Morgunblaðið - 11.06.1972, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. JÚI^Í 1972
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 1972
17
Oitgefandi h!f. ÁrvalkuL Rfeykjavfk
Fnam'kvæmdas-tjóri Ha,rafdur Sveinsaon.
Ritstjórar Matíhías Johannessert,
Eyjólifur Konráð Jónsson.
AS-stoðarritstjóri Styrmir Gun-narsson.
Ritstjórnar.full'trúi þorbjönn Guðmundsson.
Fréttastjóri B-jörn Jóihan-nsson.
A-ug.iýsing-astjðri Ámi Garöar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 1Ó-100.
Augfý-singar Aðal-stræti 6, sfrrvi 22-4-SO
Ás'kriftargja-rd 225,00 k-r á 'mánuði innanlands
I íausasöfu 15,00 Ikr eint-akið.
rnginn vafi er á því, að eitt
af meginverkefnum átt-
unda áratugarins verður að
skilgreina og hrinda í fram-
kvæmd því, sem kallað hefur
verið dreifing valdsins. Kraf-
an um, að það verði gert, á
sér rætur í því allsherjar
endurmati, sem nú fer fram
á skiptum mannsins við nátt-
úruna annars vegar og stöðu
hans innan þjóðfélagsins hins
vegar. í þessari kröfu er höf-
uðáherzla lögð á einstakling-
inn, gildi hans og sérstöðu.
Kerfinu kerfisins vegna er al-
gjörlega hafnað og þar með
t.d. þeirri einhliða áherzlu,
sem marxistar hafa lagt á
efnishyggjusjónarmiðið í upp
byggingu þjóðfélagsins.
Hér á landi komst krafan
um dreifingu valdsins í
brennidepil eftir stjórnar-
skiptin í sumar. Þá settist að
völdum ríkisstjóm, sem hefur
það á stefnuskrá sinni gagn-
stætt fyrirrennurum sínum,
að öll hin þjóðfélagslegu
mein skuli leysa með því að
skipa þeim í kerfi, sem stjórn
að sé frá Reykjavík, — eins
konar köngurlóarvef, þar sem
Framkvæmdastofnunin er
köngurlóin. Því ógnarvaldi,
sem dregið hefur verið undir
þessa stofnun, verður bezt
lýst með því að vitna til
þeirra ummæli forsætisráð-
herra, að engum einum
manni sé treystandi til þess
að fara með það. Þess vegna
þurfi kommísserarnir að
vera þrír. Það er svo kapítuli
út af fyrir sig, hvers vegna
stjórnarandstöðunni var ekki
gefinn kostur á að hafa hönd
í bagga með ráðningu a.m.k.
eins þessara þriggja manna.
Það skyldi þó aldrei vera, að
þar væri að finna þá pólitísku
yfirþuklara, sem Hannibal
Valdimarssyni var svo tíð-
rætt um á Alþingi í vetur.
Hlutverk Framkvæmda-
stofnunarinnar er m.a. það
að hafa á hendi yfirstjórn
fjárfestingarmála, — greina
þær framkvæmdir frá, sem
forgang eiga að hafa, og það
eru ríkisframkvæmdirnar.
Aðrar framkvæmdir þ. á m.
bygging íbúðarhúsnæðis og
atvinnufyrirtækja eiga að
sitja á hakanum.
Þetta kom m a. fram í
umræðum um framkvæmda-
áætlun ríkisins fyrir árið
1972, þegar fjármálaráðherra
viðurkenndi, að með henni
væri þrengt að atvinnurekstri
og einstaklingum að þessu
leyti.
Það er annað hlutverk
Framkvæmdastofnunarinnar
að hafa á hendi „frumkvæði
í atvinnumálum“, eins og í
málefnasamningnum segir,
— hrifsa það úr hönduna ein-
staklinga og félagasamtaka.
í þessu viðhorfi kemur fram
sá úrelti hugsunarháttur, að
öllu beri að stjórna ofan frá,
— einn maður, og þótt þeir
séu þrír, viti betur en allir
aðrir.
