Morgunblaðið - 11.02.1975, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRUAR 1975

hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm GuBmundsson.
Björn Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
ABalstraeti 6. sfmi 10 100.
Aðalstrati 6. slmi 22 4 80.
Askriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
j lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarf ulltrúi
Fráttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiBsla
Auglýsingar
Ljóst er, að alveg
á næstunni er
óhjákvæmilegt að gera um-
fangsmiklar og afgerandi
aðgerðir í efnahagsmálum.
Á síðustu þremur mánuð-
um ársins 1974 snögg-
versnuðu viðskiptakjör
þjóðarinnar meir en dæmi
eru til um frá fyrri tíma.
Þannig lækkaði kaupmátt-
ur útflutningstekna
þjóðarbúsins í heild um
a.m.k. 25% á fáum mánuð-
um. Með öllu er útilokað
annað en svo hrikaleg um-
skipti hafi veruleg áhrif á
efnahag allra landsmanna.
Hverjum manni er ljóst, að
ekki er unnt að halda sama
kaupmætti launataxta á
sama tíma og kaupmáttur
útflutningstekna þjóðar-
innar rýrnar svo sem raun
hefur orðió á.
Ríkisstjórnin setti sér
þegar það meginmarkmið,
að halda uppi fullri at-
vinnu í þjóófélaginu þrátt
fyrir hina miklu erfiðleika,
sem við er að etja. Þetta er
einnig aðalkrafan í síðustu
kjaramálaályktun Alþýðu-
sambandsins. Nú er svo
komið, að mikilvægustu at-
vinnugreinar eru að því
komnar að stöðvast, ef ekk-
ert verður að gert.
Óhjákvæmilegt er því að
grípa nú til aðgerða, sem
afdráttarlaust koma til
með að renna traustari
stoðum undir atvinnulífió.
Geir Hallgrímsson, for-
sætisráðherra, lagði í
ávarpi sínu til þjóðarinnar
um sl. áramót ríka áherzlu
á þær staóreyndir, sem vió
verðum að horfast í augu
við. Forsætisráðherra
sagði m.a.: ,,En nú er mál
að óskhyggjunni linni. Við
ríkjandi aðstæður í efna-
hagsmálum í heiminum,
verðum við að sætta okkur
við, að lífskjör þjóðarinnar
geta ekki batnað um sinn.
Forgangsverkefnið á
sviði efnahagsmála er að
tryggja fulla atvinnu og at-
vinnuöryggi og treysta þar
með þau góðu lífskjör, sem
þjóóin hefur búið við á
undanförnum árum. Til
þess að ná þessu markmiði
á sama tíma og hamlaó er
gegn verðbólgunni verðum
við að halda í við okkur,
sniða okkur stakk eftir
vexti. Hverju mannsbarni
ætti að vera ljóst, að ekki
eru skilyrði til þess að ná
raunverulegum almennum
kjarabótum, þegar tekjur
þjóöarinnar í heild minnka
eins og nú er útlit fyrir
bæði í ár og næsta ár vegna
versnandi viðskiptakjara."
Hér var talað afdráttar-
laust. Og það sama gerði
Ólafur Jóhannesson við-
skiptaráðherra á fundi fyr-
ir skömmu, þegar hann
sagði: „Staðreyndirnar
tala og segja: Hingaó og
ekki lengra." Þannig er
alveg ljóst, að forystumenn
beggja stjórnarflokkanna
hafa óhikað skýrt þjóðinni
frá því, aö framundan
væru efnahagsaðgeröir,
sem raska myndi þeim
falska kaupmætti, er hér
hefur verió haldið uppi.
Þannig hafa stjórnmála-
mennirnir tekið afdráttar-
laust af skarið um það, sem
í vændum er.
Helstu efnahagssérfræð-
ingar þjóðarinnar hafa
einnig tekið í sama streng.
Jónas H. Haralz lagði þann-
ig á það ríka áherzlu fyrir
skömmu, að ekki yrói grip-
ið til fálmandi og fálm-
kenndra aðgerða, sem að-
eins næðu til einstakra
þátta efnahagslífsins.
Hann kvað vissa hættu
vera á því að menn gripu
til ráðstafana, sem gætu
verið vinsælar í bili, en
gagnlitlar og skaðlegar,
þegar til lengdar leti. Þessi
varnaöarorð er rétt að hafa
sterklega í huga nú. Það
hefur allt of oft gerzt, að
ríkisstjórnir hafa ekki þor-
að að grípa til nægilega af-
gerandi aðgerða með þeim
afleiðingum einum, að
þjóðin hefur velt vanda-
málunum á undan sér. Við
núverandi aðstæður má
ekkert slíkt gera. Þvert á
móti þarf að móta víðtæka
og samræmda stefnu í
efnahagsmálum og beita
aga og aðhaldi í ríkum
mæli eins og Jónas H.
