Morgunblaðið - 17.07.1973, Page 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17 JÚLÍ 1973

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
hf. Arvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Kor.ráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10-100.
Augtýsingar Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Askriftargjald 300,00 kr. á mánuði innanland*..
I lausasðiu 18,00 kr. eintakið.
Ritstjórnarfulltrúl
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóri og afgreiðsla
Pitt þýðingarmesta atriðið
^ í starfrækstu háskóla er
sjálfstæði hans gagnvart
stjórnvöldum um innri mál-
efni sín. Nú hefur það hins
vegar gerzt, að Magnús Torfi
Ólafsson, menntamálaráð-
herra, hefur leitað staðfest-
ingar forseta íslands á breyt-
ingum á háskólareglugerð, án
samráðs við háskólaráð og
raunar þvert gegn samþykkt-
um ráðsins.
Að undanförnu hefur stað-
ið nokkur deila innan há-
skólans um upphæð og skipt-
ingu skrásetningargjalda
stúdenta, sem ákveðin eru
með reglugerð. Segja má, að
ágreiningurinn hafi fyrst ris-
ið upp vegna mismunandi
skoðana á því, hvort Stúd-
entaráð ætti að fá hluta skrá-
setningargjaldanna. Allir eru
sammála um, að mikilvægt
er, að fjárhagsgrundvöllur
stúdentaráðs á hverjum tíma
sé traustur. En ágreining þar
um ber háskólamönnum,
stúdentum og kennurum að
leysa í sameiningu.
Af þessum sökum verður
að átelja mjög hina einstæðu
ákvörðun menntamálaráð-
herra, þar eð hann leggur
fram tillögur til reglugerðar-
breytingar, sem í verulegum
atriðum víkja frá tillögum
háskólaráðs. Algengt er, að
ráðherra sé veitt heimild til
þess að setja reglugerð á
grundvelli laga. En í háskóla-
lögum er á hinn bóginn mælt
svo fyrir, að menntamálaráð-
herra leiti staðfestingar for-
seta íslands á reglugerð fyrir
háskólann, að fengnum til-
lögum háskólaráðs. Að þessu
leyti nýtur háskólinn veru-
legrar sérstöðu, sem ber ótví-
rætt vitni um það sjálfstæði,
sem hann á að búa við.
Þó að menntamálaráðherra
hafi e.t.v. stjórnskipulega
heimild til þess að víkja til-
lögum háskólaráðs til hliðar,
er hér óneitanlega um að
ræða brot á langri hefð, er
ríkt hefur í þessum efnum.
Háskólaráð hefur gert sam-
þykkt vegna þessa atviks, þar
sem lýst er yfir undrun á
þessari ákvörðun, og jafn-
framt er sagt, að einsdæmi
sé, að ráðherra víki frá til-
lögum háskólaráðs um innri
málefni skólans. Þá er
menntamálaráðherra krafinn
skýringa á því, hvers vegna
ekki var haft samráð við há-
skólayfirvöld, áður en svo
óvenjuleg og umdeilanleg
ákvörðun var tekin. Þessi
samþykkt var gerð með sjö
samhljóða atkvæðum. Og
tveir þeirra, sem sátu hjá,
töldu miður, að ráðherfa
skyldi hafa tekið ákvörðun
sína án samráðs við háskóla-
ráð; annar þeirra var fulltrúi
stúdenta.
Af þessu má sjá, að kenn-
arar og stúdentar í háskóla-
ráði eru einhuga í mótmæl-
um gegn vinnubrögðum af
þessu tagi. Á síðustu háskóla-
hátíð skýrði þáverandi vara-
forseti háskólaráðs frá því, að
skipuð hefði verið nefnd til
þess að kanna stjórnskipu-
lega stöðu háskólans og
stjómsýslu innan hans. Þessi
nefnd er nú um það bil að
hefja starf sitt, en hún var
sett á fót fyrst og fremst að
frumkvæði stúdenta í há-
skólaráði. Eitt af verkefnum
nefndarinnar verður að setja
fram hugmyndir, er treysti
enn sjálfstæði háskólans
gagnvart ríkisvaldinu um öll
innri málefni sín. Af þessu
má sjá, að stúdentar hafa
jafnan lagt ríka áherzlu á, að
sjálfstæði háskólans yrði
virt. Og sú ákvörðun mennta-
málaráðherra nú að snið-
ganga með öllu tillögur há-
skólaráðs ætti að leiða til
þess, að settar verði ákveðn-
ar reglur um þessi efni.
