágætur og aflaði fanga víða að. Uppeldi bamanma fór fram í verknámsskóla lífsbaráttummar. AWt byggðist á vinmu. Kjarval hertist í þessum skóia. Hanm var alla tíð hið mesta hreysti- menni. Ungur fór Kjarval í fóstur að Geitavík í Borgarfirði eystra, hjá Jóhannesi Jónssyná, móður- bróður sínum og komiu hans, Guðbjörgu. Þar átti hanm bæði skjóli og skilningi að mæta í ríkum mæli og átti hann um æsku sína bjarta og þakkláta minmingu. Fjölskyldunmi frá Geitavík reyndist Kjarval ávallt frábærlega vel. Gömul saga geymir mynd af hinum umga dreng. Hanm sat gegnt glugga, er sneri út að sjónum. Á firð- inum flutu franskar dugguir. Drengurinm átti að læra að draga til stafs eftir forskirift. | Þegar komið var að og gáð að j árangrimuim sáust enigir stafim- j Lr . . ., en í þeinra stað voru komin mörg skip, franskar duggur. Snemrna beygðfet krókuriinm sá. „Æskan er langt að baki. Húm er öll komin í myndir," sagði hann sjálfuir lömgu síðar. En skipin og sjórinn heilluðu hamm snemma og urðu samofim ver*k- um hans margvíslega. Hugur hams stefndi til skóla- göngu. Kjarval kom fyrst til Reykjavíkur árið 1901. Nokkur bið varð samt á skólagömgunmi. Tvo vetur dvedur hamm í Reykja- vlk, en vanm við hvalveiðfetöð Norðmanma í Mjóafixði sumar- langt. Var honium goldið þar mun hærra kaup en þá tíðkað- ist og segir það sína sögu um dugn-að hans við vinmu. En lóka kornst hann í Flensborg. Þar var hann tvo vetur, en lauk ekki prófum. Því hamiaði fá- tækt. En margar stílabækur fylltust af teilknimgum. Leiðim lá á sjóim-n. Fimm ár liðu svo. Oftast var hann á skútum. „Fiskinm var hanm, ver-kmaður rnikill, afbragðs félagi og skemmtilegur með sögur sínar og ævintýri,“ sögðu gamiir skútufélagar hans. Þeim dómi hefux ekki verið hmekíkt. En hann var síteikmandi og rnotaði allar tómstundir til að mála. „Hættu þessu eða memnt- aðu þig. Ég veit hvað það er að eiga þrá en hafa ekiki memmt- un.“ Með þessum orðum sírnum varð Ingimundur f-rumhvati að listnámi bróður síns og átti ævilamga þökk han-s. Og frá- bært er framtak vina Jóhannes- ar í umgmenmiafélagshireyfing- unmi er þeir söfnu-ðu fé í ferða- sjóð hanis og lögðu jafnvel sum- inr af mörkum mámaðarlega upp Og Jóhannes Kjarval hafði vissulega gáfur til fleiri átta. f Ijóðum hans og lausu mál-i má s/já þess vott, og í mæltu máli hams ekki síður. Hamn tailaði öðruvísi en annað fólk. En fram setningu hans skyldi emginn reyna að líkja eftir honum. Það yrði ömurlegt að heyra. Um það verður hér ekkert fulllyrt, hvort hanm hafi ekki á vissmm augn-ablikum haift af því græskul-aust gamam, að lofa mönnium að hrósa su-mu þvl í verkum hans, sem sjálfum honum þótti ekki eins mikils u-m vert. Til þess kynnu ti-lisvör hans s-um þau er geymaist að benda, en skopskyn harus var máttugt, eins og maðurinn var ailíilur. Þó var Wfsalvaran miklu rneiri, og á bak við skoplegt orðalag hans leyndist þrásinnis lífsispeki mikil, sem manni varð fyrst síðar Ijós, og mikils hátt- ar merkirag þeirra orða, sem í fljótu bragði virtust gamainyrði og í giettni sögð. Hin ólíkustu tilvik virtust finna sina strengi ti-1 að lei-ka á í sálu þessa furðui'öga manns, ýmist til gleði eða hry-ggðar. Ég man einn morgun sn-emma sumars. Þá var hatun hryggur og sá ekki sumairiljósið. Hér í nágrenni var verið að brenna sinu. Kjarval sagði: Hugsaðu þér, að þessi skuli vera kveðja Xslands til fairf'Uglanna, sem hingað