Morgunblaðið - 06.05.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MAl 1975
Hernaðarstaða Norðurlanda gagnvart Sovétríkjunum — 3. grein
Atlantshafið - líftaug NATO
A þessu korti er sýnt hvernig flugvélar sovézka flotans koma frá
Murmanks og fylgjast með flotaæfingu Atlantshafsbandalags-
ins. Orrustuþotur frá Noregi, Islandi og Skotlandi fljúga I veg
fyrir sovézku flugvélarnar.
Herafli
Sovétmanna
á Kolaskaga:
160 kafbátar, þar af 80 karn-
orkuknúðir og 45, sem flutt
geta eldflaugar með kjarnaodd-
um.
85 beitiskip, tundurspillar, frei-
gátur og korvettur
65 vélbátar (tundurskeytabát-
ar, flugskeytabátar og fall-
byssubátar.
25 stærri lendingarprammar.
Flugvélar flotans.
Ein landgönguliðssveit flotans.
Tvær vélvæddar herdeildir.
Stórskotalið
Tvær eldflaugastöðvar f landi,
þaðan sem skjóta má meðal-
drægum eldflaugum — sem ná
til skotmarka i allt að 2000 km
fjarlægð.
150 sprengjuflugvélar
Loftvarnir (eldflaugar og fall-
byssur)
150 orrustuþotur.
Skömmu eftir að skýrsla
hershöfðingjans Stigs Synn-
ergrens, yfirmanns sænska
hersins, birtist í heimalandi
hans, skrifaði hermálafréttarit-
ari Svenska Dagbladet, Stig
Löfgren, þrjár yfirlitsgreinar
um hcrstöðu Norðurlanda.
Hafði hann m.a. farið til Nor-
cgs og Danmerkur til að safna
upplýsingum og rætt þar við
ýmsa aðila, þar á meðal land-
varnaráðhcrra landanna og
yfirmenn herja beggja.
Fyrsta grein Löfgrens fjall-
aði um þýðingu Atlantshafsins
f hugsanlegum átökum stór-
veldanna eða rfkjablokkanna i
Atlantshafsbandalaginu og
Varsjárbandalaginu. Önnur
grein hans var um viðhúnað
Sovétrfkjanna á norðurhöfum
og við N-lshaf og þau áhrif sem
hann hefði á aðstöðu og öryggi
Noregs. I þriðju greininni reif-
aði hann sfðan áhrif olíusvæð-
anna undan Noregsströndum á
öryggismál Norðurlanda.
Hér á eftir verður getið þess
helzta, sem fram kom f fyrstu
grcin Löfgrens, en sfðan sagt
frá hinum tvcimur grcinunum
f blaöinu na-stu daga.
Löfgren gerir í upphafi grein
fyrir umfangi sovézka flotans,
sem á siðustu 10—12 árum hafi
vaxið svo gífurlega, að veruleg-
um áhyggjum valdi innan
aðildarrfkja Atlantshafsbanda-
lagsins, ekki sizt i Noregi, sakir
síaukins viðbúnaðar Sovét-
manna við Norður-lshafið.
Löfgren segir, að sovézki ílot-
inn skipti sér niður á fjögur
meginsvæði, Norður-Ishafið,
þar sem hann sé sterkastur og
leiti æ lengra i átt til Atlants-
hafs, Eystrasalt, Svartahaf og
við Austurlönd fjær. Samtals
telur hann tilheyra flotanum
um eitt þúsund herskip og
nokkur hundruð landgöngu-
pramma. Og kaíbátaflota Sovét-
stjórnarinnar segir hann hinn
sterkasta i heimi.
Stöðugt er unnið að endur-
bótum þessa mikla flota og
smíði nýrra skipa, ofansjávar-
skipa og kafbáta, bæði til sjó-
hernaðar og til flutnings lang-
drægra eldflauga, er borið geti
kjarnorkuvopn. Samkvæmt
samningi, sem Sovétmenn
gerðu árið 1972 við Bandaríkin,
rr.'ga þeir koma sér upp 62
„nútíma" eldflaugakafbátum
og segir Löfgren þá stefna að
því að ná þeirri tölu sem fyrst.
