Morgunblaðið - 19.12.1972, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 19.12.1972, Blaðsíða 12
44 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1972 íslenzkur brautryöjandi í vatnalíffræöi: Fimm lítil dýr lifa í kæliskáp á botni vatnsins — en skipta svo miklu máli fyrir lífid í vatninu og umhverfinu Viðtal við dr. Pétur M. Jónasson, sem nýlega varði doktorsritgerð í Danmörku um 20 ára rannsóknir á lífinu í Esromvatni - og nú vinnur að rannsóknum á lífkeðjunni á Mý- vatns- og Laxársvæðinu. MEÐ ört vaxandi áliuga á vist- fra;ði og umhverfisvernd hefur áhuginn á líffræðileffiim þáttnm og þörfin fyrir rannsóknir á líf- fræði í vötnum farið mjiig hratt vaxandi. Nú hefur UNESCO komið upj) alþjiiðleKii líffra-ði- legu rannsóknarverkefni, sem fjölmargar þjóðir taka J)átt í með ótal vísindamönnum. I>að samstarf hófst 19(i7. Kinn Jieirra, sem i sl. september sátu fund til upjihyggingar þessa verkefnis er Pétur M. Jónasson, vatnalíf- fræðingui’. En þetta er engm nýjung í hans starfi, þvi sjálfiu- hefur liann í 20 ár fengizt við slíkar rannsóknir í Danmörku og hefur skrifað 25 ritgerðir um vatnaiíffræði í Esrom-vatni. Nú nýlega varði iiann við Hafnar- háskóla doktorsritgerð um vöxt og viðgang jurta- og dýrasvifs og botndýra í vatninu og valcti ritgerð lians mikla athygli með- al fræðimanna og í blöðum. Hann var farinn að velta þess- um málimi fyrir sér löngu áður en áhuginn vaknaði almennt og verkefnaáætlun hans var gerð 15 árum á undan þeirri alþjóð- legu. Er því ekki ofniæit að Pét- ur M. Jónasson sé á Jicssu sviði brautryðjandi. Dr. Pétur M. Jónasson er Reykvíkingur, komiinn af skip- stjóraætt úr Vesturbæniuim. Áhuga hans á lifinu í stöðu- vötniucm má rekja til æskuár- anna, þegar hann var 12 sumur í sveit við Þingvailavatn. Nú hefur hann líka á hondi stórt verkeiflni, sem miklu máii skiptir fyrir Islendinga, liffræði'legar rannsóknir á Mývatns- og Laxár- svæðinu. Hann var einmitit stadd- ur hér vegna skýrshigerðar um Laxársvæðið, þegar fréttaimaður Mbl. náði viðtali við hann. í fyrstu hafði Pétur hug á að leggja stund á fiskifræði, en fannst vatnalíffræðin svo skemTntileg, að hann sneri sér að hennl. í upphafi vann hann við rannsóknir á á einni í Suóur- Sjálandi, en fannst þær of flókn- ar. — Ég tók því fyrir dýr, síim öllum þót'tu litilfjörleg og leið- inieg og það hefur verið mitt hlutverk að gera þau áhugaverð og skeimmtileg, segir Pétur til útskýringar. Og það tökst hon- um sannarlega, þegar hann fer að segja frá lifi þessara fimm tegunda, sem hann valdi sér á botnii Esromsvatns, þar sem þær lifa í myrkri og kulda, en skipta í ÚTVARPSVIRKJA MEISTARI Kaupið þér hljómflutningstæki yðar af ábyrgum aðila, sem ekki getur afsakað sig með þekkingarskorti.ef tækið reynist lélegt? Kaupið þér það hjá útvarpsvirkjameistara? Þeir eru auðfundnir, þvi þeir og aðeins þeir hafa merki félags útvarpsvirkjameistara á hurð verzlunar sinnar Meistarafelag útvarpsvirkja svo miklu máli fyrir lífið i vatn- inu og uimhverfið. — Galdurinn var að finna nægilega takmark- að verketfnd eða niógu einfalda keðju, sem ég gæti unnið að einn, segir Pétur ennfremur. — Ég var við þetta á styrk frá danska Visinidasjóðnum og gætti þess að láta ekki ráða mig í fast starf fyrr en ég máitti til. Nú er Pétiur deildarstjóri vatnállf fræðistofniunar háskól - ans I Hilleröd, um 35 km norðan við KauxMnaranahöfn, og lektor við háskólainin. Það er því hans hlutverk að vekja áibuga nem- endanna og gera viðíanigsetfnið skemmtilegt, en