En það er á fleiri sviðum,
sem ríkisstjórn Ólafs Jó-
hannessonar vinnur að efl-
ingu ríkisvaldsins. Nefna má
þingsályktunartillögu um
raforkumál, þar sem bein-
línis var gert ráð fyrir því
að flytja ákvörðunarvaldið
úr byggðarlögunum til ríkis-
ins. Þessi tillaga náði raunar
ekki fram að ganga, þrátt fyr-
ir ítrekaðar tilraunir iðnaðar-
ráðherra. En hún sýnir eigi
að síður til hvers hugurinn
stendur, þótt hann að vísu
hafi verið svo lítillátur að
láta þess getið, að hið endan-
lega vald yrði ekki tekið úr
höndum Alþingis.
Þá má minna á afstöðu
ríkisstjórnarinnar til sveitar-
félaganna, eins og hún hefur
lýst sér í verki. Þeim var t.d.
ekki gefin aðild að endur-
skoðun tekjustofnialaganna,
enda e.t.v. sízt að undra, eins
og allt var í pottinn búið.
Hér hefur einungis verið
drepið á nokkur atriði. Öll
eru þau dæmi um tilhneig-
ingu ríkisstjórnarinnar til
þess að efla miðstjórnarvald-
ið, — draga ráðin úr hönd-
um einstaklinga og sveitarfé-
laga. En þótt það takist e.t.v.
um sinn að tefja fyrir þeirri
þróun, að eðlileg valddreifing
haldi áfram hér á landi, get-
ur það aldrei orðið til lang-
frama, af því að slík viðleitni
er úr takt við tímann. Þess
vegna er hún dæmd til að
mistakast.
DREIFING VALDSINS
umhverfí manns
Dr. Svend-Aage Malmberg, haffræðingur:
Losun efna í sjó I
Flest riki í Vestur-Evrópu hafa
komið sér saman um reglur um los-
un úrgangsefna í sjó í svonefndum
Osló-sáttanálla. Rífcim eru:
Sambandsríkið Þýzkaland, Belgía,
Danmörk, Spánn, Finnland, Frakk-
land, Stóra Bretland, Island, Noreg-
ur, Holland, Portúgal og Svrþjóð.
Sáttmálinn nær til afmarkaðs
svæðis á Norðaustur-Atlantshafi,
sem er sýnt á meðfylgjandi mynd.
Með orðtakinu losun efna í sjó
(,,dumpi'ng“) er átt við flutning úr-
ganigsefna á haf úit í því skyini einu
að losna við þau og nýta hafið sem
hvern annan sorp'haug. Talið er að
um 10% þeirra úrgangsefna, sem ber-
ast í hafið, séu af völdum losunar,
en mest berist þangað með
frárennsli frá landi um leiðslur og
ár og með loftstraumum. Mengun af
völdum losunar efna í hafið snertir
þá vænitanlega óiðnvæddar eyþjóð-
ir eins og íslendinga meira en þær
þjóðir, sem búa við hin miklu frá-
renmsii og filjiót iðnvæddira miegin-
landa. Einnig verður að gera ráð
fyrir, að losun í hafið fari einkum
fram, þegar um sérstaklega viðsjár
verð efni er að ræða, og er því full
ástæða til að strangar reglur gildi
um losun úrganigsefna í hafið.
1 Osló-sáttmálanum er í þremur
greinuni fjallað um efnin sjálf og að-
ferðir við leyfilega losun sumra
þeirra.
1 fyrstu greininni enu talin upp
þau efni, sem algjört bann liggur við
að losa í sjó. Þar á meðal eru ýmis
klórsambönd eins og úrgangs-
efni plastefnaiðnaðar og DDT, kvika
silfur, kadmium og hlutir, sem eyð-
ast seint eða aldrei í sjónum og
valda truflunum eða tjóni við fisfc-
veiðar og siglingar eða skerða feg-
urðairsfcyn. Þetta enu ein'kuim alJs
Dr. Svend-Aage Malniberg
konar plastefni og falla svonefnd
„drauganet" í þennan flokk, ef þau
eru losuð viljandi í sjóinin.
1 annarri grein eru talin upp efni,
sem loisa miá gegn leyfi viðkomandi
yfirvailda með tffi'sfcildium sikffiyraum.
