Morgunblaðið - 10.09.1974, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. SEPTEMBER 1974
13
Fylla inn í myndina af jarðlögunum á hafsbotni
EFTIR því sem þrengist um á
landi, beinist athygli manna í
ríkara mæli að hafinu. En um
hafið og hafsbotnana vita menn
minna sem eðlilegt er, því að
eríitt hefur verið að komast að
rannsóknum þar, fyrr en á
síðustu árum, þegar margvísleg-
ustu vísindatæki eru komin I
gagnið, sem mælt geta gegnum
vatn og jarðlög, og gerfitungl
hjálpa til við nákvæmar staðsetn-
ingar. En slíkar rannsóknir á
hafsbotni eru gffurlega dýrar og
varla nema á valdi stórþjóðanna
að stunda þær I ríkum mæli. En
það er bót í máli, að slfkar
mælingar og upplýsingar eru iðu-
lega skipulagðar með alþjóðlegri
Worchal leiðangursstjóri á
Wyman sýnir Leo Kristjánssyni
eðlisfræðingi tæki til segulmæl-
inga á hafsbotni
Flugvélin flýgur fram og aftur
eftir lfnum með þriggja sjómflna
bili og segulmælir. Beinu fluglfn-
urnar eru til staðarákvarðana.
hefur scgulmælt. Punktasvæðið
var tekið fyrir f fyrra, en
númeruðu hólfin f ár.
niðurstöður lagðar fram í söfnum, - úr flugvélum og rannsóknaskipum
þar sem allir, er nota þurfa, geta
haft að þeim aðgang.
Bandaríkjamenn leggja mikið i
slíkar rannsóknir á hafinu og
hafsbotninum. Og í síðustu viku
lá f Reykjaviðkurhöfn 2500 tonna
rannsóknarskip frá bandariska
flotanum, USNS Wyman, sem að
undanförnu hefur verið við marg-
vislegar hafrannsóknir milli Is-
lands og Noregs, og var á leið
norður f höf. En jafnframt hefur
undanfarnar vikur verið sérstak-
lega búin rannsóknarflugvél,
Roadrunner við segulmælingar
frá Keflavíkurflugvelli og hefur
segulmælt hafsbotninn suður af
landinu. En í fyrra segulmældi
hún hafsbotninn á stóru svæði
norður af og norðaustur af
landinu. Slíkar mælingar eru
ákaflega mikilvægar til þekk-
ingar á landslagi og jarðlögum, en
dýrar og má geta þess, að
rekstrarkostnaður af mælinga-
ferðinni til Islands í sumar er
liðlega 75.000 dollarar.
Islenzkum fréttamönnum var
boðið að skoða rannsóknaskipið
og fara með segulmælingaflugvél-
inni í eina ferð. Bæði Wyman og
flugvélin eru búin miklum og
dýrum tækjum. Worehal, leið-
angursstjóri á Wyman, sýndi vis-
indatækin, sem eru á sérstökum
stað í þessu stóra skipi, aðgreind
frá siglingatækjum þess. Þar voru
mælitæki til segulmælinga á hafs-
botni, til þyngdarmælinga, berg-
málsmælar og mælingatæki fyrir
sjómælingar, svo sem hitamælir,
sem mælir hitann með jöfnu
millibili alla leið niður að botni,
og tæki, sem getur
rannsakað borninn og 1—3
km niður í gegnum jarð-
lögin á honum við góð skilyrði
einkum ef leirlög eru fyrir, sem
þykir dýrmætt, vegna þess að þar
er hugsanlegt að finnist olía, sem
allir leita eftir. Allar upplýs-
ingar, sem mælitæki skipsins
safna, fara beint inn í töflu, og
eru tvær mjög góðar af því tagi í
skipinu. Þaðan fara allar niður-
stöður og upplýsingar beint á
bönd og teiknast á kort, sem send
eru í opin söfn, þar sem allir eiga
aðgang að þeim. Eru bandariskar
segulmælingar til dæmis gefnar
út á 10 ára fresti og leiðréttingar
á segulsviðinu á fimm ára fresti.
En staðsetningartæki fyrir skipið
og mælingar þess eru nú orðið
gerðar með hjálp gervihnatta,
sem urmull er orðinn af í
geimnum. Og hefur skipið tæki til
að fylgjast með þeim og finna þá
ef tapast af þeim.
Wyman hefur að undanförnu
verið við hafrannsóknir á
mörgum sviðum, enda slík útgerð
það dýr, að reynt er að taka sem
mest fyrir í einu. Sagði Worchal,
að auk þess sem hafsbotnarann-
sóknir væru stundaðar, svo sem
segulmælingar, færu fram rann-
sóknir á sjónum, dýra- og plöntu-
lífi, hita og bergmálsmælingar
o.s.frv. Þessar rannsóknir fara
fram um allan heim og er Wyman
nú að fylla inn I eyður, sem orðið
hafa hér I Norðurhöfum á ýmsum
af þessum mælingum.
Flugvélin Roadrunner, sem
nefnd er eftir hinni frægu teikni-
myndapersónu, fuglinum, sem
hleypur um víða veröld, er sér-
staklega útbúin til segulmælinga
á berglögum og hefur nær öll
tæki innan borðs, sem eru í vís-
indadeild hins stóra hafskips.
Flugvélin flýgur í um 1000 m hæð
yfir hafi eftir mælillnum með 3
mílna fjarlægð og mælitækin
segulmæla hafsbotninn. Segul-
mælingarnar eru líka hluti af
rannsóknarneti á jarðskorpunni,
sem enn meiri áhugi er á núna,
vegna kenninganna um, að jarð-
skorpan sé brotin upp I stóra
skildi, sem fljóti á þynnra
efnum og sprungum á milli,
svo sem Atlantshafssprungan, er
liggur gegnum Island. Slík
Framhald á bls. 21.