rannsóknimar heldur hann áfram við af íuil- ura kratfti. Nú er viðhorfið orðið mjög breytt. Danir haf a nú slík- ar raninsóknir i 30 vötnum, og þeir hatfa komið upp umhverfis- ráðuneyti, þar sem sumir af nemiendum Péturs starfa nú. FRAMLEIÐNI OG FJÖLDASVKIELUR En nú viljum við fá að vita eitthvað um þessa fiimmmenn- inga á botni Esromsvatns og rannsóknir Péturis 4 þeim, sem hainin beitti við nýjum aðfet'ftum. — Ég valdi mér dýpsta hlutann i vaitninu, þar sem er leðjubotn. Og þar hefi ég femgizt Við raran- sóknir á fimrn tegundum, þ. e. þremur tegúBduim af mýi, einni tegund af ormum og einni Skel, útskýrðd Pétur. — Þessar teg- undir nýta leðjubotoinn á mis- munandi hátt. Ég hefi fyigt fjöldasveitflum þessara dýra í 15—20 ár og hefi getað skýrt: þessa*r sveiflur í sambandi við ýmsa umhvertfisþætti. Og eins og titill doktorsritgerðarinnar ber með sér, var markmdðið að fá tölur um framleiðni vaitnsins. — Notaðir þú einhverjar nýj- ungar við mælingamar, sem vakið hafa atihygli? — Ég byrjaði mjög snemma að mæla framleiðni jurtasvifs með geislavirku koletfni, sem er svipuð aðferð og við aidursgrein- ingu. Þessi aðferð va*r fyrist tek- in í notkun 1952, þegar Galatheoo leiðanigurinn mæLdi framleiðn- ina víðs vegar i höf-um jarðar. Þar með var i fyrsta skipti hægt að mæla framleiðni i vatni. Nú hetfi ég fengið mælingar á frajm- leiðninni í þessu ákveðna vatni á þetta mörg ár, sem er lengsta mælingaröð, sem til er í hekn- iniuim. En nú haía margir tekið upp þessa aðferð. Og hún var -tekiin til notkunar við alþjóða- verkefni UNESCOs i haust. — Hvcrt var svo næsta siporið, eftir að tölur voru femgn-ar um framleiðnina í vatninu? — Þegar ég haifði fengið sveifi- urnar i framteiðni vatnsins, þá gat. ég fyrstur sýnt fraim á, að það er mjög náið samiba-nd milli dýramna á botninum og j-urt-a- sivifsins í vatninu. Um þe-tita héit ég fyrirlestur í Ameráku á sín'um tíma. — Hefur ekki umhverfið áhrif á þetta vatn? Dr. Pétnr M. Jóna.ssoii Mývatn er grunnt og kalt og vindur- inn getur hring- snúið öllu vatninu. Þá fæst súrefni og það er til mikilla bóta fyrir gróður- inn. — Þetta er allt í samhengi. Um leið og maður se-tur m-eira atf áburðarefnum, eims og fostfór og köfnunarefni i vaitnið, þá eykst framleiðná á jurtasvifinu. Þetta vatn er heitara en vötnin á Islandi. Og að því leyti ólikt þei-m, að það er h-eitt efsit, en ka-lt niðri og skilin skörp. Jurta- svifiið fellur á sumrin eins og regn niður á batmimn, þai- sem dýrin eru tiibúin til að nýta það. Jurtasvifið er eingöngu fram- leitit við yfirborðið, þar sem sól- arl-jósið kernst að því. Og þegar það kem-ur í svona mifcliu magni niður á botnimn, þá rotaar það og nýtir a-llt sú-refnið. Og þá geta sérfræðingarni-r einir nýtit það. Séxtfræðingamir þarna i vatninu eru einmitt þessar- teg- undir, sem ég hefi fengizt við. Þeir lifa ei-ns og í isskáp í kalda vat-ni-n-u vð botninn. Þa-r fer hit- iinin ekki upp fyrir 10 gráður, þótit hainm sé 22 stig á yfirborð- in-u. SÉRFRÆDINGAR í VINNSLU SÚREFNIS — í hverj-u eru þeir svona miklir sérfræðingar? — Þeir eru sérfræðingar, atf þvi að þeir geta nýtt minna maign aí súrefni en önniu-r dýr, sem munid-u flest katfina vi-ð þess- a-r aðstæður. Þessi dýr eru rauð á liitinn og nýta súrefnið á sama háítt og við. Og jatfnvel þegar súrofnið er búið, þá geta þau litfað án súrefn-is í nofcku-rn Framhald á bls. 53 £2 DVNLOP Colfvörur til jólagjafa A* AUSTURBAKKI f SÍMP 38944

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.