Haralz hefur lagt áherzlu
á.
Jóhannes Nordal sagði
m.a. eftirfarandi í viðtali í
Morgunblaðinu fyrir
skömmu um þau viðfangs-
efni, sem framundan væru
í efnahagsmálunum: „Það
er enginn vafi á því, að
aðgerðir í þessa átt verða
bæði erfiðar stjórnmála-
lega og sársaukafullar í
framkvæmd. Það er aldrei
meiri vanda bundið að
stjórna efnahagsmálum
heldur en þegar ráðstöfun-
arfé þjóðarbúsins er lækk-
andi og skipta þarf minnk-
andi köku á milli mismun-
andi hagsmuna.
Við þær aóstæður hlýtur
hinn stjórnmálalegi vandi
að vera fólginn í því að
dreifa byrðunum þannig,
að réttlætis sé gætt gagn-
vart þeim, sem minnst geta
á sig tekið, jafnframt því,
sem nægileg hvatning sé
veitt til öflugrar atvinnu-
starfsemi og aukinnar
framleiðslu."
Þegar litið er á þau til-
vitnuðu ummæli, sem hér
hefur verið minnzt á, ætti
engum að dyljast, að við
stöndum frammi fyrir
miklum vanda. En það er
ekki nóg að viðurkenna
nauðsyn efnahagsaðgerða
við þessar aóstæður. Hitt
skiptir meira máli, að
menn geri sér grein fyrir,
að allar slíkar aðgerðir
hljóta að koma niður á
kjörum fólksins í landinu,
ef þær eiga einhvern
árangur að bera. Ráóstaf-
anirnar verða sársauka-
fullar og þær verða að vera
það, ef þær eiga að bera
nokkurn árangur. Fyrir
þessari staðreynd er ekki
hægt að loka augunum, ella
myndum við sitja áfram í
sama feninu og ekki kom-
ast út úr erfiðleikunum.
Nú þarf afgerandi aðgerðir
Steingrímur Sigurðsson skrifar frá Svíþjóð:
Strindberg, Brecht, Berg-
mann, O’Neill, Stanislavsky
Strindberg, Brecht, Bergmann,
O’Neill, Stanislavsky.
VIÐTAL við Peter Blomberg,
sænskan kvikmyndamann, leik-
húsmann um sænska leikrita-
gerð og sænskt leikhús.
„Hyland.. . Hyland” hrópar
leikarinn, þegar hann er að
minna sig á hlutverkið. Þetta er
að verða viðkvæði ýmissa
sænskra leikara, æpiorð eða
slagorð með hæfilega háðulegri
merkingu. Hyland er tízku-
gáfnaljós Svía í dag, sem reynir
að gera sig að Robert Frost Sví-
þjóðar eða kannski mætti öllu
heldur segja Ölaf Ragnar
Grímsson þeirra Svíanna.
Hann leikur sjóliðsforingja í
sænskum gamanleik, Blájackor
(Blástakkar), sem Stats Teater
í Málmey flytur um þessar
mundir. Þetta er löng sýning,
en f jarri því að vera leiðigjörn.
Áhorfanda er haldið vakandi
svipað og á kraftmikilli
ameriskri sýningu — sjói —
með glettum, hæfilega djarfleg-
um meiningum og öðru kryddi,
sem þó dylur alvöru lífsins.
Nils Poppe sá stórleikari er
höfuðpaurinn á sviðinu. Hann
er kunnur á Islandi meðal leik-
fróðra og leikhúsunnenda.
Sænskt Ieikhús er umtalsvert
fyrirbæri. Það er skóli með
hefð og leifðir, sem hefur gert
sér far um að tileinka sér flest
allt bitastætt í leiklistarskólum
meginlandsins og raunar víðar:
Rússneska Stanislavskyskólann
og franska kvikmyndastílinn
sem kemur oft fram í kvik-
myndum þeirra, (Ingmar Berg-
mann) og svo í ofanálag eiga
þeir Svíar magnaða leikritun
með miskunnarlausri sálfræði
og mannþekkingu, sem m.a. eru
leikrit August Strindbergs.