Meðal þessara efna eru arsenik, blý
og aðrir þungir málmar og skordýra-
eitur alls konar. 1 þessum flokfci eru
einnig umbúðir eins og tunnur eða
olíuföt og steypublokkir og annað
drasl, sem getur valdið tjóni
á grunnmiðum, bæði á hafsbotni og
í veiðarfærum við skipshlið og inn-
an borðstokks. Losun skipsflaka,
eins og t.d. togarans „Cæsars" sum-
arið 1971 fellur undir þessa grein. I
greininni er tekið fram, að síðast
nefndu hlutirnir eða draslið skuli
ávallt losað á svonefndu djúpsævi,
og einnig önnur efni sem nefnd eru
að ofan, ef þurfa þykir. Djúpsævi
er svo skilgreint nánar sem a.m.k.
2000 m dýpi og 150 sjómílur frá
næsta landi, og þarf báðum skilyrð-
unum að vera fullnægt.
Skyggðu svæðin á meðfylgjandi
mynd sýna þá staði innan ramma
Osló-sáttmálans, sem fullnægja sett-
um skilyrðum um djúpsævi.
í þriðju grein sáttmálans er til
enn frekara öryggis fjadlað urn ýms-
ar aðstæður, sem taka skal tillit til,
ef leyfi er veitt fyrir losum í sjó.
Þar á meðal er eðli efnanna, magn,
haffræðileg atriði á viðkomandi
slóð og hvernig losunin fer fram.
Allt eru þetta leiðbeinandi reglur en
Framh. á hls. 31
»
Reykjavíkurbréf
-----Laugardagur 10. júní ____
Listahátíð 1972
Listahátíð sú, sem nú stend-
ur yfir, telst hin önmur í röð-
innd, sílðan hátíðahöld þessi
fengu núiverandi form. Hin
fyrri var haldin fyrir tveimiur
áirum.
Efnisskrá þessarar hátíðar
ber þvi vitni, að staðið hefur
verið að undirbúningi hennar af
stórhug og myndarskap, þótt
orka kunni tvímælis um einstök
atriði, eins og verða vill, þegar
í mifcið er ráðizt:. SMfc listahátíð
er okfcur holJur sfcóli, en hörð
áiminning. Isilendinguim er marigf
betur gefið en túlfcunarlisit, ef
marka má samanbuirðinn. En þá
er að bí'ta á jaxlinn og gera
meiri kröfur, einkuim um það að
undirstaðan sé réttleg fundin,
eins og mifcið íslenzkt skáid
bemti eitt sinn á.
En hátiðir þessar eiga sér
lengri sögu, eins og mennta-
málaráðiherra vék stuttlega
að í setningarræðu sinni á
sunnudag, og er ekki rétt, að
hún faMi í gleymsku, þó að
þáttaskil hafi orðið og hátiðirn
ar gerzt miun sitærri í sniðum en
áður var. íslendimgar ættiu að
veita athyglii orðum eins fræg-
asita og mesta listamanns o<kkar
tíma, Yehudi Menuhins við kom-
uha til Isiands: „Ég kom hing-
að á listahátíð vegna míns góða
vdnar Vladimirs Asihfc-enazys . . .
Ég er að endurgjalda komiu hans
á mína listahátíð . . .“
Sögu listabábíðar mé refcja allt
aftur til ársins 1942, er Bandalag
íslenzkra listamanna hélt fyrsta
Listamannaþing sitt að frum-
kvæði Páls ísölfssonar og með
atbeina flestra hinna sömu að-
ilja og enn standa að iistahá-
tíð. Ragnar Jónsson, sem ráðherr
ann minntist maklega i ræðu
sinni, átti þá og síðar veglega'n
þátt í þessu framtaki listamann-
anma, þótt ekki teldist hann
sjálfur í þeirra hópi.
Tómas Guðmundsson, Davíð
Stefánsson, Halldór Laxness og
mjög margir aðrir lögðu eftir-
minnilegan hlut til þessara há-
tíða, og þær mörkuðu að sínu
leyti ekki minni spor í andlegu
Mfi þjóðarinnar en listahátíðin
gerir nú.
Þessara manna, og ekki sízt
frumkvöðulsins dr. Páls ísólfs-
sonar hefði menntamálaráðherra
máitt minmast í ræðu simni, úr
því að farið var að nefma nöfn
við þetta hátið(l.ega tækifæiri.
