Alþýðublaðið - 15.08.1958, Page 5

Föstudagur 15. ágúst 1958
A 1 þ ý 5 u I) 1 » 3 i»
3
XÚ er mikið rætt um rím..
. Ungur höfundur, Jóhann
Hjálmarsson, lætur hafa e'ftir
.sé í blaðaviðtali (Alþýðubu'ðið
6/8’58), að rím nú á dögum
hljómi eins og hver önnor lýgi.
Rím er þá að hans dómi lygi
(fölsun frásagnar) -efttr orðun-
um „ei'ns og hver önnur“ að
dæma.
Hvað á maðurinn við? Notar
hann orðið rím rett?
Sumir eru farnir að kalla
ellt það þessu nafni, sem kerfar
orð í bundið mál, .tíðust mun sú
yilla þó í óvönduðu flausturs-
Samtali, skal hennar því ekki
hér tilgetið. En rím er aðeins
jneira eða minna kerfisbundin
endurtakning líkra hljóða, og
Jpað Iiggur ekki í augum uppi,
®ð eitt e'ða neitt verði að ósann
ara, þótt annað bætist við eða
hafi staðið 'fýrir og séu í því
jiokkrir sameiginlegir bókstaf-
ir. Nær færi að segja, að sami-
Jeikurinn verði að ósannindum,
Cf hann er grafinn í haug
þeirra orða, sem svo eru óiík
honum um hljóm eða annað
gildi, að verkun hins umgetna
aðalorðs hverfur eða dofnar.
Beri maður þessa áður auglýstu
ískoðun Jóhanns Hjálmarssona!;
^aman við kunnugt rit, sem
nnargir hafa aðgang að og á sér
kunnáttusaman höfund, enda
þykir samboðið upphafsmanni
gínum, þá kemur upp úr dúrn-
5Um að andvarp Sölku Völku,
eftir að hún hefur kvatt Árn-
®ld sinn úr Kófinu, verður sam.
Jcvæmt áðursögðu aS falshætti
einum, söknuður hennar, þrá
®g ástúð gerist lygi fyrir þá sök
©ð'hún endurtekur stunu sína:
»,Ó, ó! Voða, voða!“
! 'Svona tal er ekki lyginni
iíkt. Það er lygin sjálf. Að bera
annað eins fram í alvöru er
Btórfurðulegt, en það er gott að
fá að sjá fjarstæðuna ,fyrst það
,£r til, að óbrjálaður maour geti
jiengið þessa flugu í höíuðið.
f ÖIl list byggist að nokkru a
endurtekningum eða hliðstæð-
Um, sem geta komið fram á
ýmsan hátt. Samkvæmt fornri
ieynslu með íslenzka tungu
felst ein tiltækilegasta skreyt-
jng hennar oftast í stuðlun orða
'Óg það þótt ura óbundið mál sé
©ð ræða. Þeim. sem mest
þu rftu aS gæta nákvæmni. skýr
leíks og öryggis fyrr á öldum,
lögfræðingum (hinnar ungu
byggðar landsins, þótti því
hæfa — og fengu af góóa raun
i— að stuðla og hálfríma iö'g og
formála síns tíma-
j Jóhanni Hjálmarssyni kann
®ð finnœt það lítið sa.rma, nú
gé hxgt að geyma fróðleik og
grípa til hans án beinnar kunn.
áttu. Samt er það' til, sem
reynslan sýnir að læra þarf, en
það eru heiti hluta, verknaðar
©g hugmynda, enn fremur á-
Jbrif þessara orða hvers á ann-
að, þegar þau skipast upp i
Xséðu eða riti. Skorti þar á
iunnáttu getur illa farið. Ný-
ýerið segir eitt blaðið hér i
llöfuðstað'num að skipstjóra
Ihafi verið flogið til Ameríku.
• Hestum var riðið bæja milli.
,Stirðhuga stafkörlum stuðla,
íáriiis og bragliða kæmi vel að
sjá þá athöfn mynoaða þegar
Skipstjóranum var flogið, ann-
ars er hætt við að hún verði
þeim óljós í huga.
Vill nú ekki Spegillinn g'er-
ast samvizkubit þess nöfuudar
og bregða upp m.ynd aí atburð-
inum. Ekki fylgdi heidur sög-
unni hver flaug skipstjóranum,
svo það væri fróðleiksauki að
sjá þann mann og hversu hann
sómdi sér á ganareiðinni.