Samhliða þessu er rétt að
vekja athygli á, að áhrif
stúdenta á stjórn háskólans
hafa minnkað talsvert frá
því að háskólalögunum var
breytt 1969. Vegna fjölgunar
kennara og deilda hafa þeir
nú minni áhrif við rektors-
kjör, á deildafundum og í há-
skólaráði en áður var. Ef ráð-
herra hefur í hyggju að
styrkja málstað stúdenta
væri kjörið verkefni að leið-
rétta a.m.k. það, sem úrskeið-
is hefur gengið í þessum efn-
um. Það væri brýnna verk-
efni en að virða að vettugi
ákvörðunarvald háskólaráðs.
Hugmyndin um sjálfstæði
háskólans var skýrt mörkuð
í fyrstu setningarræðu Björns
M. Olsen 17. júní 1911, er
hann sagði: „Landsstjórnin á
því að láta sér nægja að hafa
eftirlit með því, að háskóla
skorti ekki fé til nauðsyn-
legra útgjalda og að þeir
fylgi þeim lögum, sem þeim
eru sett, en láta þá að öðru
leyti hafa sem frjálsastar
hendur um starf þeirra og
málefni.“ Að vísu fylgir
auknu sjálfstæði mikil
ábyrgð, sem háskólinn verð-
ur að rísa undir á hverjum
tíma. Þannig var það að
vissu leyti áfall fyrir skólann,
er stúdentar upplýstu, að
nokkrir kennarar höfðu feng-
ið löng lán úr sjóðum hans.
En athyglisvert er, að
menntamálaráðherra hefur
ekki gert athugasemdir við
þetta atriði.
En hvað, sem slíkum áföll-
um líður, hljóta menn að
gera þær kröfur til stjórn-
valda á hverjum tíma, að
þau virði sjálfsákvörðunar-
rétt skólans og reyni fremur
að búa svo um hnútana að
hann geti í sem flestum til-
vikur.i tekið ákvarðanir um
eigin málefni og leyst úr
ágreiningi, er upp kann að
koma. í þessu sambandi má
nefna þær hugmyndir, sem
fram hafa komið um að áætla
háskólanum ákveðna fjár-
hæð fyrir hvert starfsár, sem
hann ákveður síðan sjálfur á
grundvelli laga, hvemig nýta
eigi. Tillögur af þessu tagi
þarf að kanna rækilega. Mik-
ilvægara væri fyrir mennta-
málaráðherra að snúa sér að
slíkum verkefnum, en að
taka ákvarðanir eins og hann
nú nýlega hefur gert.
SJÁLFSTÆÐI HÁSKÓLANS
Þýzku ríkin hlið við hlið
RÁÐSXEFNAN um öryggi
Evrópu í Helsinki á dögun-
um var ekki sízt merkileg
fyrir það að þá komu utan-
ríkisráðherrar þýzku ríkjanna
fram í fyrsta skipti á ai-
þjóðavettvangi sem jafn rétt-
háir aðilar.
Þessi staðreynd var trúlega
mer'kilegri en ræðumar, sem
ráðherramir fluttu á ráð-
stefinurani, hver á eftir öðr-
um. Walter Scheel laigði í
sinini ræðu áherzlu á að
maninileg sajmskipti væru
nauðsynleg forsenda tilrauma
till þess að draga úr speon-
urani í álfunmi. Wimzer emb-
bættisbróðir hans hvatti í
sinirai ræðu til alþjóðatrygg-
iragar fyrir þjóðréttarlegri
viðuPkenmiingu á þýzika al-
þýðulýðveldimu (DDR).
Haft var á orði að vei
hefði farið á með þýzku ráð-
herrunum á ráðstefnunmi og
þeir sátu hl'ið við hlið. En
ástæðam tiil þess var sú krafa
Vestur-Þj óðve rj a að sendi-
neíndunum yrði raðað við
borðið eftir fraraslka stafróf-
irau en ekki hinu emiska, því
að aranars hefðd verið lamgt
milli þýzku sendiinefndanma.