„Fyrirsjáanlegt
tómarúm“
Viðtal Eiðs Gu'ðnasonar við
Emil Jónsson, fyrrum forsætis-
ráðherra, í sjónvarpimu nýlega
vakti verðskuldaða athygli og
hefur áreiðanlega aukið stórlega
á starfsgleði meirihluta út-
varpsráðs, ef að líkum lætur.
Þar var hinn margreyndi stjórn
málamaður spurður ýmissa
spurninga og stóð ekki á svör-
um. Áreiðanlega hefur það vak-
ið mesta athygli, þegar hann var
spurður, hvers vegna hann hefði
ekki átt sæti í vinstri stjórninni
fyrri. Emil Jónsson var þá heizti
forystumaður Alþýðuflokksins
og þvi enginn hlutur sjálfsagð-
ari en aðild hans að þessari rík-
isstjórn. Emil Jónsson hafði átt
samstarf við kommúnista í Ný-
sköpunarstjórninmi og svar-
aði hiklaust, að hann hefði ver-
ið búinn að fá nóg af samstarf-
inu við þá. Emil Jónsson bætti
því við, að hamn hefði alla tíð
verið andvígur þeirri stefnu
gömlu vinstri stjórnarinnar að
reka varnarliðið burt úr land-
inu, enda hefði kornið á daginn,
að þeir, sem harðast gengu fram
í því, hefðu linazt upp, eins og
hann komst að orði, við
innrás Rússa í Ungverja-
land 1956. Hann sagðist
enn hafa sömu skoðun á varn-
armálunum og lýsti yfir því, að
enn um skeið yrðu Islendingar
að hafa varnarlið hér á landi á
vegum Atlantshafsbandalagsins
til að tryggja frelsi landsins og
sjálfsforræði, auk þess sem dvðl
varnarliðsins hér væri nauðsyn
leg forsenda þess, að unnt yrði
að trygigja að skipaferðir Vest-
urveldanna yfir Atlantshaf-
ið legðust ekki niður, ef til
átaka kæmi. Emil Jónsson
benti einnig á að aðkoman hefði
verið ömnur, þegar hann tðk við
forsætisráðherraembætti eftir
allsherjarhrun og uppgjöf
vinstri stjórnarinnar fyrri en
þegar núverandi valdhafar
tóku við af Viðreisnarstjórn-
inni. Nú voru allar hirzlur full-
ar, siagði Emil Jónsson, þá voru
allir sjóðir tómir.
A inar sjónvarpsþáttur hefur
einnig vakið mikla athygli, þ.e.
samtal við Willy Brandt, kansl-
ara Vestur-Þýzkalands. Brandt
á það sameiginlegt með sínum ís-
lenzka skoðanabróður að hafa
barizt gegn kommúnistum alla
tíð og ekki vandað þeim kveðj-
urnar. Það er sönnu nær, að
stefna kommúnista hefur beðið
algert skipbrot. Þeir geta ein-
ungis ríkt í skjóli öflugra herja.
Enn einn sjónvarpsmaðurinn,
sem vakið hefur mikla athygli í
íslenzka sjónvarpinu, Bretinn
Kenneth Clark, segir 1 bók sinni
„Civilisation", eða „Siðmenn-
ing“, að kommúnisminn hafi beð-
ið siðferðilegt og menningarlegt
skipbrot. Hann telur fyrirsjéan
legt tómarúm, þar sem áður ríkti
trú á allt að því hetjulegt hlut-
verk efnishyggjunnar, eins og
hann kemst að orði.
í samtalinu við Willy Brandt
vakti það áreiðanlega hvað
mesta athygli, þegar hann var
spurður, hvernig hann sjálfur
óskaði helzt eftir því, að líf
hans og starf yrði metið af sagn
fræðingum. Hann sagðist vilja
láta þá um allt slíkt mat, en þó
mundi hann helzt vilja, að um
sig yrði sagt, að hann hefði auð
veldað fólki að lifa og gert
Þýzkaland að góðum granna,
eins og hann komst að orði.
Stefna Willy Brandts á áreiðan-
lega eftir að milda andrúmsloft-
ið í Evrópu. En hann hefur
aldrei tíðkað undansláttar-
stefnu gagnvart ofbeldis- og
einræðisöflum, hvorki nasisturh
né kommúnistum. Hann sagði í
sjónvarpsviðtalinu að hann
hefði ekkert gert áin þess
að hafa f«jllt samistarf og saimráð
við vini sína og bandamenn í
NATO. Un'gur var Willy Brandt
ál'iróttæikiuir, eins og oifit viiiM verða.