Ef nú höfundur frásagnarinn j
ar um flugið hefði haft tiltæki
legar í rninni sér margar hlið-
stæður réttrar notkunar sagn-
arinnar að fíjúga, þá hefði
hann ekki lamið þessi ósköp
niður á pappír.
En jafnvel mieiistaraverk
máls og hugsunar verða ekki
nothæf fyrirmynd nema þau
séu tiltækileg um leið og iitað
er. Höfundurinn þarf að 'kunna
þau, og til lærdóms er bundið
mái betur fallið en laust, og þvi
auðveldara sem. fleira styður
minnið. Er áður getið um hljóð
líking rímoroa og stuðiun, en
ekki gætir bragliða minna. Þeir
kerfa áherzlur orðanna í byigj-
ur og lægðir, leggja það, sem
annars er reglulaust orða-
hröngl, í stílhreinar röggvár,
þar sem er svipuð áferð á
hverjum isérstökum kafla.
Þetta ailt g'erir framiburð máls-
ins fegurri og á'hrifameiri, en
færir ekkert nær lygi. Það ger-
ir sannleikann sennilegri og
lygina sjálfa líkari sánnleika.
Þetta er stílbragð Snegiu-
Halla, þegar hann laug upp
draumivísunni og hefur síðan
— og eflaust áður — sannað
nytsemi sína þegar gera þurfti
sennileg eða áhrifami.kil orð
drauga, en þau mátti nvjög ótt-
aet ao yrðu rengd. Drau.gar
kváðu sem sé stundum hafa
ort og tvítóku þá gjarna síðustu
ijóðlínu, enda skiptir hún
rnestu ef vel er frá lj óðí geng-
ið."Er það nátíúrufræðileg stað
revnd að endurtekning sef.iar
og laðar með sér. En óskandi
væri að sííibrella sú færi frarn
hjá vitund þeirra, sem ráðnir
eru í að boða einhverja villu-
trú, nógu geta þeir spitit án
bættrar tækni.
‘Segja má að því vatdí sljó-
leiki og tregða mannshugans,
að flestir þurfá að fá svona á-
réítingu allra nýjunga, en þessi
er raunin jafnvel hvað snertir
sjálfa fegurðina. Fjall tii hliðar
á málverki þarf mótvægi til
^v.nnar hliðarinnar, ef vel á að
vera, eitthvað, sem gsfur þeim
hluta myndarinnar bunga og
festu til líkingar við fjáilið.
Einnig þar er' þvi kostur að
allt rími.
Án þeirrar titsvörunar vé.rð-
ur myndin eins og trunta undir
úhallaböggum, öfl skæLd og [
hallrönguð,
Laghending kemur afíur síð-
ar í Iaginu breytt að visu en
lítið, breytt í þriðja sinn, meira
eða minna breytt, en alLáí með
nokkra uppistöðu sa-meigin-
lega við gömlu laghnuna.
Þannig getur lag oröið fagurt
'éí höfundur þess hefur iistíengi
og hljómvit, þótt finna megi að
sumurn tón.unum'. Má því 'til
sönnunar vísa til Wagiiers með
frægðina og öll fimmundav fón
bilin sín, tónasamband, sern
annars þóíti ekki fegurra en
svo, að það var eignaó djöflin-
um. Ljótleikinn sjálfur getur
margendurtskinn fengið fegurð
og glit-ef hcnum er vikið við,
breytt og endurbreytt, og það
eins þótt braytingarnar riði á-:
móta mikið á stefnunni og ís-
lenzk hrossarækt, sem nú hef-
ur lengi tinað höfði ískyggi-
lega.
Annars ætti varla að þurfa
að segja læsum Íslendingi
þetta.
Hver er sá slíkra, sem ekki
héfur veður af andiegum og
líkamlegum viðbjóði Ölafs
Kárasðnar Ljósvíkings? Þó
verður auk heldu.r sá vesalings
geithafur að gagnmerkri og
iærdómsríkri persónu, þegar
saman kem,ur með öllum til-
brigðum sínum sísýnd ó-
mennska hans og auðnuieysi
það, sem er laglina þe.irrar
hljómkviðu málsins, er Lax-
ness hefur gert úr ævisögu
hans.
