Morgunblaðið - 28.08.1973, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ — ÞRIÐJUÐAGUR 28. ÁGÚST 1973
17
Baldur Hermannsson —— Fólk og vísindi
Frá StraumsvíK
Svona þæfðu menn voðir í botnlausri tunnu fyrir tveim öldum á Islandi.
fiingríi á slagæð aitviinnuMfsiins, hefur
sagt mér að tímaseitja megii þessi
merkiOiegu þáttaskii upp á máunuð eða
þvi sem næsit.
Guðsgjafaþula er skemimitiilegur
ba'Jtaisteinn hins Mðina timia. Ég legg
enigan dóm á bókmenntalegt gi'Iidi
henna.r, en sjálft efnisvallið læðir
óneitaniega að maninii þeim grun, að
HaMór Laxnesis sé emmþá yngstur
íslenzkra sikálda.
ÍSLAND GENGUR í EFTA
Með viissum rétti má skiípta skap-
amdii andlegu starfi í þrennit: liistir,
vísiindi og stjórnun. Stjómun á þá
við stjórnmál, atviinnurekstur, umsjá
vamdasamra framkvæmda, hernað-
arlist og ýmiisi!iegt annað.
Fyrsti fiiokkurinm er ieikmönmum
langsamlega aðgengilegaisitur og þess
vegna gróflega ofmetimn. Þriðji
flokkurinn, stjórmium, er að mesitu
leytii lokaður heimur öðrum em þeim
sem lifa þar og hrænast, og er því
á mairgam hátit vammetimm. 1 raun
réttmi krefst þetta svið amdilegrar
sköpuimargáfu sem stendiuir sízt að
baki lisfisköpum og iiðkum visimda.
Á síðuistu áratugum hefur fram-
leiðsl'uvíisimdum fleygt svo fram í
iðmríikjum Vesturliamda, að stappar
nærri byltiingu.. Samhiiiiða þessu hafa
kröfurnar stóraukizt á hemdur þeim,
sem um stjórmsýsliu fj'ailLa.
Snii'illimgurimm J. K. Galbraith hef-
ur saimið nokkuir rit um þesisa þróun,
sem þykja með eindæmum skemmti-
teg, fræðandá og auðleSim., Svo vel
viilll tiiil, að eiitit þeirra er fyrir bemdi á
íslenzku: Iðnríki okkar daga (Hið ísi.
bókmenmitafélag 1970, þýð. Guðmumd-
ur Magmússom).
Leó Jóns.son segir: „Islenzkir iðm-
rekendur stigu afdrifarikt skref árið
1970, þegar þei.r hvöttu ríkiisstjóm-
ina til aöiiidar að EFTA. Þetta skref
er eimn merki'legasti viðburður is-
lenzkrar iðmaðarsögu. Þama eru
mörkuð tímamót í atvimmiulífi þjóð-
ariinnar, hvorki meira né mimma.
Aðild að EFTA miðar að því að
feila niiður toilla á immfluittum iðn-
varningii em opna saimtiimis inniemd-
um iðnaði leið á erlemdia markaði.
Þessar aðgerðir kiippa stoðum umdiam
hliuta af rekstrargrumdvelili islemzkra
iðinfyrirtækja, og i fljótu bragði virð-
ast hinar neákvæðu aflteiðingar bera
himur jákvæðu ofurliði.
Iðnrekemdur horfðust i augu við
þá fjaliigriimmu stiaðreymd, að hindra
varð með öflum ráðum eimangrun
atvtimnuMfs okkar. Iminaniamdsimark-
aðuriinm er svo fárámtega Mtil‘1 en nú-
tírna fraimlleiðsilutæki svo rándýr og
afkastia'mikii, að ertendir markiaðir
eru Mfsnauðsyri.
Með aðild að EFTA var ísienzkum
iðnaði kasitað barniumgum út í vægð-
arlausa saimkeppnd við fyrirtæki á
miklu hærra þróumarstigi. Þetta var
djarfmannlegt skref en óhjákvæmi-
iiegt. Forsemda þess var sú, að iðn-
aði okkar1 tækist á skömmum tíma að
tilleimka sér nýtizku framteiðsluað-
ferðir. Arnmars verður himm formlegi
jiafnréttiisgrundvöllur sem aði'ki að
EFTA kveður á um, afdrei raumhæf-
ur.
Sú stefinubreyting, sem gerzt hef-
ur í atvimtmilifi okkar síðustu árim
felst i þrern atriðum: iðnaðurimn tek-
ur upp núifiíma framteiðsluaðferðir;
þjóðim á nú gaiitvaskam hóp gagm-
menntaðra ungra manrna á sviði fram
leiðsiutæknii og viðskipta, sem geta
hægiega axlað byrðar himma nýju
hátta; samibúð atvimmurekenda og
launþega er nú með skásita móti,
enda virðiist sú staðreynd loksims við-
urkenmd, að þeir eiga að gæta sam-
éiginlegra hagsmuma.“
PRÚSSNESKAR DYGGÐIR
ATVINNFLlFSINS
Leó heldur áfraim:
„Ég skal tæpa á nokkrum helztu
núitlimaaðferðuim iðnaðariinis. Þar má
nefna hagræðimgu, iðnaðarsálfræði,
nútima stjómsýslu, markmiðaranm-
sókn (maniagement & decision
researoh), nútima markaðsöQum og
söliutæknii, atferMisranmsókm á verzl-
uniarvemjum neytemda og fleira.