Þeg’ar hann var spurður að því,
hvort hann tryði á byltingar ti'l
úrbóta, svaraði hann hiklaust
neitandi, a.m.k. tryði hann ekki
á byltingar, sem væru byggðar
á of'beldi. Hann kvaðst trúa á
friðsamlega breytingu eða þró-
un og lagði áherzlu á nauðsyn
þess að varðveita gömul verð-
mæti. En kannski vöfctu þau orð
hans mesta athygli, þegar hann
lýsti því, hvemig líf hans hefði
hangið á bláþræði 1966 vegna
veikinda og hvernig sú reynsla
jók honum þroska, S'vo að allt
lífsviðhorf hans gjörbreyttist,
m.a. á þann veg að eftir þesisa
reynslu glataði hann persónuleg
um metnaði sínum. En þá fyrst
átti hann auðvelt með að ráða
fram úr erfiðum verkefnum.
Margur metnaðarsjúkur stjórn-
málamaðurinn og þeir, sem þjást
af ofmetnaði ættu að íhuga þessi
orð. Einar Benediktsson talar á
einum stað um „duftsins son“.
Willy Brandt hefur augsýnilega
eign'azt þá reynslu, sem er ann-
arri reynslu dýrmætari, að gera
sér grein fyrir að maður-
inn stendur í skug'ga örlaga, sem
eru miklu sterkari en hann sjá'lf
ur. Hvort sem hann er kóngur,
kansl'ari eða óbreyttur alþýðu-
maður má hann sín lítils and-
spænis þeim hæstarétti, sem er
öl'lum alþjóðadómstól’um æðri.
„Kerlingarnaru
verið útrýmt með íslenzkri þjóð,
hvað sem verður. Hún er merk-
ur ful'ltrúi aldagamallar bók-
menntaviðleitni, sem er undir-
staða þess stéttlaiusa þjóð-
félags sem við hreykjum ofckur
af, a.njk. á hátíðlegum stund-
um. Guðrún frá Lundi talar um
sjálfa si’g sem ómenntaða konu.
En — hversu margir skyldu
þeir vera, menntamennirnir, sem
hafa skilað ævistarfi á borð við
þessa „ómenntuðu" konu?
Allt leiðir þetta hugann að
stöðu íslenzkrar alþýðumenning
ar á okkar dögum og þá ekki
sízt þeirrar menntunar, sem er
u'ndirstaða fjölbreytts þjóðlífs á
íslandi. Guðrún frá Lundi hafði
hvorki efni né aðstöðu til lang-
skólagöngu. Samt þarf engum
blöðum um það að fletta að fólk
af hennar gerð er sannmenntaðra
en margir þeir, sem setið hafa
árum saman í svokölluðum æðri
menntastof.nuniuim. Mjög vafa-
saimt er, að ungt fóilfc sælki ti'l
æðri skóla þá mieranituin, sem naiuð
synieg er ti'l að efla með því
jmaníneskjiuleigt viðlhorf oig þá
virðöngu fyriir fornum ístenzk-
um menningararfi, sem er for-
senda þess að þjóðin hverfi ekki
eins og dropi í alþjóðahaf hinna
stöðluðu þjóðfélaga, þar sem all-
ir eiga að vera eins, hugsa eins,
sfcrifa eins. Æðri menntun
er auðvitað nauðsynleg þeim,
sem hyggjast taka að sér störf,
sem krefjast sérþekkingar. En
núverandi skólakerfi íslenzkt
leggur alltof litla áherzlu á að
þroska þá hæfileika, sem ríkast-
ir eru í hverjum einstaklingi.
f'slenzkt skól'akerfi er úrelt og
gamaldags. Of margir fara í súg-
imn, vierða olnibogabörn 1 leit að
haminigju sem þau finna ekki,
þreéiar kerfis með einkunina-
bæfc.ur að guðispjöllum. Og
hiversu oift er efcki manngilldinu
fómað fyrir guðispjöliliin? Og
suimir gu ðis'pjail'l aim'enn im ir
haifa igfeymit því sem ætti
að vera þeim leiðarljóis: að
koma ungu fóiki til þroska.