Talið er af lærðum mönnum,
að fornrit Gyðinga haíi ekki
endurtekningu hljóða. með
neinni líkri reglu og hér tíðk-
ast, heldur felist vandinn v.ið
þau og fegurð þeirra auk boð-
skapar hvers þeirra fyrir sig
í endurtekningu og tilbrigðum
þeim, sem, myndir. minnmgar
og vonir þær, sem óðurinn fiyt-
ur, eru látnir taka, og er þá þar
'enn eitt dæmi listgréinar, sem
á endurtekningu, hálfendur-
tekningu og áminningu fyrir í-
vaf eða uppistöðu.
En fleira er frábrigðilegt í
annað borðið austur þar. Ara-
bisk mjmdlist fæst ekki við
mvndun andlita eða annað
bess háttar, heldur er hún fyrst
og fremst skreytilist. Iiún
vinnur alla sigra sína með end
urtekningu ákveðinnar línu
brotinnar eða beygðrar. Margir
hafa séð myndir af einhverju
þess háttar og eru margar
beirra stórfagrar.
Kunnari okkur íslendingum
er þó önnur gerð skrautborða,
sem er höfðaletrið. I flestum
gsrðum þess er uppistaða sér-
hvers stafs bein líná, ióðrétt.
Með smá viðaukum og afvikum
éru svo stafirnir auðkenndir
hver frá öðrum. Þott ekki sé
meiru til kostað er þar feng-
inn einn hinn stílhreinasti
skrautborði, sem fundizt hefur
í myndheimi íslenzkrar smíði.
Vel má gera á annan hátt, —
kannske betur —, en hver
myndi ná sæmilegu útliti á á-
letrun málaða eða grafna, sem
biandaði saman við höfðaletr-
ið gotneskum stöfum eða lat-
ínuletri, nema þá kannske með
því að hafa þau innskot með
á'kveðnum — manni liggur við 1
að segja — taktréttum miili-
bilumi?
Líkastur slíkri tilraun virðist
samt sá háttur ýnissa rithöf-
unda að reyna að galdra fram
fegurð máls og hljóms innan
ramma ísier.zks ijóðmælis án
bragliða í fyrsta lagi, án brag-
liða og stuðla í öðru lagi, án
bragliða, stuðla o'g ríms 1 þriðja
lagi, og skiptir þó minnstu um
rímið á meðan ekki sr ailt það
kallað rím, sem bindur orð við
orð í ijóði. Reglulausir hryn-
brjótar margrar þeirrar fiam-
leiðslu eru. jafnill skipti í stað
réttrar, liðaðrar ræðu og kiáða
hraun á roilurassi fvrir bylgjað
og brúsandi reyfi.
Fátækir menn lifðu eitt sirm
hingað og þangað um megin-
land Evrópu.
Þeir áítu ekki klóeði á kropp
inn. Þeir áttu ekki salt í súp-
una. Þeir áttu sjaldnast öryggi
fyrir mat til næsta rnáls. en
myndir teiknuðu þeir með
fundnum litsteinum og það svo
vel að nútíma menn u.ndrast,
lúta þær söikiu lögmálum um
samræmi, jafnvægi og samsvör
un alla og þeim, sem enn eru
helzt viðurkennd, og er það
sannanlegt, því þær geymast
enn djúpt í dimmum hslium.
Myndir þessar gerðu hellabú
ar ísaldarinnar.
Drottning var á dögum.
, Hún hafði fegurð, hei.isu,
skaphita og giitrandi greind, en
hún mátti eklii einu sinnj ráða
yfir líkama sínum rosknam og
hrörnandi tré hlúa að minning
um um glæstasta kappa alls
norræns kyns áður sér í faðmi
falinn. Hún varð aftur að gift-
ast illu heilli verðandi bana
bræðra sinna, sem einnig var
mannskaði að. Frá þessu segir
hún sjálf eða aðrir máske lak-
ar menntir og minni í gerð í
kvæðum, er Goðrúnarkviður
nefnast.
Konan var Guðrún Gjúka-
dóttir og hefur ævisaga henn-
ar þolað ofríki bundins m'áls i
hér um bil hálft annað þúsund
ár og verkar þó enn ,ý sá’.arlíf
hvers, er kynnist henni.