eru komnir um óraveg og liggja nú á hreiðrunum sjáifum í eldi og svælu. Lóurn- ar kveina, og nú er draumuir vetrarrjúpu-nnar dáinn' Hann heyrði í eigin hjarta sárs-auka- kvein þests-ara vængjuðu viinia sinna, og þjánling han-s var mik- il. Þá átti Kiarval ekkert gam- anyrði tiil að gleðja aðra með, a@eins sorg sem bramn í aug- um hans og rómi. Han-n mállaði ekkeirt bamn daa. Leyfið mér að bregða upp tveim myndu-m öðrum: Jóhammas Kjarval er á ganigi út SnæfeMsnes. Hann ætlar að mála í Ein-axsilónd. Morgunn var fagur, himinm blár, hraun- ið angaði, mosinn var silfrað- u-r og huldumeyjar liðu mjúk- lcga og létt miiii hraundranig- anna. Málarimin er einn á vagin- um, alieinn, og þó er hann í góðum félagsskap: Lítil haga- mús hefir elt hamn langa leið og tínir upp brauðagnir, sem í götuna failia. Hann sezt og tai- -ar við h-a-na og heyrir hana taila, og sáiufélagið við litla förunautinn á vegimum fyllir málaranm geislandi gleði, og förunautuxinn ljós-brúmi skiiur mannamál af tungu Kj-arvails. Það er eims og lííið ailt streymi í g-egnum þenn-an stóra m-ann. f ieiðslu lifir hanin alheims- kennd mýstikaranis, samsemd við lífið aillt, en alllt er líf og vitumid Kjarvais frernur á lcið- Franiliald á bls. 23 Frá útför Kjarvals í Dómldrkjunn/i í gær. Ljósim. Mbl. Ól.K.M. hæð, svo að för hans og framá yrði gifturíkari. Og svo lá leiðin til Lu-ndúna. Hanm gekk þar mikið á söfn, en í heknsborg- imni luku-st enigar listadyr upp fyrir fátækum, íslemzkum sjó- manni. Héðain li-ggur svo leiðim til Kaupman-nahafnar árið 1912. Þar hóf hann nám í iðnskóla, því að það var nauðsynlegt upp haf að æðra listnámi. Skóli þessi var í Ahlefeitsgade og minnLsstætt mum það verða, að nú hafa þrír ættliðir með Kj arvalsnafni stundað frum- nám í listgreimúm sím-um við þanm sama skóla. Jóharanes Kjarval lauk námi eftir sjö ár. Hon-um leið vel í Kaupmanmahöfn. „Þar upplifði ég mesta ham-imigju,“ sagði hanm síðar. Vel megum vér íslemd- ingar heyra þau orð og miuma, að þrátt fyriir allt eigum vér Dan-mörku mikið að þakka. Sjálfsagt hefði Kjarval orðið allur annar, ef mildi þessa bros- hýra og söguríka bróðuirlands hefði ekki mótað og mýkt hið harða jökulefni, sem ha-nm var gjörður úr. En svo kom Kjarval heim. ís- land var köllun hans. „Það er ríkidæmi að koma heim,“ seigir hann. „Að lifa skútuöldina og Wstaakademíumar og taka öli möguleg próf og flytjast heiim með allt sitt, finm-a ættjörðima eiga sig og alls koma-r tilhugalif byrja." „Em það er erfitt gaman,“ bætir hanm við. íslamd átti þeranan mann og alla list hams. Það er og verður dýnmæt eign, en hon.um sjálfum og náustu ástvinum hans varð það eirfitt gaman, djúptæk og oft sár fórn. Kjarval kvæntist árið 1915 Tove Merild. Hún var glæsileg kona og gáfuð, komin af kunmri listaætt í Danmorku og »jálf varð húm mikilhæfur rithöfund- ur. Þau eignuðust tvö börn, Ásu, gift Löklken (f. 12. 2. ’16) og Svein, kv. Guðtrúmu Hjörvar (f. 20. 3. ’19). Þau hjónin bjuggu fyirst í Dammörku, en ár ið 1922 flytja þau til ísla-nds, en slíta samvistum árið Í924. Kona hanis skrifar löngu síðar: „Til þess að hann gæti ska-pað þessa stóru, ísilem-zíku máiaralist, mátti hanm ekki líta í neim ömin- ur horn. — Himiir mikiu líkam- legu kraftar hans og skynjamir gátu truflað köllun hanis. Þegar ég valdist við hlið hans, var Framliald á bl.s. 23

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.