Veita þvi handleiðslu, vinna að
hamiragju þess og þar með betra
þjóðfélagi. Og hálaunaatvinnu
pólitíkusarnir í ráðherrastólun-
um sitja aðgerðarlausir o.g
hreyfa hvorki legg né lið til úr-
bóta. Afturhald þetta hreiðrar
um sig og aðhefst ékkert. Þótt
allt hafi hækkað og óðaverð-
bólga sköllin aftur á með ófyr-
irsjáa'ndegum afleiðingum, hafa
þessdr svefngengdar vanans
a.m.k. ekki unnið að þvi
að auka manngildi þeirra ungl-
inga, sem margir hverjir eru rót-
lausir uppreisnarmenn, hundleið
ir, aifivegaleiddir og illa í
sveit settir eftir langdvöl í til-
raunaglasi s'kólakerfisins. Eða
hvar eru tillögur núver-
andi stjóimvailda tffi end-
urbóta? Hefur einhver heyrt að
mannúðarstefna hafi skropp-
ið upp úr skúffum menntamála-
ráðherrans á Alþinigi I vetur ?
Orð, orð, orð — innantóm, marg
þvæld orð um helzt ekki neitt,
það er lausnin á vandanum. Að
VÍS'U hefur dálítið skarð verið
rofið í Kítnaimúr kerfis'ims, lands
prófið, en vandinm sjáiifur er
óleysitur. Þeiir sem hafa les-
ið gömiU'l sendi'bréf, sem varð-
veitt eru á söfinum, t.a.m. frá ís-
lenzku alþýðufólki, undrast og
gleðjast yfir þeirri málkennd,
sem þetta „ómenntaða“ fólk átti
í ríkum mæli. Það skrifaði ágæt
ás'tabréf án þess að vita neitt
um hormóna. Og það gat lesið
Odysseiifsikviðu án þess að
kunna skil á saltmagni sjávar-
ins. Nú dettur eng'um i hiuig að
ráða blaðaimatnn með hliiðis'jón af
stúdentsprðfseinkiunn í íis'lenzku
einni saman. Áherzla er efcfci
lögð á að búa unigt fólk undir
l'Ef.ið, 'heldiur prófin. Það diu.gar
sfcaimimt. Kannski miá rekja
margvísileigan öfluiguiggabátt nem
enda í æðri skólium ti'l þeinrar
staðreyndar. Hvemig væri að
láita menintaim'áliaráaherrann oig
fjiármálaráðlhie’rrann taka próf i
þeiim imisjafinliega nytsömu fög-
um, sem eru i hávegum 'höfð,
næsit þegar þeiir koma í „opinber
ar“ heiimsiðknir í skólana? Þá
miundiu þeiir fcaninski sfciil ja að iífis
firrinig al.lt oif mangra nem'enda
á sér rætur í 'rauniv'erul'egum
vandaimáluim, sem þeir ráða aug-
sýni'Iega ekfci við. Slilk lífsfiirrinig
er stórhættule'g og leiðir afi sér
þjóðlhætt'U'iiega and'úð á raiunveru
legum venðimæium. Höfundiur
Reykja'V’ilkurbrófis hefur a'.idrei
talið bylitimgu áfcjósanilegri leið
en þróun. En gaignvart sfcölamiál
um treystir enginn fraimfia.ra-
„Kerling eins og ég má ekki
skrifa svona mikið," sagði Guð-
rún Árnadóttir, skáldkona frá
Lundi, í afmælissamtali, sem
Freysteinn Jóhannsson, blaða
maður Morgunblaðsins, átti við
hana, þegar hún varð hálfníræð
ekki alls fyrir löngu. Þó að ýms-
ir bókmenntamenn hafi talið
hina öldnu skáldkonu eins kon-
ar tákn svokallaðra kerlinga-
bóka — útþvælt orð niðrandi
merkingar — er það rétt sem
blaðamaðuri'nn segir í fyrr-
nefndu afmælissamtali, að „fari
svo, sem hún segir nú, að hún
vinni sína siðustu bók, fer ekiki
hjá þvi að lokapunktur hennar
tákni endi sérstæðs kafla í bók-
menntum okkar.“ Guðrún frá