Löfgren segir Vesturveldun-
um lífsnauðsyn að hafa yfirráð
yfir Atlantshafi, ef til
hernaðarátaka komi, til þess að
tryggja fiutningaleiðirnar milli
Bandaríkjanna og Vestur-
Evrópu, en vaxandi umsvif
sovézka flotans ógni nú mjög
þessum yfirráðum. Norðurfloti
Sovétmanna hefur bækistöð við
Kolaskaga, þar sem islausar
hafnir eru árið um kring og
þaðan er herskipum i vaxandi
mæli stefnt til Atlantshafs, sér-
staklega kafbátum. Við Kola-
skaga segir hann Sovétmenn
hafa bækistöð um 160 kafbáta,
þar af 45, sem flutt geti kjarn-
orkueldflaugar.
Herskip Sovétmanna segir
hann allra hugsanlegra gerða,
nema hvað þá skorti fleiri flug-
vélamóðurskip. Að vísu eru nú
tvö 40.000 lesta móðurskip i
smíðum, en hann væntir þess,
að flugher Sovétmanna verði
næstu árin a.m.k. háður stöðv-
um í landi.
Þá víkur Löfgren að flota-
æfingum Sovétmanna og segir
m.a.: „Fram til ársins 1956 hélt
sovézki flotinn yfirleitt aðeins
æfingar á heimavettvangi. Skip
hans sáust sjaldan á opnu hafi,
nema þau sem flutt voru milli
lshafsflotans og Eystrasaltsflot-
ans og seinna einnig Svarta-
hafsflotans. En þrjár æfingar
milli Norður-Noregs og Islands
á árunum 1950—60 boðuðu
breytingar í þessu efni og árið
1963 markaði þar þáttaskil. Það
ár voru haldnar tvær meiri-
háttar æfingar á NA-
Atlantshafi, hin fyrri í
marz—apríl og hin siðari í
ágúst. Sá háttur hefur siðan
verið á hafður ár eftir ár og
æfingasvæðið stundum náð til
hins eiginlega Atlantshafs.
Svo sem fram hefur komið í
fréttum er nýlokið umfangs-
mestu flotaæfingum sem Sovét-
menn hafa haldið á þessum
slóðum, en til þessa töldust
æfingarnar árið 1970 hinar
mestu.
Að sögn Löfgrens var þá æfð-
ur kafbátaeltingaleikur undan
Noregsströndum og á svæðinu
milli Islands og Skotlands voru
sviðsett hugsanleg átök sovézka
íshafsflotans við flotasveit and-
stæðinga frá Miðjarðarhafi —
og þá gert ráð fyrir að Ishafs-
flotinn fengi liðstyrk frá
Eystrasaltsflotanum.
„Hin hernaðarlega þýðing
varnarlínunnar um Grænland
— Island — Færeyjar — Skot-
land — og Noreg kom þarna
berlega í ljós," segir Löfgren.
Sovézki Ishafsflotinn verður að
brjótast gegnum hana til þess
að komast út á Atlantshafið; á
það einkum við um kafbátana,
sem eiga að ráðast á skip á leið
milli Bandarfkjanna og Vestur-
Evrópu svo og eldflaugakafbáta
búna kjarnaoddum (SS N-4, N-
5 og N-6), sem eiga að ógna
Bandaríkjunum sjálfum.
NATO-skip verða einnig að
komast um svæðið milli Islands
og Skotlands, að nokkru leyti tíl
að geta elt kafbáta andstæðing-
anna, sem eru á leið að norðan
og jafnframt til þess að efla
varnir Noregs með ýmsum
hætti.
Aó visu geta Poseidon og
Polaris kafbátar skotið eld-
flaugum á skotmörk í vestur-
hluta Rússlands frá slóðum
sunnan Islands, en svigrúm
þeirra eykst verulega, ef þeir
geta athafnað sig á Norska haf-
inu.
Innan tfðar verða teknar i
notkun nýjar tegundir kafbáta
með enn langdrægari eldflaug-
um, þ.e. sovézki kafbáturinn SS
N-8 og bandariski Trident-
kafbáturinn. Flugskeyti þeirra,
hvors um sig geta frá heimavíg-
stöðvunum hæft skotmörk i
landi hins.