Til var sveitaprestur, klesst-
ur niður í útkjálkahéraði, fá-
tækur, vanmetinn, holdsveikur
síðar, og búinn að missa kær-
asta barnið sitt. Hann orti Aid-
arhátt, Allt eins og blómstriií
eina og Passíusálmana. Sá hét
Hallgrímur Pétursson.
Munu þeir hugga lengur eða
leiðbeina réttara, sem nú telja
tækni máls hans fölsun éina og
spillingu andlegra verðmæta
,,eins og hver önnur lygi“ er?
Allt er á hverfanda 'hveli.
Breyting er líf, stöðnun er
dauði. Breytt skilyrði heimta
breytt viðhorf og nýir menxi
nýja framsetningu. Þeir niunu
næsta margir, sem, reyna þaðfc
með Halldórl Kiljan Laxness,
að þeir kunna ekki ævinlega
ijóð, sem túlka hugbiæ nýrrar
stundar. Sumir hafa þá ein? og-
hann getu og tre.ystu til aí?
smíða 'ljóð hanria sér til
raula, aðrir hafa aðeins treyst--
una, er báðum hei'ður að sam-
kénnd mzð iiðandi tírna, þótfc
hvorugum sé rétt að þyerbrjóta
þráreynd og örugg lögmál fag-
urrar framsetningar. Þótt mð’-
urstaða þess flokks rithöfu.nda,
sem. síðar var taimn, reynist
ekki útflutmngshæf, þá þarf
það engan að furðe, enda
minna tilburðir þeirra sumra
dálítið á klæðskera ksisarans i
ævintýrinu og einnig þeim slys.
ast í giímunni við Pegasus, sera
þó reyna að gæta ströngusíu
leikreglna. Þá er og á það að
líta, að ekki fellur allt efni jafn
vel að óði og væri ós'anngirrú
að ætla nokkrum að segja það
í bundnu máli, sem betar fæ:ri.
á annan veg framsétt.
En hvað gefur mastar likur
fyrir framleiðslu göfugs máis
þótt laust mál skyldi yera. leyf
ir nákvæmasta lýsingu. snarp-
asta frásögn, kliðhlýjust ást-
arorð. beittast háð, yfir höíuð
að tala afrek í framseto:ngi;i?
Það gerir að nauðsyntegurnr
gáfum tilskildum æfingin í ao
finna hagfeild o.rð yfir fcugsan-
ir sínar og þaulkynning.-þeís,
er áður hefur verið bezt sagt
og ritað. Til þess að öðlast jþá
æfingu er gott aS þreyta aíl vi'ð
örðu-g viðfangsefni og er bá
j vænlegra að hafa mælikvarða
I að miða við, hvort unnizt hafi
! þrautin, en treysta eingöngu á
eigin mat á afköstunum, þvi þá
j mætti svo fara að smíðisgripur
: á borð við þennan:
„Hlumpara skumpara hiamp-
ara plampara stampi
liðrings viðrings legg eg út ár
leiðólfs hleiðólfs haddaðar
brár“,
•• <Ví‘5»3fr
fengi höfundardóminn svor.a:
„Ört í stað eg inni það me5
hraða
og öllum sanna á Óðins frú, j
að ágætlega byrja ég nú.“ \
(Ögm. Sig.)
Myndauðgasta og vandkveðn
asta ijóðform okkar íslendigna,
dróttkvæðin, g'at af sér s'kýr-
asta, hæfnasta, harð-greypt-
asta, virðulegasta stílinn, sem
Framhald á 8. síðu.

SíSasti stórleskur ársisis
K. S. 1,
keppa á íþróttaleikvanginum í Laugardal í kvöld kl. 8. — Dómari: Guðjón Einarsson.
Aðgöngumiðar seldir á eftirtöldum stöðum: Aðgöngumiðasölu íþróttavallarins frá kl. 1. — Bókaverzlun Lárusar Blöndal
Vesturveri kl. 9—6. •— Bókaverzlun Helgafells, Laugaveg 100, kl. 9—6 og úr bifreið 1 Austurstræti frá kl. 1.
K. R. hefur ekki tapað leik á þessu ári. Tekst þeim að halda siyuryöngunnj áfram.
S
s
s
s
s
s
\
\
\
\
s
S
s
i
Nefntlin.