Lundi hefur náð til fleiri les-
enda en flestiir aðirir samitíðarhöif
undar okkar og er eins konar
móðurskip alþýðumenningar,
I sem enn hefur ekki, góðu heilli,
1 Lækjargötu.
sinnaður hiugsjósnamaður tenigur
á þróun. Vandamél þeiinra verða
eklki lieyst nema með þvií að tooll-
varpa kerfinu. 1 þeim efnum er
byltirug naiuðsynte'g, ef við ei'gnm
ekki að sitja uppi með aftur-
haldssamas'ta skólakerfi, sem um
getur, til eilífðarnóns. Og þá
dugar ekki aðeins bylting gegn
kerfinu, heldur því hugar-
fari sem stendiur gegn eðli'leg-
um og nauðsynlegum framför-
um. 1 núverandi ríkisstjórn sitja
ekki þeir menn, sem hafa þor og
dug til að takast á við vand-
ann. En hverjir þora?
1 Sunnudagsblaði Morgun-
blaðsins í dag bxtiiSit grein um
nauðsyn þess að koma á fót Sjó-
vinnuskóla Islands. Hún vekur
til umhugsunar um þau mál, sem
hér hafa verið gerð að umtals
efni. Sjtóenannadagsblað Morg-
unblaðsins s.l. sunnudag var
helgað ungum sjómön'num. Við-
kynningin við þá vekur vonir
„Kjarninn er þó heill, ef að er
gáð“. En vonandi verður hlut-
skipti þeirra ekki að afla fjár
til að viðhalda úreltu skólakerfi,
sem hefur gleymit skyldum sín-
um við einstakli'nginn, þroska
hans og hamingju, svo að ekki
sé talað uim þarfir þess þjóðfé-
lags, sem sízt af ollu hefur efni
á að bruðla með hæfileika ungs
fólks.
Einstaklingar
úr útungunar-
vélum
Nýlega átti einn af ritstjórum
Morgunblaðsins samtal við
saenska riflhöfuindinin Per Olof
Sundman, sem hlaut bótomennta
verðlaun Norðurlandaráðs á sín
um tíma fyrir bók, sem Almenna
bóikafiéliaigið gafi síðan út í ágætri
þýðingu Ólafs Jóns'soinar, gagn-
rýnanda Vísis, Loftsiiglingin.
Fröðlegt va>r að heyra álit þessa
sænska ri'thöfundair og þing-
manns, enda einn af helztu á-
hiri'f amönniu m Mi ðifilokksiins
sænska, sem nú virðiist hafa
hvað mestan siagkiraft sænskra
stjórnmáiafilo.kka. Enginn vafi
er á að Per Olof kemiur. mjög til
greina sem menmta.máilaráð-
herra, ef borgaraflofcikarniir tafca
við stjórnarta’uinmu'm af jaínaðar
mönnium. Per Oiofi er þeiirrar
sfcoðunar, að útli't sé fyrir að
stjówn jafnaðarmanna sé að
syngja sitt síðasta i Svíþjóð. í»á
muni taka vi'ð stjóm undir for-
ystu Miðflokksins, að öllum lífc
indurn með aðild Þjóðiflokksins,
en móderatar eða íhalidsimenn,
mpni veita stjórninni stuðning,
enda þótt þeir muni e.t.v. ekki
eiga aðiid að henni. Per
Olof hefur að vílsiu ekfci áhtuga
á að taka að sér sfcó'laimáilin.
Sjálfur segisit hann hafa
of liitfla þekkiimgu á þeim
og mættu ýmsir þeir, sem
stjórna íslenzkum skól'amálum á
þessum síðustu og verstu tím-
um, hugleiða það. í Svíþjóð er
mennta- og menningarmála-
ráðherraembættið undir ein-
um hatti eins og hér. Per Olofi
er þeirrar skoðunar, að skipta
beri þessum tveimur embættum.
Annað verkefnið sé ærið nóg
fyrir hvern meðalmann. En
Sundiman er engiinn meðalmað-
ur frekar en aðrir þeir Svíar,
sem upp úr standa.