Fyrir NATO-ríkin segir
Löfgren þetta hafa þá þýðingu,
að þau þurfi ekki nauðsynlega
að fara gegnum þrengslin milli
Islands og Skotlands, þvi ekki
sé mikið vit í að stefna Trident
bátum inn á Norska hafið, þar
sem vænta megi sterkrar fyrir-
stöðu af sovézkri hálfu, ef þeir
geti haft svigrúm til athafna á
svo til öllu Atlantshafi. Hins
vegar segir hann málið ekki svo
einfalt fyrir Sovétríkin, þvi að
þó flugskeyti SS N-8 kafbát-
anna nái frá Barentshafi og
Norska hafinu til Banda-
ríkjanna sé ekki heppi-
legt að loka þá þar inni, þar
með yrðu úthaldsmöguleikar
þeirra og sveigjanleiki ekki
nýttir. Þeir þurfi því að komast
út á hið opna Atlantshaf. Þar
geti þeir haft langt úthald og
þeim mun stærra svæði, sem
þeir hafi til athafna, þeim mun
erfiðara yrði NATO að fylgjast
með þeim og elta þá uppi.
Af þessu dregur Löfgren þá
ályktun, að varnarlinan um Is-
land muni verða jafn mikilvæg
og fyrr. „Hún er síðasta varnar-
lina NATO gegn umferð út á
Atlantshaf," segir hann og bæt-
ir við: „Með þvi að hafa þar
yfirráð gefast meiri möguleikar
til þess að fylgjast með og — i
striði — að berjast við herskip
andstæðingsins, yfir og undir
sjávarborði, svo og að vinna
gegn flugvélum hans — og
hugsanlega eru þessi yfirráð
skilyrði þess aó ofansjávarskip
NATO geti yfirleitt athafnað
sig á Norska hafinu.
Þá ræðir Löfgren um ratsjár-
stöðvarnar á Grænlandi, Is-
landi og í Færeyjum, sem liði i
ratsjárnetinu milli Bandarikj-
anna og Bretlands og þýðingu
herstöðvarinnar i Keflavík.
„Hún hefur mikilvægu hlut-
verki að gegna í varnarkerfi
Vesturlanda," segir Löfgren,
„og þvi vöktu hótanir fyrrver-
andi rikisstjórnar tslands um
að reka Bandaríkjamenn þaðan
burt alvarlegar áhyggjur. Það
var því engin furða að heyra
mátti menn anda léttar í Oslo
og öðrum höfuðborgum NATO-
rikja, þegar Keflavíkursamn-
ingurinn var loks endurnýjaður
eftir stjórnarskiptin i Reykja-
vík.“
Loks ræðir Löfgren áhrif
kjarnorkukafbáta sovézka Is-
hafsflotans á hræðslujafnvægið
milli Austurs og Vesturs, sem
hann segir þung á metunum og
þau verkefni, sem Ishafsflotan-
um sovézka yrðu ætluð i styrj-
öld. Þau gætu orðið eftirfar-
andi:
1. Að halda yfirráðum á
Barentshafi og einnig Noregs-
hafi ef unnt er.
2. Að stríða gegn Polaris —
og Poseidon-kafbátum Vestur-
landa.
3. Að stríða gegn flugvéla-
móðurskipum Vesturlanda.
4. Að tryggja eigin eldflauga-
kafbátum leið út á Atlantshaf
til baráttu gegn Bandaríkjun-
um.
5. Að skera á samgönguleiðir
Vesturlanda á Atlantshafi.
6. Að styðja innrásir á land-
svæði andstæðinganna sem
eiga landamæri að Sovét-
rikjunum.
Löfgren segir óhætt að full-
yrða, að hernaðarleg staða
Vesturveldanna byggist á
möguleikum þeirra til að bægja
frá þeim ógnum, sem þeim stafi
af sovézku kafbátunum. Komi
til styrjaldar sé þvi ekki nóg að
vernda sjóflutninga til Noregs
heldur þurfi einnig að vinna
gegn aðgangsmöguleikum
sovézka flotans að Atlantshafi.
Hann minnir á, að um langt
árabil hafa Vesturlönd lagt
mikia áherzlu á þróun tækni-
búnaðar til eftirlits með og
hernaðar gegn kafbátum og tel-
ur þau enn skara fram úr A-
Evrópurikjunum að þessu leyti.
Jafnframt hafi Vesturveldin
það forskot umfram A-
Evrópurikin, sem flugvéla-
móðurskipin veiti. Niðurstaða
hans er þvi, að enn sem komið
er hafi Vesturlönd hernaðar-
lega yfirburði á norðurhöfum.
Rússneskt herskip við Ingólfshöfða.
Sovézkur kafbátur búinn flugskeytum á siglingu undan ströndum
lslands.