Það sem vakti fyrir Vestur-
Þjóðverjum með þessu var að
leggja áherzlu á þá afstöðu
sína að þýzka þjóðin sé að-
eiras eira en ekki tvær. Það
hefðu þeir ekki getað sýnt
eins vel fram á, ef þýzku
sendiraiefindimar hefðu ekkl
setiið saman..
Vegna kröfu Vestur-Þjóð-
verja varð að breyta sætaröð-
irand í flýti og raða eftir
franska stafrófimu. Þetta mál
vakti nok'kra kátírau og veitti
kæhkomina tilbreytingu á ráð-
stefnumná ásamt tilllögu Doms
Miratoffs um að Alsír og Tún-
is fenigju að fylgjast með
ráðstefraunni.
Athygli vakti að formenn
þýzku sendinefndanna á ráð-
stefnunni, Guido Brunner frá
Bonn, og Siegfried Bock frá
Austur-Berlin, virtust vera
mjög samrýndir.
Sovézki sendiherrann Val-
erin Zorin var að minnsta
kosti undrandi þegar þeir
komu til veizliu í tékikn-
eska sendiráðinu í Hels-
iniki hlið við hlið. „Hvað
komið þið ennþá saman hing-
að?“ sagði hann undrandi.
Fleiri voru undrandi því að
flestir höfðu búizt við að full-
trúar þýzku ríkjarana yrðu
heldur kuldalegir hvor í aran-
ars garð á ráðstefnunni, en
því var ekki að heilsa. Raun-
ar þekkjast Brunner og Bock
vel frá Viðræðum, sem fóru
fram um undirbúning ráðstefn
unnar.
Viirasamnileg kynni austur-
og vestur-þýzikra ráðamarama
auðvelda batnandi sambúð
liandanna. 1 haust fá bæði
þýzku ríkira aðild að Samein-
uðu þjóðunum. Þar verður
ríkjuraum raðað eftir enskri
stafrófsröð en hvoru á eftir
öðru, þar sem Þýzka alþýðu-
lýðveldið fær sæti sanikvæmt
heiti sínu á ensku og heiti
Þýzkalands kemur á undan
heitinu sambandslýðveldi við
sæti Vestur-Þjóðverja. Þó
er þetta túlkað sem sigur
fyrir Austur-Þjóðverja, þar
sem þeir eru á uradara Vestur-
Þjóðverjum í stafrófsröðirani.
Aðiildira a6 SÞ er Austur-
Þjóðverjum líka meira virði
en Vestur-Þjóðverjum, sem
hafa haft áheyrnarfulltrúa hjá
samtökunum síðan 1952. Aust-
ur-Þjóðverjum hefur alla tíð
gengið erfiðlega að hljóta al-
þj óða vi ðu rke nniingu vegna
miraniraga sem eru tengdar við
gaddavír og skothríð á landa-
mærunum.
Vestur-Þjóðverjar gera sér
vonir um að viss samstaða
skapöist mieð þýzku sendinefnd
uraum hjá SÞ, jafravel að þær
virani saman öðru hverju. En
hingað til hefur verið lítið
samband miilli sendinefndanna
anraað en það að fulltrúarnir
hafa skýrt hver öðrum frá
breytiragum í starfsliði sínu og
hitzt í veizium.
Austur-Þjóðverjar halda
líka fast við það, að Vestur-
Þjóðverjar hafi engan afdrátt-
arlausan rétt til að gæta hags-
muna Vestur-Berlínar hjá
Sameirauðu þjóðunum og segja
að þeir verði að viðurkenna
veruleika skiptingar Þýzka
lands. 1 þessu sambandi benda
þeir á gerólíka þróura rikj-
anna.
Hvað sem þessu líður munu
þýzku fastáfulltrúarnir, Walt-
er Gehloff frá Vestur-
Þýzkalandi og Honst Grunert
frá Austur-Þýzkatondi setjast
hlið við hlfð á Alllslherjar-
þiraginu i haust á sarna hátt
og utanríkisráðherrar þýzku
ríkjanna í Helsinki á dögura-
um. En samvirana miilli rikj-
anna á enn þá langt í land.
Vestur-þýzk skopteikning: Var lokaæfing í Helsinki með tvöfalda þýzka örninn?