Það yrði Islendingum áreiðan-
lega ávinningur, ef Per Olof
yrði ráðherra í sænskri stjórn,
svo mikill vinur íslands og að-
dáandi íslenzkrar menningar
sem hann er. Forn íslenzk ritlist
hefur verið honum leiðarljós og
skammast hann sín sízt af öllu
fyrir að viðurkenna það. Ýmsir
miklir erlendir rithöfundar hafa
betur kunnað að færa sér í nyt
arf íslenzkra fornsagna en sum-
ir innlendir höfundar. Argen-
tínsfca stórskáldið Jorge Luis
Borges hefur t.a.m. lært margt
af fornum sagnastil íslenzkum
eins og þeir vita, sem
þekkja frábær verk hans.
BreZka höfuðskáldið W. H.
Auden hefur eins og Borges far-
ið píilagríim'sför tii Islands. „Ég
stend á heilagri jörð,“ sagði
hann í ræðu, sem hann flutti
héir, mál'sikrúðslaiusiri ræðu, sem
stakk mjög í stúf við ráðherra-
ræður, eins og þær gerast nú
beztar á hátiðastundum.
Hún Þyrnirós
er bezta barn...
1 saentöliunum við Per Olof
Sundman sagði hann, að Olof
Palme, forsætisráðherra Sví'a,
hefði hlakkað til að losna við
hinn gamla foringja Miðflokks-
ins, Hedfliund, því að 'honuim þóitti
han'n heldur föðurlegur og þvi
nokkuð skeinuhættur stjórn-
málaandisitæðin'gur. Hafi hann
I fagnað, þegar Fállidi.n, núiver-
andi leiðtogi Miðflokksins, tók
við Æorystu flolkksins. En Svíar
hafa fundið í Fálldim þá mann-
gerð, sem þeiir hafa lengi beðið
eftir. Nú er að sjá, hvorf Mið-
fTofcknum undir stjórn þessa al-
þýðlega stjórnmálamanns tekst
að hnekkja valdi sænskra sósíal-
demokrata. Ef það verður ekki
gert á 'næstunni, verður valda-
tími þeirra í Svíþjóð hvorki
mældur í áruim né áratugum,
heldur mannsöldrum! Slík ein-
stefna í stjórnmálum er
óholl lýðræðislegri þróun. En
við getum sumt af Svíum lært,
t.a.m. hafa þeir haft þor til að
fara nýjar leiðir í skólamálum,
m.a. afnumið stúdentspróf. 1 þess
um efnum standa þeir og
Bandaríkjamenn í fremstu röð.
En mörgum þykir nauðsynlegt
að breyta til. Og af greinum sem
birzt hafa í Lesbók Morgunblaðs-
ins undanfarið eftir ritstjórnar-
fulltrúa hennar, má augljóst
vera að breytinga er þörf í
Svíþjóð, ef landið á ekki
að verða eins og útungunarvél
í hænsnabúi. En það er a.m.k.
ekki verra en þær aðstæður, sem
ungt fóik býr við hér á landi,
þar sem flestir skólar eru eins
og S'illdartunin'ur og hJutverk kenn
ara.nna, hversu góðir sem þeir
eru, vel menntaðir, áhugasamir
eða góðviljaðir, er að sjá svo
um að rétt sé raðað í titnnurn-
ar. Eða hvernig eru aðstæður
kennara Menntaskólans í
Reykiavik? Þeir hafa varla áf-
drep tii að talast við. Framlög
til skólans — og þar með
kennaranna — eru fyrir neðan
virðingu þjóðfélags, sem ken'nir
sig við menningu. Undir orð
Guðna Guðm'undssonar, rektors
Menntaskólans, er ástæða til að
taka. Aðstæður þessarar gömlu
og virðlulegiu stofnunar eru óvið
unandi. Sí'ldarpíain íslenzká skóla
kerfisins er heldur óhrjá'iegtir
og óskemimitileg'ur þáttur þeirra.r
vertíðar, sem kalla má íislenzkt
þjióðlíf af göimlum vana.
Hér er kannski hart að orði
kveðið. Og eina lausnin e.t.v. sú
að hækka svo um munar ráð-
herralaunin, svo að ábyrgðar-
menn aðgerðarleysisins í
verð'bói'-ig'ustjórin vins'tri manna
telji ómaksins vert að sinna
brýnustu verkefnum þ.jóðfélags-
ins. Þyrnirósa sómir sér ágæt-
lega í æviintýriniu. En held'ur er
hún hvimleið í ráðherrastólun-
' um.