Hér er verið að kynmia oig seija al-
gerlega nýjar aðferðir og þjónustu.
Hún er vissulega mjög dýr, en ekki
að ófyrirsymjiu. Hún krefst ná-
kvæmnii, frábærrar skiipulaigniimgar
og meiri vamdvirkni en áður hefur
tiðka2it.
Þessar prússnesku dyggðir verða
lika smám saman eimkenni hims is-
lenzka atvimmuMfs, ef vel skiipast.
Hálfkærmgiinm, fumið og trassa-
skapimm mum daga uppi.
Þessi nýja þjónuista er hvorki dul-
búimn floCtræfilsiháttur né tízkufyr-
irbrigði, heMur bókstaflega gulls
ígáM'i. Húm miðar markvisst að aukn-
uim gróðla fyrirtækáisins. Gróði og
afCur gróði er og verður stefmuimark
heilbrigðs atvimnurekstrar. Gróðimm
er sá varasjóður og stofnauiki sem
er hormsteimm rekstrairöryggis fyrir-
tækiisins og atviminuörygigiis starfs-
fóllksins.
Ég skal skýra málið með dæmum.
Islenzkt málmiðnaðarfyrirtæki barð-
ist í bökkum með framleiðslu sína.
Eima úrræðið virtist vera að leggja
hama niður og hefja í staðinn inm-
Eggert Ólafsson teiknaði þessa mynd
fyrir rúmelga 200 árum. Hún sýnir
framleiöslutækni við sjóklæöagerð
árið 1760. Hráefnið er skinn, verk-
færið hrútshorn.
flutning þessarar vörutegundar. Með
hnitmiðaðri rekstrarskipulagningu
og hagræðiingu tókst þó að auka
framleiðsluna um 240% — segi og
skrifa tvöhundruð og fjörutiu pró-
sent -— án þess að hagiga mannafla
né húsnæði, og gerbreyta þannig
rekstmrgrumd velli fy'rirtækisins.
Nærri má geta hvílíkan gjaldeyris-
sparnað þetta hafði í för með sér.
Hiitt dæmið er skipasmiðastöð, sem
komin var á vonarvöl. Rekstrarskipu
lagningin fólst í breyttu verkefna-
vali. Horfið var frá lítt arðbærri ný-
smiði en skipaviðgerðir hafnar í
staðinn. Lykilllausnin var uppsetning
dráttarbrautar, sem gaf kost á nýj-
um viðfangsefnum. Tíðni verkefn-
anna jókst og tekjuöflunin varð ör-
ari og jafnari.
Rekst.rarskiipuiiagmimig og ha,græð-
ing eru engin töframeðul, sem mað-
ur hristir fram úr erminni, heldur
kerfisbundin samvirkjun visindai,
tækni og stærðfræði til að auka gróð
ann.
Það hefur samt ekki gengið
snurðulaust að sanmfæra iðnrekend-
ur um notagildi þessarar þjónustu.
Það er alveg öruggt, að margir þeirm
sem fyrir þrem árum hvöttu til að-
ildar að EFTA gerðu sér enga grein
fyrir því, hvíMkt gretit ista'k þarf til
að færa islenzkan iðnað í samkeppm-
isfært ástand.
Framhald á bls. 20.
Á SlÐUSTU áratugum hefur fram-
leiðsluvísindiim fleygt svo fram í iðn-
ríkjnm Vesturlanda, að stappar nærri
byltingu. Aðild fsiands að alþjóðleg-
um viðskiptaheildum krefst þess, að
atvinniilíf okkar færi sér í nyt nú-
tímavisindi og tækni til jafns við ná-
grannaþjóðir okkar.
1 Guðsgjafaiþuliu dregur Haildór
Laxness upp stórkostlega mynd af
atvimmiulifi íslenddnga bróðurhluita
þessarar aMar. SíMarævimitýrið var
þá grumntómm þjóðlifsiris og óútreikm-
anliegar kemjar þessa giliitramdi fiisks
mótuðu hugarfar þjóða rimnar alilrar.
Þesisir ævintýralegu áratugir voru
söguöld eimistakiimgsframitaksfimis. Þá
riöu hetjur um héruð atvimmuMfsins
og Isliamdsbersi Hjáltmarssom háði
buTtreiðar við sænska spekúlanta á
fimustu hóteiium Kaiupmanmiahafnar.
Útgerðim var á köflum æsitegt
glæfraspM. SiMiim setti reglur leikslins,
og þa-r voru ekki af því taginu sem
ráða má af fræðiikenmámgum.
Eftir á að hyggja er vandséð,
hvernig útgerðim hefði orðið landinu
tiil siíkra nytja sem raun varð, ef
ekki hefði notið við dlirfsku og um-
svifa hinma fáu en óbilgjörmu at-
hafnamanna.
Þetta skeið íslandssög'jnmiar er nú
runmiið á enda. Atvimnulifið hefur á
alilra síðustu árum skipt um stakk
svo uim munar.
Leó Jónsson. rekstrartækmliifræðing-
ur, sem í sfcarfi simu helrfur næmum
Leó Jónsson
Framleiðsluvís-
indi nútímans