Peter Blomberg leikari og
leikstjóri sjónvarps, útvarps-
maður og maður kvikmynda er
þrjátíu og fimm ára, tvíkvænt-
ur, tvífráskilinn (ef ekki oftar)
sonur opinbers saksóknara
ríkisins úr Norður-Svíþjóð,
klassískt menntaður (gríska,
saga og latína). Hann nam leik-
list í heimalandinu, Svíþjóð og i
Júess við Columbia-háskóla í
New York (menntaður upp á
leikhús, sjónvarp, kvikmyndir
og útvarp). Leikið í 80—90
hlutverkum og stjórnað 30—35
leikritum, m.a. Pelikan Strind-
bergs og Sá sterkasti, svo að
eitthvað sé talið^ Auk þess
stjórnað tveim barnaleikritum í
sjónvarp. Þegar hann var við
leiklistarnám i New York árin
'67 og ’68 gerði hann hálfrar
klukkustundar kvikmynd um
New York án tals — aðeins með
tónlist.
Á tímabili var hann í sænska
flotanum, sem þrióji stýrimað-
ur á kafbát. Þegar hann birtist
á leiksviðinu, teinréttur í sjó-
liðsforingjabúningnum og
heiisaði eins og maður gerir sér
í hugarlund kafbátsforingja
undir ströngum heraga, er ekki
hægt annað en taka eftir ýms-
um smáatriðum, sem þó skipta
máli: Hvernig hann bar hönd-
ina að húfuskyggninu, hvernig
hann hreyfði sig eins og við
liðskönnun á kafbátadekki. Það
var iífað og reynt, auðsjáan-
lega.
Hann þykir hafa stíl á leik-
sviði með sveigjanleik í hreyf-
ingum (plastiskar hreyfingar),
eins og leikarar tala um. Hann
tjáir sig með hreyfingum, sem
er mikilvægt á leiksviði.
Að lokinni sýningu á
Blájackor biðu greinarhöfund-
ur og annar landi, búsettur i
Málmey, sem nauðaþekkti Pét-
ur, (Þeir bjuggu saman um
hríð og deildu saman súru og
sætu), eftir le grand acteur!!
Þeir þrír urðu samferða á
„Bull’s eye“, þar sem blaða-
menn, leikarar og aðrir artistar
venja komur sínar. Þar sam-
þykkti Pétur að haft yrði við sig
viðtal.
„Hvers vegna gerðistu leik-
ari?“
„Ég valdi það að lífsstarfi —
til að lifa af því.“
„Er það ástæðan?”
„Já.“
„Ekki af hugsjón eða af því
að þig dreymdi um það?“
„Nei, mig dreymdi alls ekki
um að verða leikari. Það er
sannleikur.”
„Hvað hefur haft mest áhrif á
þig sem leikhúsmann?”
„Brecht —. Hann er snar
þáttur í nútímaleikhúsi Svia í
dag.“
„Hvað finnurðu í Brecht?”
„Allt — næstum allt.“
„Er hann tízkufyrirbæri?”
„Auðvitað ekki. Hann er
fyrst og fremst raunsær og
frjáls i hugsun.”
„Hvað hefur annað mótað
sænska leikhúsið?"
„Strindberg, sem er og verð-
ur sígildur.”
„Hvers vegna er hann svo
umdeildur?”
„Hann segir sannleikann.
Hann þekkir manneskjuna og
hann er lifandi leikhúsmaður
— vann við leikhús og var
kvæntur leikkonu. Hann hafði
innsæi inn í þjóðfélagið og
mannfélagið. Hann kunni að
byggja upp leikrit eins og
sinfóníu, tónkviðu eða öllu
heldur eins og byggingu (hús),
þar sem allt er í samræmi, þrátt
fyrir andstæður. Hann sagði
einhverju sinni, að hann þyrði
að ábyrgjast, að engu orði væri
ofaukið hjá sér í leikritunum.
Svo fór Peter að tala um
ameríska leikritahöfundinn
O’Neill, sem hann dáist að og
nefndi þar sérstaklega „Long-
day’s Journey into the Night”.
Peter Blomberg er ráðinn við
Stats Teater fram á sumar.
„Ég hef hug á að sækja Is-
Iand heim og setja þar á svið
leikrit eða vinna að kvikmynd.”
„Vertu velkominn, Peter.”
Málmey, 17. janúar 1975.
stgr.
Samtal við
Peter Blomberg,
sænskan
kvikmyndamann,
leikhúsmann,
um sænska
leikritagerð
og sænskt leikhús